تفاوت خاک های شور و سدیمی
در جدول 3_2 تفاوتهای خاک های شور و خاک های سدیمی را از نظر خصوصیات شیمیایی، فیزیکی، تاثیر در رشد گیاه ،اصلاح توزیع خاک ، تووزیع جفرافیایی خاک ها و کیفیت آب زیرزمینی نان می دهد.
جدول 3_2 خصوصیات متمایز کننده خاک های شور از سدیمی
خصوصیات
خاک های شور
خاک های سدیمی
1-شیمیایی
الف_ املاح محلول کلارایدها وسولفاتهای سدین و منیزیم بوفور یافت می شود.
ب_ pH خمیر اشباع شده کمتر 2/8
ج_هدایت الکتریکی عصاره اسباعی خاک بیش از 4 دسی زیمنس بر متر
د_رابطه بین pH خمیر اشباع درصد سدیم تبادلی خاک و یا SAR عصاره اشباعی وجود ندارد.
ه _ تگر چه سدیم بون غالب می باشد ولی محلول خاک حاوی میزان قابل توجهی از عناصر دو ظرفیت کلسیوم و منیزیم است.
ز_ممکن است مقدار قابل توجهی ترکیبات کلسیوم همانند گچ وحجود داشته باشد.
الف_محلول به میزان کم وجود دارد کربنات سدیم در این خاک ها وجود دارد.
ب_ pH خکیر اشابع خاک بیش از 2/8
ج_هدایت الکتریکی عصاره اشباعی خاک کمترا از 4 دسی زیمنس بر متر.
د_رابطه بسیار خوبی pH خمیر اشباع و ESP یا SAR عصاره اشباعی وجود دارد.
هـ _ سدیم کانیون غالب محلول می باشد Ph زیاد این خاک ها باعث ترسیب کلسیوم و منیزیم است. درنتیجه غلظت آنها در محلول خاک خیلی کم است.
ز_تقریباً هیچ گونه گچی وجود ندارد.
2فیزیکی
الف_ کافی بودن غلظت مالاح محلول باعث هماوری ذرات رس شده و در نتیجه ساختمان خاک تقریباً پایدار است.
ب_نفوذ پذیری آب در خاک های تهویه و سایر خصوصیات فیزیکی همانند خاک های غیر شور است
الف_بالا بودن درصد سدیمی تبادلی و pH خاک باعث پراکندگی رسها و در نتیجه عدم پیاداری ساختمان خاک می شود.
ب_نفوذ پذیری آب در خاک و تهویه نامناسب است و با افزایش درصد سدیم تبادلی pH تشدید می شود.
3_تاثیر در رشد گیاه
درخاک های شور رشد گیاه به دو طریق تحت تاثیر قرار می گیرد.
الف_از طریق فشار اسمزی که با افزایش آن میزان آب قابل استفاده کیاه کاهش می یابد.
ب_مسمومیت ویژه یونهای سدیم،کلر،بر و غیره
در خاک های قلیایی نیز رشد گیاه به دو طریق تحت تاثیر قرار می گیرد.
الف_ افزایش پراکندگی رسها تخریب خصوصیات فیزیکی خاک در اثر سدیم تبادلی.
ب_ pH بالا باعث مسمومیت گیاه ان می شود.
4_اصلاح و احیای خاک ها
نیازمند شستشوی املاح محلول از ناحیه رشد ریشه میباشد و نیاز به اضافه کردن مواد اصلاح مننده وحود ندارد.
باید سدیم تبادلی با کلسیم جایگزین گزدد و نتیجه مواد اصلاح کننده و آبشویی نیاز می باشد.
5-پراکندگی جغرافیایی
در مناطق خشک و نیمه خشک
در مناطق نیمه خشک و نیمه مرطوب یافت می شود.
6-کیفیت آب زیرزمینی
آب زیر زمینی شور است و امکان شور شدن اراضی وجود دارد
شوری آب زیر زمینی کم تا متوسط است ولی ممکن است حاوی کربنات سدیم باشد، مممن است حاوی کربنات سدیم باشدکه خطر سدیمی شدن اراصی را افزایش می دهد.
منبع: مرکز مقالات کشاورزی
شیمی خاک های شور و سدیمی و آب ابیاری
2_1_ عوامل موثر در شور و سدیمی شدن خاک و آب
به طور کلی عوامل موثر در شور و سدیمی شدن خاک و آب و هوا دیدگی کانیها، رسوبات ثانویه، رسوبات موٌاد معلٌق در هوا فعٌالیتهای بشر می باشد.
2_1_1_ هوادیدگی
اوٌلین عامل موثر در میزان نمک آبها و خاک ها، پدیده هوا دیدگی ژئو شیمیایی سنگهای موجود در سطح کره زمین می باشد. هوادیدگی یک پدیده خود به خودی است و باعث تبدیل کانیهای اولیه به کانی های ثانویه دیگر می شود عوامل موثر در هوادیدگی ژئو شیمیایی عبارتند از: آب موجود در اتمسفر، اکسیژن و دی اکسید کربن. مواد آلی می توانند باعث تولید دی اکسید کربن و اسید های آلی و در نتیجه باعث افزایش هوادیدگی گردند.
اگر چه هوادیدگی پدیده ای دائمی است و در همه جا اتفاق می افتد ولی شدت آن تابع آب و هوای منطقه است. آب علاوه بر تسهیل انتقال املاح، در حل کردن آنها نیز دخالت دارد.
2_1_2_ رسوبات ثانویه یا فسیلی
در طی دوران های مختلف زمین شناسی آب شور دریا مناطق وسیعی را در بر گرفته است و این موضوع می تواند یکی از عوامل ایجاد نمک در خاک ها باشد.
2_1_3_ فرو نشستهای جوی
موٌاد معلٌق در هوا، حاصله از دریا، می تواند هر سال در سواحل دریا 100 تا 200 کیلوگرم ورد مناطق دور از دسترس 10 تا 20 کیلو گرم نمک درهکتار به خاک اضافه کند میزان نمک اضافه شده توسط این پدیده می تواند به 10 تا 25 درصد کل نمک اضافه شده در اثر هوادیدگی برسد (Bresler et al. 1982).
2_1_4_ فعالیت بشر
توسعه صنعت باعث افزایش ازت و گوگرد در جو می شود و افزایش ازت و گوگرد در جو، باعث تولید بارانهای اسیدی شده، در نتیجه شدٌت هوادیدگی را افزایش می دهد ابیاری یکی دیگر از فعٌالیتهای بشر است که باعث افزایش املاح خاک می شود. تمام آبهای مورد استفاده برای ابیاری حاوی املاح هستند . در صورت در نظر نگرفتن نیاز آبشویی مناسب، باعث شوری اراضی می گردند.
2_2_1_ اندازه گیری شوری
خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک های شور و سدیمی تابع مقدار و نوع نمک می باشد. اگر چه استفاده از حس گرها یا سنسورها جهت اندازه گیری شوری در مزرعه به طور روزافزون متداول می شود، ولی اندازه گیری قابلٌیت هدایت الکتریکی (ECe) عصارۀ اشباع هنوز هم روش رایح در سراسر جهان است که در این جا به آن اشاره شده است.
اولین روش تعیین میزان املاح محلول، استفاده از تبخیر حجم معینی آب و یا عصارۀ خاک و اندازه گیری وزن موٌاد باقیمانده است به مقدار مواد باقیمانده اختصاراً TDS[1] گفته می شود و بر حسب میلی گرم در لیتر یا گرم در لیتر بیان می گردد. اگر چه این روش هنوز هم مورد استفاده قرار می گیرد، ولی معمولاً به جای آن از اندازه گیری EC[2] استفاده می شود. قابلٌیت هدایت الکتریکی محلول،متناسب با غلظت یونها در محلول می باشد. یکی از واحدهای متداول هدایت الکتریکی در مسایل شوری خاک mmhos می باشد که برابر با یک هزارم mhos است. در سیستم بین المللی واحدها[3] از واحد زیمنس (S) استفاده می شود اندازه گیری هدایت الکتریکی توسط دو الکترود صورت می گیرد. این دو الکترود موجود در محفظه[4] یا سلول قرار دارند. با استفاده از جریان الکتریسیته ای که بین الکترودها برقرار می کنند، مقاومت محلول موجود بین دو الکترود اندازه گیری می شود. در پتانسیل الکتریکی ثابت، شدٌت جریان با مقاومت محلول رابطه عکس دارد و می تواند آن را به وسیله یک پل مقاومت اندازه گیری کرد.هدایت عکس مقاومت می باشد. نتایج حاصله را معمولاً در ثابت محفظه یا سلول ضرب نموده، نتایج را به صورت EC یا (هدایت الکتریکی در واحد حجم از محلول بر حسب زیمنس بر متر، گزارش می دهند. به عنوان مثال اگر مقاومت محلول 2000 اهم باشد، هدایت الکتریکی آن 2000/1 (عکس اهم) یا 0005/0 موس است. مقدار زیمنس در خاک شناسی بسیار بزرگ است و در نتیجه از واحد میلی زیمنس بر سانتی متر mS/cm استفاده می کنند[5] اما به علٌت اینکه واحد طول سیستم بین المللی متر است. واحد توصیه شده برای EC دس زیمنس بر متر (d s m-1) می باشد.
رابطه واحد های مختلف بیان کننده شوری به صورت زیر است:
dSm-1 = mS cm-1 = mmhos cm-1
همانطور که ذکر گردید یکی از این روشها، عصاره اشباع می باشد که:
از نسبتهای متفاوت خاک و آب می توان برای به دست آودن عصارۀ نمونۀ خاک استفاده کرد. میزان آب در خاک در حال اشباع(درصد اشباع) تابع یافت خاک ، سطح ویژه، رس و ظرفیت تبادل کاتیونی خاک ها باشد(Merrill et al 1987)؛ به همین دلیل از روش مکش برای به دست آوردن عصاره اشباع بطور گسترده ای استفاده می شود.
عصارۀ اشباع برای اندازه EC و سایر عناصر محلول استفاده می شود(Richards, 1954) اگر جه بدست آوردن عصارۀ خاک ، با استفاده از نسبتهای خاک به آب 1:1 و 1:2 و غیره ساده تر است، ولی ارتباط آنها با شرایط مزرعه کمتر از رطوبت اشباع می باشد. میزان EC خاک تابع دمای محلول می باشد. و با افزایش هر درجه سلسیوس (در دماهای بین 15 تا 35 درجه) یه میزان 2% افزایش می یابد. چون EC را در دمای 25 درجه سانتی گراد گزارش می دهند. (EC25)، در نتیجه تصحیح تقریبی دما به دو روش صورت می گیرد که یک روش آن در زیر آمده است:
EC25=ECt-0.02(t-25)ECt
ECt عبارت است از قابلیتهای هدایت الکتریکی محلول اشباع در درجه حرارت t
EC25=ECt * Ft
EC25 هدایت الکتریکی در دمای 25 درجه سلسیوس،ECt هدایت الکتریکی قرائت شده و Ft ضریب مربوط به تصحیح دما می باشد مقدار Ft را می توان از جدول 2_1 بدست آورد(U.S.Salinity Lab, 1954)
منبع: مرکز مقالات کشاورزی