انبه
نام علمي: Mangifera indica
نام محلي:جش
نام فارسي: انبه
نام انگليسي:Mango
مقدمه
سابقه کشت انبه در ایران به 300تا 400 سال قبل می رسد انواعی که امروزه در کشور کشت می شوند ارقامی هستندکه از کشورهای پاکستان وهندوستانوارد شده اندوبه اسامی مختلف در مناطق نام گذاری شده اند.
مناطق جنوب وجنوب شرقی شامل استانهای سیستان وبلوچستان،هرمزگان ومنطقه جیرفت به عنوان مناطق مستعد برای تولید این محصول شناسایی شده اند.و امروزه انبه یکی از3تا 4 میوه مطلوب مناطق حاره به شمار می رود.انبه مهمترین عضو خانواده Anacardiacea است .مشخصه عمده بیش ترگونه های این خانواده ،داشتن کانالهای رزینی ونیز در پاره ای از آنها ،شیره سمی و اشک آور وجود دارد که گاه عوارض شدید پوستی در انسان ایجاد می کند.
خصوصیات گیاه شناسی :
متوسط ارتفاع درختان انبه بین 10 تا 30 میلی متر بوده است .تنه اصلی مستقیم و استوانه ای به قطر cm100-75 ،است پوست آن به رنگ خکستری قهوهای با شیارهای سطحی طولی و یا مشبک حاوی قطرات رزین است .شاخه ها مدور وصاف بوده وبه رنگ سبز مایل به زرد و تیره می باشند .برگها به طور متناوب روی شاخه ها قرار می گیرند.سطح بالایی برگها سبز تیره وسطح زیرین آن ها سبز مایل به زرد استو طول آن ها زئ 40- 10و عرض آن ها بین cm20-10می باشد.گلها کاملا کوچک وبه طول mm8-6می باشد و روی گل آذینی به طولcm 60-16قرار می گیرد .به طور معمول دو میوه بروی هر گل آذین محصول خوبی به شمار میرود .گرده افشانی در انبه توسط حشرات و باد صو رت می گیرد .بنا بر این انبه گیاهی دگر گشن است که هم گل های کامل وهم گلهای نر تولید می کند
پراکنش جغرافیایی:
منشاء اصلی انبه را شمال شرقی هند ،شمال برمه،مالزی واحتمالا سیلان دانسته اند .در قرن شانزدهم توسط پرتغالیها به دنیای غرب (قاره آمریکا )برده شده وامروزه در مناطق بسیار گستردهای از هند ،اندونزی ،فلوریدا ،هاوایی،مکزیک،آفریقای جنوبی ،مصر فلسطین اشغالی ،برزیل ،کوبا،فیلیپینو پاکستان و در ایران در نواحی جنوب شرقی کشت و پرورش یافته است.
خواص درمانی:
برگ انبه اثر قابض وگلهای آن اثر اشتها آور دارد ودر رفع ترشحات زنانگی (ترشحات مهبلی )موثر است .بعلاوه در درمان نارسایی های مضمی منشاء صفرا که با عوارضی نظیر تلخی دهان و یبوست همراه است موثر واقع میکردد و میوه نارس آن طعم گس ،ترش ونا پسند دارد تصفیه کننده خون است میوه رسیده طعمی مطبوع دارد.با مصرف آن پوست بدن لطافت پیدا می کند .برای دانه اش اثر ضد استفراغ وبرای روغن دانه اثر رفع درد معده قائل اند .پوست درخت انبه اثر بند آورنده خون و اسهال را رفع می کند ازپوست درخت انبه نوعی عصاره نیز تهیه می شود
.
ترکیبات شیمیایی:
پوست درخت انبه دارای 15 تا 18درصد تانن است .از ادرار چهار پایانی مانند گاو که از برگ این درخت تغذیه می نماییند مادهء رنگی زرد ی بنام پیوری بدست می آورند که در نقاشی مصرف دارد این ماده شامل 40 تا 60 درصد اسید اگزانتیک و محتوی اسید بنزوئیک ،اسید سیتریک و چربیزیاد و نشاسته ،اسید مالیک ،کسیم ،فسفر ،آهن و منبع غنی از ویتامین های a ، b ، c بوده و حدود 1%نیز پرو تئین دارد.
نیازهای اکولوژیکی:
اقلیم:آب وهوا اثر زیادی بر انبه دارد . بهترین اقلیم برای کشت و رشد انبه،شرایطی است که یک فصل خشک مشخص در زمان شکوفه دهی و رسیدن میوه داشته و دارای باران سالیانه بین mm1800 -1250داشته باشد. در صورت کمبود باران ،آبیاری
ضروری است.تحمل این درخت به سرما کم است و به طور کلی،متوسط دمای کمتر از 15 درجه مانع رشد و نموآن بوده و سرما ی زیر صفر را بیشتر از چند ساعت تحمل نمی کند.انبه به اختلاف زیاد دمای شب وروز نیز حساس است ولذا در مناطق گرمسیری ،رشد ونمو آن به ارتفاع زیر 600 متر و در منطق نیمه گرمسیری به نواحی مسطح دریا محدود است .خاک:انبه در انواع گونا گونی از خاکهایی که زهکشی مناسبی داشته باشند ،رشد می کند.این درخت به فضای زیادی برای رشد و گسترش ریشه نیاز دارد،و لذا خاکهای کم عمق برای آن مناسب نیستند.به لحاظ نوع خاک،خاکهای شنی-لومی و نیمه سنگین مناسب تر بوده و خاکهای سنگین،شنی سبک ودارای املاح نمکی ویا حالت ماندابی،نا مناسب می باشند زهکشی به خصوص در اوایل دوره رشد ضروری است وبه طور کلی سطح آب زیر زمینی نبایستی از عمق m 5/2- 8/1 بالا تر باشد.مناسب ترین PH خاک برای کشت انبه بین 5/5 تا 7 می باشد.
ارقام اصلاح شده:
حتی در هند وهندو چین که میلیونها درخت ونهال انبه وجود دارد اصلاح وانتخاب این درخت در مراحل ابتدایی است.گونه Mangifera indica ویژگیهای چند جنینی را نشان می دهد که در آنها جنین (غیر لقا حی ) توسط بافت خودش (که به دور جنین Zygotic در بذر نمو یافته وجود دارد.)تشکیل می شود.نهالهای انبه باید رشد کنند تا اندازه میوه نشان دهد که جنین بارور شده در هر تخم از بین رفته است یا نه؟در همین راستا،درصد چند جنینی،براساس واریته یا نژاد و همچنین شرایط محیطی در طول دوره گل دهی یا ریشه میوه،متفاوت است.برای کشت انبه از ارقام مهم ومشهور ذیل استفاده می شود:
رقم (نگو) : Ngoweدارای میوه های کشیده با رنگ زرد وکیفیت خوب که از ارقام مشهور صادراتی است.
رقم (بو ریبو) Boribo:دارای میوه های بزرگ و کشیده به رنگ نارنجی با کیفیت خوب و مناسب برای کنسرو شدن واز ارقام پر محصول می باشد.
رقم (بتاوی ): Batawi دارای میوه های خیلی بزرگ وگرد به رنگ سبز زیتونی وبا کیفیت خوب می باشد.
رقم (اپل )Apple:دارای میوه های گرد و به رنگ نارنجی زرد تا قرمز متغیر بوده واز ارقام خوب صادراتی است.
رقم (دو دو)Dodo:از ارقام پر محصول ولی میوه ها تا حدودی فیبری هستند.
ضمنا از ارقام Harries ، Peac h و Sabreبرای کشت در شرایط آب و هوایی خنک تر و در ارتفاعات 1800 متری استفاده می نمایند که رشد ونمو مناسبی دارند.
تکنیکهای زراعی:
تکثیر:بذرهای انبه به دو صورت چند جنینی و تک جنینی مشاهده می شوند.بذور چند جنینی پس از کاشت،تولید چند نهال می نمایند که به جزء یکی بقیه به لحاظ صفات،کاملا شبیه پایه مادری هستند.اما از انجایی که نهال حاصل از بذور تک جنینی به لحاظ صفات ،شبیه پایه مادری نیستند،استفاده از تکثیر غیر جنینی ضروری است.انواع مختلفی از پیوند در انبه استفاده می شود که شامل پیوند مجاورتی،پیوند جوانه چوبی،پیوند جانبی زیر پوست،پیوند شکمی،پیوند جانبی با حذف پوست پایه می باشد.
کاشت مستقیم وخزانه:
آماده سازی زمین :برای کاشت بذر،آنها را درخزانه در ردیفهای به فاصله 30 سانتی متر وبا فاصله 15 سانتی متر،از هم در عمق 60 سانتی متر به نحوی می کارند که نوک جوانه هسته رو به بالا باشد.برای خزانه از خاکهای رسی متوسط یا سیلت به همراه کود های عالی استفاده می شود.استفاده از کودهای ازتی به صورت سولفات آمونیوم در خزانه توصیه شده است.معمولا بذرهای انبه قوه ی نامیه خود را ظرف مدت 4هفته از دست می دهند.بذور بعد از کاشت در خزانه بعد از 3 هفته جوانه می زنند.حدود 6 هفته تا دو ماه پس از سبز شدن،نهالهای انتخابی را به گلدانی منتقل می کنند که حاوی خاک،شن و کود سبز است البته به جای گلدان از کیسه های پلا ستیکی نیز می توان استفا ده نمود.
کاشت غیر مستقیم:
انتقال نهال باید در شروع فصل بارندگی انجام گیرد.درختان پیوندی رادر سطح 12 در 12 متر ودرختان غیر پیوندی را باید در سطح 14 در 14 متر کشت نمود.عمق چاله ها یک متر و طول وعرض چاله هم یک مترباشد.خاک سطح الارض و تحت والارض از هم جدا کرده و سپس خاک سطح الارض را با یک حلب 20 لیتری از کود حیوانی مخلوط نموده و چاله را از این محلول پر کرده و خاک اطرف گیاه را با پا سفت می کنندواز خاک تحت الارض برای حلقه دور درخت استفاده می کنیم.
کودها ومواد غذایی مورد نیاز :
برای رشد ونمو مناسب گیاه باید هر سال از کود های شیمیایی استفاده نمود.میزان مصرف کود شیمیایی در سال اول بعد از کاشت گیاه بوده ودر سالهای بعد هم زمان با شروع فصل بارندگی خواهد بود. همچنین مصرف کودهای ازتی قبل از شکوفه دهی درخت در تثبیت میوه موثر است.معمولا میزان مصرف کود شیمیایی نیترات آمونیوم همراه با کلسیم به شرح ذیل می باشد.سال اول 50 گرم؛سال دوم 100 گرم ؛سال سوم 150 گرم؛سال چهارم 200 گرم .اگر کمبود پتاس در خاک وجود داشته باشد می توان از کود شیمیایی مرکب با ترکیب 18-15-12به جای کود فوق استفاده نمود.در این صورت 100 گرم برای هر درخت در سال اول و150 گرم در سال دوم و 200 گرم در سال سوم توصیه می شود.در سالهای بعد با توجه به وضعیت پتاس خاک باید میزان مورد نیاز افزایش یابد. کاربرد محلولهای حاوی ریز مغذی شامل مس ، روی ، منگنزوبر مفید است.این کار بهتر است که درسالهای اول کاشت سه بار در سال ودر مورد بر،یک بار درسال ودرسالهای بعد حداقل یک بار در سال صورت گیرد.بهترین زمان برای مصرف کود حیوانی اوایل اذرو دی ماه و مصرف کود های ازته وفسفره در اواسط بهمن ماه موثرترند.موسسه میوهای گرمسیری میزان مصرف کودهای NPK را برای درختان بارور (680-185-730) گرم در سال توصیه نموده اند.
آبیاری:
آبیاری درختان انبه بستگی مستقیم به شرایط آب و هوایی ومیزان بارندگی دارد.در مناطقی که بارندگی کافی است،نیاز به آبیاری درختان مسن بسیار کم است.به طور کلی برای دوره های اولیه دو تا سه ماه پس از کشت،آبیاری سه بار در هفته صورت می گیرد.در دوره های بعد آبیاری در تابستان یک بار در هفته ودر زمستان هر دو هفته یک بار انجام می شود.درختان مثمر دو تا سه بار در ماه آبیاری می شوند.در دوره 2تا 5/2 ماهه قبل از گل دهی از آبیاری اجتناب می شود.این کار رشد سبزینه ای را دچار وقفه کرده و در نتیجه باعث گل دهی بهتر می شود بنا براین در زمان گل دهی نیز باید ازآبیاری اجتناب کرد و در صورت لزوم یک آبیاری سبک پس از دوره مذکور و قبل از شکوفایی گلهاانجام می گیرد.پس از تثبیت میوه ها،آبیاری بایستی به طور مستمر انجام شود.
عملیات داشت ومرا قبت های زراعی:
هرس:درخت انبه به صورت گنبدی شکل وتا حدود زیادی متناسب رشد می کند ولذا به هرس زیا د نیاز ندارد.با یک برنامه هرس می توان گسترش متوازن شاخه ها و امکان استفاده حد اکثر از سطح برگها را فراهم کرد.شاخه های ضعیف،خشک،بیمار وآفت زده و یا رو به داخل که همیشه در سا یه هستند را بایستی جدا کرد.در سال اول نهال را تا ارتفاع یک متر قطع می کنند تا اسکلت تاج درخت شکل گیرد در سال دوم،4تا 5 شاخه که بین آنها در فضای مناسبی باشد انتخاب می کنند تا شاخه اصلی درخت را تشکیل دهد و شاخه های دیگر را قطع می نمایند.
آفات و بیما ریهای انبه :
از مشهور ترین آفات انبه می توان به مگس های میوه،شپشک،زنجره انبه اشاره نمود.مگس میوه انبه Dacus zonatus بزرگترین آفت انبه می باشد.خسارت این افت از طریق تخم گذاری در درون میوه ورشدلاروها در داخل ان می باشد.درجه حرارت5/23 درجه به مدت یک ماه یا کمتر اثر منفی روی جمعیت آفت دارد.در مبارزه شیمیایی از سموم مختلف حشره کش و در مبارزه تلفیقی استفاده از تله های فرمونیپیشنهاد شده است.مهمترین بیماریهای انبه شامل موارد زیر است:
آنترا کنوز(Anthracnose):که علائم ان به صورت خشک شدن حاشیه برگها،ریزش برگ و خشکی شاخه ها،پژمردگی و ریزش شکوفه ها است. عامل این بیماری Coletotrichum gloesporioides معرفی شده است.برای کنترل این بیماری توصیه می شود تا خاک باغها هنگام احداث از نظر آلودگی به قارچ نامبرده مورد بررسی قرار گیرد.باید بقا یای میوه محصولات آلوده را برای جلو گیری از پیشرفت و گسترش بیماری و هچنین به درختان مبتلا کود کافی ومناسب داده شود.در مبارزه شیمیایی استفاده از قارچ کش هایی مانند Captan ویا قارچ کش های حاوی مس قبل از زمان گل دهی تا مرحله برداشت توصیه شده است.
سفیدک پودری(Powdery mildew ):خسارت این قارچ عمدتا بر روی گلها بوده و علاوه برآن برروی شاخه ها و شکوفه ها نیز آسیب وارد می نماید.که معمولا منجر به ریزش گلها می شود گسترش این قارچ اغلب در هنگام بارانهای سنگین صورت می گیرد.برای مبارزه شیمیایی توصیه شده از مرحله شروع گل دهی تا تثبیت میوه،هر دو هفته یک بار با استفاده از قارچ کشها یی مانند Dinocap سمپاشی صورت گیرد.
بیماری Mango malformation:در اثر این بیماری تشکیل گل صورت گرفته و در نتیجه میوه تشکیل نمی شود
برداشت:
درخت انبه از سال چها رم یا پنجم بعد از کاشت شروع به میوه دادن می کند و بعد از 8 سال میزان تولید آن افزایش می یابد در 20 سالگی به رشد کامل می رسد هر درخت باید در سال بین 200 تا 500 عدد میوه تولید نماید بعوضی از ارقام در سال می توانند 100 عدد میوه تولید نمایند. معمولا از گل دهی تا زمان رسیدن میوه ها 3تا 6 ماه طول می کشد. برداشت میوه ها با تغییر رنگ آن از سبز به زرد شروع می شود ممیوه ها را باید در فواصل زمانی معین برداشت نمود میوه ها را به آرامی در دست گرفته و می چینند و سپس بسته بندی می نمایند میوه ها همراه با 5 الی 10 سانتی متر از دم چیده می شود برای حمل ونقل وصادرات میوه باید دم میوه ها را 2 سانتی متر کوتاه نموده و شست وشو داده تا مواد زائد وبقایای سم از بین برود و سپس در جعبه قرار دهند.برای جلوگیری از شکستن شاخه های درخت در زمان برداشت از نرد بان یا بالا برها باید استفاده نمود.
بسته بندی:
برای بسته بندی این محصول در کارتن باید نکات ذیل را رعایت نمود:
کف کارتن از نوع مقوای سه لای سنگین ودر آن ترجیحا تلسکوپی باشد و از انواع دای کاتی در دارنیز می توان استفاده نمود.
کارتن های مورد استفاده تمیز،نو،خشک و عا ری از بو بوده واثر نا مطلوب روی سطح خارجی یا کیفیت میوه نداشته باشد.
در کارتن های 5 کیلویی به صورت یک ردیفه با استفاده از شبکه های سلولزی بین میوه ها بسته بندی شود
شرایط حمل:
میوه انبه باید یک هفته قبل از رسیدن کامل چیده شود و در حرارت 9 درجه سانتی گراد با رطوبت نسبی 90-85 %با ماشین یخچال دار حمل شود.
برای نگهداری انبه در انبار باید شرایط زیر رعایت گردد:
کارتن های میوه باید به طور منظم به نحوی در انبار قرار داده شوند که جریان هوا بین آنها آزادانه برقرار باشد.
رطو بت نسبی انبار 90 -85 %و حرارت آن 20-16 درجه سانتی گراد باشد.
در صورت رعایت شرایط فوق میوه را به مدت 21-14 روز می توان در انبار نگهداری نمود.
عملکرد و مقدارتولید در هکتار:
تولید جهانی انبه در سال 2000 حدود 28848496 تن بوده است که سهم قاره های آسیا،آفریقا،آمریکای شمالی ومرکزی،آمریکای جنوبی و اقیانوسیه هر کدام به ترتیب 12/،17/3،5/7، 2/81 درصد بوده است.قاره آسیا بزرگترین تولید کننده انبه در جهان است.سطح زیر کشت انبه در چا بهار بالغ بر160هکتار است که از این مقدار حدود 86 هکتار آن بار ور است میزان برداشت میوه به صورت نا رس و سبز انجام می شود و علاوه بر مصرف داخلی عمدتا به استان هرمز گان برای تهیه ترشی انبه صادر می شود.استان هرمز گان با بیشترین سطح زیر کشت معادل 1450 هکتار (867 هکتار بارور و 583هکتار نهال)وتولید متوسط 90 تن در هکتار مقام اول و استان سیستان وبلوچستان با سطح زیر کشت معادل 360 هکتار (280 هکتار بارور و 80 هکتار نهال)وتولید متوسط 17 تن در هکتار مقام دوم وشهرستان جیرفت در استان کرمان نیز با داشتن حدود 30 هکتار در رده سوم قراردارد.
منابع :
دكترزرگری ، علی، گياهان دارويی،جلد اول ،مؤسسه انتشارات وچاپ دانشگاه تهران،970 صفحه
آروين، محمد، همايش گياهان دارويی،دانشگاه شاهد تهران ، 21 ارديبهشت 85
Agriculture tropical and subtropical
www.alonefarmer.blogfa.com
www. Google.com