کاهش خسارت خشکسالی در گندم دیم

مهمترین خصوصیت پوشش گلخانه این است که بیشترین مقدار نور و حرارت آفتاب را از خود عبور داده و به گیاه برساند. در هیچ یک ازانواع پوششها انتقال نور و حرارت صد درصد نیست زیرا در هر حال مقداری از نور، منعکس شده و یا جذب پوشش می شود. بین پوششهای مختلف شیشه از نظر عبور نور مقام اول را دارد و پوشش پلاستیکی بعد از شیشه در مقام دوم قرار دارد.     پوشش شیشه ای: کیفیت و مرغوبیت شیشه و نیز ابعاد آن در میزان عبور نور تأثیر دارد. هر چه درصد آهن در شیشه بیشتر باشد، شیشه کدرتر شده و درصد نور کمتری را از خود عبور می دهد. قطعات بزرگتر شیشه از نظر عبور نور بهتر از قطعات کوچک است زیرا بع قاب آهنی یا چوب کمتری نیاز دارد و سایه اندازی کمتری در گلخانه انجام می شود. ولی شیشه های بزرگ در برابر برف و باد مقاومت کمتری دارند و زودتر می شکنند. درز بین شیشه ها و قالبهای فلزی اکثراً مقداری هوا را از خود عبور می دهند. به همین دلیل پوشش شیشه ای دائماً تهویه مختصری در گلخانه ایجاد نموده و به علت خارج کردن رطوبت اضافی کمتر از پوشش پلاستیکی عرق می کند.   امروزه گلخانه با پوشش شیشه ای از پرهزینه ترین انواع گلخانه ها است و اگر چه چنین ساختمانهایی صر سال یا با نگهداری صحیح حتی بیش از این دوام می آورند ولی هزینه بالای ساخت و نگهداری آنها به اضافه مشکلتر بودن احداث آنها نسبت به پوششهای پلاستیکی سبب شده است که اکثر تولیدکنندگان محصولات گلخانه ای روی به استفاده از این پوشش پلاستیکی بیاورند.     پوشش پلاستیکی:   برای پوشاندن گلخانه ها از ورقه های نازک پلاستیکی مانند پلی اتیلن، پلی استر، پلی کلرید وینیل (P.V.C)پلی فلوئوریدوینیل (P.V.F)استفاده می شود. امروزه به دو دلیل از پلی اتیلن استفاده میشود: 1.این پلاستیک را می توان روی اسکلتهای دائمی گلخانه به کار برد که خود صرفه جویی قابل ملاحظه ای با توجه به هزینه گلخانه های شیشه ای است. حتی می توان پلاستیک را روی اسکلتهای کم دوام نظیر آنهایی که در گلخانه های کوآنست بکار می روند مورد استفاده قرار داد. 2.هزینه حرارتی این گلخانه ها در مقایسه با گلخانه های یک لایه ای یا گلخانه های FRP به میزان 40% پائینتر است. پلی اتیلن بیشترین مورد استفاده را در پوشش گلخانه ها دارد. تقریباً تمام گلخانه های اخیر دولایه اند. لایه بیرونی معمولاً6 mmضخامت دارد. درحالیکه لایه دورنی ممکن است0.1-0.5mmضخامت داشته باشند. پلی اتیلن مورد استفاده برای پوشاندن گلخانه حاوی ماده ضد (UV) (اشعه ماورای بنفش) هستند. درغیراینصورت چنین ورقه نازکی فقط می توانست به مدت یک فصل گرم دوام بیاورد. طول عمر معمول این ورقه ها 3 سال است و اخیراً نوعی ورقه پلاستیکی تولید شده است که 4 سال عمر دارد و به بازار نیز عرضه شده است.       پوشش پلی اتیلنی در زمستان سردتر از هوای داخل گلخانه است. وقتیکه هوای گرم و مرطوب گلخانه با پلی اتیلن سرد تماس پیدا می کند سرد می شود. در نتیجه بخار آب روی سطح پلی اتیلن به مایع تبدیل شده و از آنجاکه سطح، دافع آب است قطرات آب به پائین لغزیده و به هم می پیوندند. گیاهان مرطوب سریعتر بیمار می شوند و باعث گسترش بیماریها می شوند و در عین حال با افزایش رطوبت خاک میزان اکسیژن آن کمتر می شود. اگر سطح پلاستیک آب را سریعتر دفع می کرد، بخار متراکم به صورت قطرات ریز در می آمد که بسرعت به طرف سطح زمین جاری می شد. اسپری کردن سطح با یک ماده پاک کننده این تاثیر سودمند را خواهد داشت. ولی ماده پاک کننده خیلی سریع از روی سطح شسته می شود. مایعی بنام Sun clearوجود دارد که وقتی با اب رقیق می شود و در سطح پلاستیک اسپری شود، دوام خواهد داشت و کار ماده پاک کننده را می کند. نتیجه دیگری که از این اسپری کردن بدست می آید، جلوگیری از کاهش انتقال نور است. در شب هر چیز گرم مثل گیاهان انرژی نورانی مادون قرمز (تابشی) به اطراف می تاباند. این وضعیت باعث می شود که مقادیر زیادی از گرما در گلخانه ها از دست برود. پلی اتیلن مانع ضعیفی در برابر نور مادون قرمز (IR) است. بکار بردن مواد نگهدارنده مادون قرمز(IR) در ساختن پلی اتیلن باعث نگهداری حدوداً نصف گرمای تابشی خواهد شد. در شبهای صاف و سرد به این وسطه می توان تا حدود 25% از کل گرمای تابشی که از دست می رود را در گلخانه نگه داشت و در شبهای ابری فقط می توان حدود 15% را ذخیره کرد. نوری که در عمل فتوسنتز مورد استفاده قرار می گیرد تابش موثر (PAR) نامیده می شود که دارای طول موج 400-700 نانومتر است. انتقال PARرا میتوان با توجه به نوع و مواد شیمایی اضافه شده در پلی اتیلن تغییر داد. پلی اتیلنهایی که از عبور نور ماورای بنفش جلوگیری می کنند بطور متوسط حدود 78% از PAR را منتقل می کنند. پلی اتیلنهایی که مانع عبور IR می شوند و اتلاف انرژی تابشی را کاهش می دهند حدوداً 82%از PAR را منتقل می کنند. مقدار نور عبور یافته از میان دو لایه ای که گلخانه را پوشانده است در حدود مربع کسری اعشاری (کوچکتر از واحد) است که از یک لایه می گذرد.       پوشش دولایه: امروزه عملاً تمام گلخانه های مدرن دارای پوشش پلاستیکی از سیستم هوای فشرده بین دولایه استفاده می کنند. دولایه پلاستیک که یکی از آنها مستقیماً روس سطح خارجی ورقه دیگر قرار می گیرند، توسط بالشتکی از هوای فشرده از یکدیگر جدا می شوند. لایه خارجی پلاستیک جهت کاهش نور ماوراءبنفش (U.V) باید 0.152mm ضخامت داشته باشد در حالیکه لایه درونی فقط نیاز به 0.102mmضخامت دارد زیرا نور U.V در این محل کمتر است. میزان کششی که به پلاستیک جهت نصب وارد می شود مهم است. زیرا پوشش پلاستیکی با تغییرات درجه حرارت منقبض و منبسط می شود. وقتیکه پوشش در یک روز سرد نصب می شود باید آنرا سخت کشید. در یک روز گرم با درجه حرارتی نزدیک به 27 °c باید به اندازه 5-8 cm در یک طرف از سرتاسر طول گلخانه (کوآنست با طول6.1 m) پلاستیک را آزاد گذاشت (کمتر کشید) تا در موقع انقباض در هوای سرد پاره نشود. اگر در هوای گرم پلاستیک محکم کشیده شود در هوای سرد زمستان پوشش پلاستیکی در نقاط اتصال پاره خواهد شد و برعکس در هوای سرد اگر ورقه محکم کشیده نشود شل شدن بیش از حد در هوای گرم باعث بوجود آمدن فضای اضافی هوا در بین دولایه خواهد شد. یک کمپرسور هوا در داخل گلخانه برای دمیدن هوا بین دولایه پلاستیکی تعبیه می شود. معمولاً کمپرسور روی دیوار انتهایی گلخانه نصب میشود، سوراخی در دیوار انتهایی متصل به کمپرسور ایجاد می شود بطوریکه هوای تغذیه کننده کمپرسور از بیرون تامین می شود.         http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/img/daneshnameh_up/8/81/gduyt.jpg     مقدار حرارت لازم برای گرم کردن گلخانه معدل گرمای اتلاف شده است. گرما به سه طریق اتلاف می شود: هدایت یا رسانایی، نفوذ تدریجی و تابش یا تشعشع.     بخش بیشتر گرما از طریق رسانایی یا هدایت (Conduction) از پوشش گلخانه ها از دست می رود. خاصیت رسانایی مواد مختلف مانند قابهای آلومینیومی، شیشه ها، پای اتیلن و دیواره های حاجب از جنس پنبه نسوز است و اساس سنجش آن سرعتی است که این مواد، حرارت را از محیط داخلی به محیط سرد خارجی منتقل می کنند.   نفوذ تدریجی عبارت است از خروج هوای گرم از طریق شکافهای موجود در پوشش گلخانه. شکافهای موجود در بین شیشه ها و اطراف تهویه و دربها اجازه خروج هوای گرم و ورود هوای سرد را می دهند. تصور عموم بر این است که یک گلخانه پلی اتیلن دو لایه ای هر 60 دقیقه یکبار یک گلخانه قدیمی خوب نگهداری شده هر 30 دقیقه یکبار و یک گلخانه قدیمی که خوب نگهداری نشده است هر 15 دقیقه یکبار از دست می رود.   سومین راه اتلاف گرما در گلخانه ها تشعشع یا تابش است. اجسام گرم انرژی تشعشعی از خود متصاعد می سازند. این تشعشعات بدون آنکه موجب گرم شدن قابل توجه هوا شوند از آن عبور کرده و به اجسام سرد می رسند و آنها را گرم می کنند. شیشه، پلاستیک وینیل،FRP و آب تقریباً مانع عبور انرژی تشعشعی می شوند (اجازه نمی دهند گرمای تابشی به سهولت از آن عبور کند) در حالیکه پلی اتیلن این خاصیت را ندارد. گلخانه های پلی اتیلنی مقدار قابل نوجهی گرما بصورت تابش از دست داده و این گرما به اجسان سردتر واقع در بیرون منتقل می شود، اما تشکیل لایه ای رطوبت بر روی پلی اتیلن بصورت مانع عمل می کند.   یکی از مزیتهای گلخانه ها بالاخص گلخانه های تونلی وجود سیستمهای حرارتی و تهویه ای مجهز است که با استفاده از آنها می توان زمان کشت محصول را به دلخواه تغییر داد. در این خصوص قبل از ارائه انواع سطستمهای حرارتی رعایت موارد احتیاطی زیر لازم است: در استفاده از هر گونه سیستم حرارتی گلخانه باید دقت لازم را نمود که از نفوذ دود و گاز منواکسید کربن به داخل گلخانه بطور جدی جلوگیری کرد در غیراینصورت کلیه بوته ها آسیب جدی خواهند دید. سعی شود موقع نصب، واحد تولید حرارت نزدیک بوته های خیار قرار داده نشود زیرا ضمن ایجاد سوختگی هوای خشک ایجاد نموده و تعدادی از بوته ها از بین خواهند رفت.   سوخت مشعل با ترکیب مناسب تهیه و بطور کامل سوخته شود. در صورت استفاده از گازوئیل، مخزن سوخت در فضای آزاد نگهداری نشود همچنین مسیر سوخت رسانی بداخل گلخانه به هیچ وجه نباید از روی سطح زمین و در هوای آزاد عبور نماید زیرا که احنمال یخزدگی سوخت وجود دارد و یک یا دو ساعت قطع کوره ممکن است تمام محصول گلخانه را دچار یخزدگی یا سرمازدگی نماید و مزید بر آن اینکه عصرها هوای مرطوب به داخل مخزن سوخت نفوذ کرده و منجر به وارد شدن قطرات آب به داخل سوخت می شود که بتدریج روزانه میزان آن افزایش یافته و احتمال خراب قطعات مشعل سوخت را نیز افزایش می دهد. یکی از موارد دقیق کاربرد سیستمهای حرارتی و تهویه ای نصب ترمواستات در فضای گلخانه می باشد تا اینکه کنترل دما و تهویه را مطابق با آنچه تنظیم میگردد انجام دهد. لذا بایداز سالم بون و کیفیت کارکرد آن مطمئن بود.   هزینه های سیستمهای حرارتی متفاوت می باشد و در این رابطه سیستمهای قابل انتقال که به راحتی بتوان آنها را جابجا نمود ارزانتر میباشد ولی سیستمهایی که دارای حرارت مرکزی می باشند مثل سیستم آبگرم و یا بخار داغ هزینه سرمایه گذاری آن 2-3 برابر سیستمهای موضعی مثل دمنده ها می باشد که بنظر میرسد با شرایط اقتصادی تولید خیار داربستی در ایران فعلاً صرفه اقتصادی نداشته باشد مگر اینکه با استفاده از سیستم حرارت مرکزی در کار باشد.   دمنده های حرارتی:   این نوع سیستمهای گرمایی معمولاً تشکیل شده است از محفظه دوجداره ای که جداره وسط آنها بوسیله مشعل گازی و یا گازوئیل سوز به شدت گرم شده و دود از لوله خروجی آن به بیرون از گلخانه هدایت می شود. اینکار باعث گرم شدن موجود در جداره بیرونی و هوای اطراف جداره وسط می شود که بوسیله دمنده ای قوی (وینتیلاتور) هوای گرم شده در این جداره به شدت بوسیله لوله فلزی و یا تونل نایلونی به قطر30-40 cm از مسیر سوراخهایی که در قسمت طرفین آن قرار داردهوای گرم را بطور یکنوخت در گلخانه توزیع می نماید. همچنین به منظور حداکثر استفاده از حرارت ایجاد شده همراه دود توصیه میشود محفظه دوجداره ای مشابه محفظه قبلی نصب شود. آنگاه دود حاصل از جدار وسطی به بیرون از گلخانه هدایت شده و گرمای حاصل از گردش دود بوسیله دمنده مجددی از جدار بعدی به همان روش توزیع هوای گرم محفظه زیرین در داخل گلخانه توزیع گردد. خروجی هوای گرم دو محفظه را می توان مشترک نموده و هوای گرم را بوسیله یک تونل در سراسر گلخانه توزیع نمود.   در این روش ضروری است برای هر واحد حرارتی یک مشعل یدک در نظر گرفته شود تا درصورت خرابی مشعل اصلی در هر زمان بلافاصله جایگزین گردد و گلخانه از نظر هوای سرد در امان باشد.   اینگونه دمنده های حرارتی نسبتاً ارزان و دارای قدرت حرارتی خوبی میباشند، ضمن اینکه راه اندازی و سرویس آنها به تکنیک بالایی نیاز ندارد و گلخانه داران به سهولت می توانند این سیستمها را بکار گیرند.   منبع: مرکز مقالات کشاورزی AKE( بزرگترین وبلاگ کشاورزی ایران )