اوكاليپتوس
مشخصات ظاهرِي :
اوكاليپتوس درختي بلند و جذاب است كه ارتفاع آن به 60 متر (در مناطق سردتر تا سي و پنج متر) ميرسد. تنه درخت صاف و به رنگ كرم ميباشد و پوستهاي به رنگ آبي مايل به خاكستري روي تنه را پوشانيده است كه اين پوستهها به صورت نوارهاي باريكي كنده ميشوند. برگهاي باريك، چرم مانند و شمشيري شكل داراي يك رگبرگ مركزي و اصلي ميباشند. سرتاسر برگها را غدههاي روغندار پوشانيده است. اين برگها معطر به رنگ آبي مايل به سبز هستند. گلهاي سفيد مايل به كرم بر روي ساقههاي كوتاه و صاف درخت ميرويند و بعدا به ميوههايي محصور در فنجان چوبي كه معطر هستند و رايحه كافوري دارند تبديل ميشوند .
اوكاليپتوس نام درختيست كه به آن كافور هم مي گويند. اين درخت از تيره موز مي باشد.اوكاليپتوس درختي است بسيار زيبا كه در نواحي مديترانه يافت مي شود. همه اجزاي آن شامل جوهري است مايع و زرد رنگ بابونه شبيه به كافور كه در 170 درجه به جوش مي آيد و به علاوه مقدار متناسبي تانن در آن موجود است. اوكاليپتوس حاوي مواد رزيني، يك ماده تلخ و اسانس مي باشد كه به آن اسانس اوكالپيتوس مي گويند و داراي موادي همچون آلوئيك و الريك، بوتيريك پينوكارئول، اودسمول ، الكل اتيليك و غيره مي باشد.
در بافت هاي پارانشيمي برگ، کیسه های ترشحی حاوی اسانس وجود دارد.
نیازهای اکولوژیکی و پراکنش
گونه هاي اوكاليپتوس بيشتر در زمين هاي باتلاقي و مرداب ها و بر حسب نوع گونه، در آب وهواي نيمه خشك و نيمه مرطوب و خاك نسبتا آهكي و ماسه اي بهتر رشد مي كنند. در مقابل سرما مقاومت چنداني ندارد وخشك مي شود ولي با شروع فصل گرما ريشه جوش مي دهد و سريعا رشد می نماید.
اوکالیپتوس بومی استرالیا است ولی امروزه در اکثر نقاط جهان پرورش داده می شود.
کاشت، داشت و برداشت
تكثير اوکالیپتوس از طريق دانه و قلمه صورت می گیرد. نحوه ی متداول تکثیر این گیاه از طریق دانه می باشد که جهت تولید نهال در نهالستان ها استفاده می گردد. قلمه های این گیاه بخوبی ریشه دار نمی شوند.
برگ های این گیاه مورد برداشت قرار می گیرند که بهترين فصل محصول برداري برگ ها از مرداد تا مهرماه مي باشد.
تركيبات شيميايي و فرآوری
برگ تازه اوكاليپتوس داراي 3 تا 5 درصد اسانس، يك ماده تلخ به نام روتين، مواد رزيني مختلف، اسيد اكاليپتيك و ... است. اسانس آن از برگ هاي تازه و غنچه هاي گل به وسيله تقطير با بخار آب در مقیاس صنعتی استخراج می گردد. سينئول (اکالیپتول) مهم ترين و اصلي ترين ماده تشكيل دهنده اسانس اوكاليپتوس می باشد.
از برخی ارقام اوکالیپتوس صمغي قرمز رنگ به نام كينو Kino گرفته مي شود که حاوی تانن فراوانی است.
خواص درمانی و کاربردها
(1برگ های این گیاه برای درمان سرماخوردگي، آنفلوانزا و ضدعفونی مجاری تنفسی کاربرد دارند.
(2اين گياه ضد ميكروب قوي در اواسط قرن نوزدهم به اروپا راه يافت و تا امروز هم طب علمي و هم طب سنتي گياهي از صمغ آبي رنگ ضد باكتري و قابض اين گياه در درمان بيماريها استفاده ميكنند .
(3روغن اين گياه در قرص مكيدني گلو، داروهاي سرماخوردي و خمير دندان به كار ميرود.
(4بخور روغن اوكاليپتوس بخصوص در درمان سرماخوردگي و زكام مؤثر ميباشد.
(5 به سبب خواص ميكروب كشي، دامپزشكان روغن اين گياه را براي از بين بردن شپشها و كك مورد استفاده قرار ميدادند.
(6در قسمتهايي از آمريكاي جنوبي و آفريقا به منظور زهكشي زمين و جلوگيري از فرسايش خاك. ايجاد درختزارهاي اوكاليپتوس متداول شده است .
(7مصرف دم كرده آن اسهالهاي مزمن را درمان مي كند.
(8در درمان بيماري قند موثر بوده و قند خون را كاهش مي دهد.
(9 جويدن برگ اين گياه لثه را محكم نگه مي گرداند و بوي بد دهان را زايل مي كند.
(10 محلول جوشانده غليظ برگش جهت شستشوي زخمهاي چركين تجويز مي شود.
(11 برگهاي او كاليپتوس يك ضد عفوني كننده قوي هستند و از رشد په آنوفل ناقل مالاريا جلوگيري مي كنند.
(12 مصرف اوكاليپتوس با روغن زيتون به صورت موضعي رماتيسم را درمان ميكند.
(13 اين گياه براى درمان مالاريا و تب حسبه يا تيفوئيد مفيد است.
(14 اشتهارابازوسوءهاضمه را برطرف مى كند.
(15 مجارى تنفسى را ضد عفونى و ترشحات آن را خشك مى كند.
(16 براى معالجه برونشيت مزمن، سل و آسم اثر بسيار مفيدى دارد.
(17 دراستعمال خارجى به عنوان بى حس كننده، ملايم موضعى و ضد عفونى كننده مصرف مى شود.
درخت اوكاليپتوس،به سبب خواص دارويي خود، بيشتر از هر نوع ديگر از درختان با برگ غير سوزني در استراليا كاشته ميشود و يك منبع عظيم تهيه الوار در اين كشور تشكيل ميدهد. طرفداران حفظ محيط زيست،و كشت اوكاليپتوس را به منظور توليد خمير كاغذ به شدت مورد انتقاد قرار دادهاند. آنها معتقدند كه از اين طريق در بيشتر نقاط جهان، جنگلهاي بكر اين درخت سودمند. رطوبت نگهدار و سريعالرشد به نابودي كشيده ميشوند .
چوب این درخت در صنعت کاغذسازی استفاده فراوانی دارد و بعلت زیبایی این گیاه و مقاومت خوب اش به شرایط محیطی، در فضای سبز نیز استفاده می گردد.
اوكاليپتوس مقادير زيادي آب در ريشههاي خود ذخيره مينمايد. زماني در مناطق باتلاقي مالاريا خيز كاشته ميشد تا مردابها را خشك گرداند و از شيوع بيماري مالاريا باتلاقي جلوگيري نمايد. مردم بويم استراليا به خواص درماني روغن اوكاليپتوس پي برده بودند و از آن در درمان بيماريها استفاده ميكردهاند.
زيستگاه طبيعي :
اوكاليپتوس، گياه بومي تاسمانيا و استراليا ميباشد. از اين نقاط به آمريكاي مركزي و جنوبي، كاليفرنيا، آفريقا، هند و ديگر كشورهاي آسيايي، اروپاي جنوبي و ايرلند نيز برده شده است .
احتيــــــــاط :
بخور زياد با روغن اين گياه، سبب اختلال در كار كليه ميشود و كاهش شديد فعاليت دستگاه اعصاب مركزي را به وجود ميآورد .
کاربردها ديگر:
تحقيقات پژوهشگران نشان ميدهد عصاره برگ اوكالپتوس داري اثر ضد قارچ است.
به گزارش باشگاه خبرنگارن جوان دكتر مهربان فلاحتي استاديار دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي درماني ايران در پژوهشي به ارزيابي اثر ضد قارچي عصاره برگ اوكاليپتوس و مقايسه آن با داروي گريز و فولوين بر روي 6 نمونه قارچ پرداخت.
در اين مطالعه نمونهاي قارچي در حضور غلظتهاي مختلف تركيبات اوكاليپتوس و داروي گريز و فولوين كشت داده شد و مقادير حداقل غلظت مهار كنندگي از رشد و حداقل غلظت كشندگي هر يك از آنها به طور جداگانه تعيين شد.
نتايج اين مطالعه حاكي است عصاره برگ اوكاليپتوس همانند داروي گريز و فولوين موجب مهار رشد تمامي گونههاي مورد بررسي ميشود و مقادير حداقل غلظت براي ممانعت از رشد قارچ در عصاره برگ اوكاليپتوس در محدود يك هزارم تا هشت هزام ميلي گرم در ليتر در داروي گريز و فولوين در محدوده دو دهم تا يك و شش دهم ميلي گرم در ليتر محاسبه شد.
همچنين در اين پژوهش حداقل غلظت كشندگي عصاره برگ اوكاليپتوس در محدود هشت دهم تا شش چهاردهم ميلي گرم در ليتر تعيين شد كه نشان دهنده خاصيت كشندگي عصاره اوكاليپتوس بر روي تمام گونههاي قارچي مورد مطالعه است.
اين گياه براى درمان مالاريا و تب حسبه يا تيفوئيد مفيد است، براى درمان ديابت يا مرض قند و ... مفيد است. همچنين تب بر، كرم كش و آنتى بيوتيك است و براى درمان آنفلوآنزا تجويز مى شود.