کاهش خسارت خشکسالی در گندم دیم

زرشك   زرشک درختچه‌ای است دارای ساقه خاردار که ارتفاع آن تا 4 متر نیز می‌رسد. چوب این درخت قهوه‌ای ، قرمز و یا زرد رنگ می‌باشد. برگهای آن بیضی شکل با دندانه‌های اره‌ای (سوزني) بين ماههاي آوريل و ژوئن (انتهای بهار و ابتدای تابستان ). غنچه ها و گلهای خوشه‌ای و زرد رنگ روشن از آن جوانه مي زنند  است. اين غنچه ها و گلها در فصل پاييز رنگ قرمز گيلاسي به خود مي گيرند كه به صورت بوته هاي خميده رشد مي كنند. شاخه‌های زرشک تیغ زیادی دارد. میوه زرشک قرمز رنگ ، گوشتی ، بیضوی شکل و دارای طعمی ترش است. قسمت مورد استفاده این گیاه ریشه ، پوست ریشه و ساقه ، برگ گل و میوه آن است.         زرشک رده ای با تقریباً 500-450 گونه برگ ریز است و بومی مناطق معتدل و نیمه استوایی اروپا ، آسیا ، آفریقا ، آمریکای شمالی و آمریکای جنوبی می باشند. آنها ارتباط بسیارنزدیکی با رده Mahonia از نظر دارند که بعضی از گیاه شناسان زرشکها را شامل می شود. Berberis gagnepainii دارای خارهایی سه شاخه با جوانه های کوچک برگدارمی باشد. طول هر تیغ به 20 میلیمتر می رسد. از خصوصیات این رده ، دو شکل جوانه است ، جوانه های درازکه ساختار گیاه را تشکیل می دهد وجوانه های کوتاه با طول تقریبی 1 تا 2 میلیمتر. برگهایی که روی جوانه های بلند قرار دارند غیر فتوسنتزی هستند و بین خارهای سه شاخه 3 تا 30 میلیمتری رشد کرده اند؛ تکمه موجود درگوشه هر برگ و خار تشکیل دهنده جوانه کوچکی است که دارای چندین برگ فتوسنتزی و معمولی می باشد. طول این برگهای ساده 1 تا 10 سانتیمتر و دارای لبه هایی یکپارچه یا پرخار هستند. برگها در گیاهان جوان فقط روی جوانه های بلند رویش پیدا می کنند و روش برگدهی کامل ، بعد از گذشت 1 تا 2 سال از عمر گیاه جوان ایجاد می شود. گونه های برگ ریز مثل (Berberis thunbergii, B. vulgaris) از نظر رنگ زیبای پاییزی قابل توجه هستند ، برگها در این فصل قبل از ریزش به رنگ صورتی یا قرمز تبدیل می شوند.در بعضی از گونه های همیشه سبز چین مثل (B. candidula, B. verruculosa) برگهای سفید درخشان آنها ، بطرز خاصی جذاب جلوه می کند.   زرشك گیاه یک پایه و گلهایش دو جنسی است یعنی هر گل هم اندامهای نر دارد و هم اندامهای ماده. گل زرشک مرکب است و از قطعات 3 تایی تشکیل شده است، که در دو ردیف حلقوی قرار گرفته اند. پرچم های زرشک 6 عدد هستند که در 2 ردیف 3 تایی قرار می گیرند. برگهایش چرمی و فاقد استمات یا منقد در سطح بالایی است این برگها در بعضی واریته ها صاف و در برخی دندانه دار است. بوته زرشک خاردار است و خارهای آن از تبدیل برگها بوجود آمده اند که در محل اتصال خارها به شاخه پهن تر می شوند. دارای انواع وحشی و پرورش یافته جهت مصرف مواد غذایی و انواع زینتی می باشد. انواع وحشی در دامنه های جنوبی وشمال البرز تا فیروزکوه تا ارنگه و طالقانه و میانه و عمارلوی گیلان در بلندیهای 1000 تا 2000 متری انتشار دارند. نوع پرورش یافته و بی دانه آن در بیرجند وقاینات کاشته می شود. که جهت چاشنی خوراک استفاده میشود. نوع زینتی با گلهای زرد رنگ وجود دارد که میوه هایش به رنگ زرد هستند و معمولاً به صورت درختچه در پارکها کاشته می شود. انواع زرشک هایی که تا کنون در ایران دیده شده اند عبارتند از:   1)  Berberis crataegina جنگلی است و به صورت وحشی در دامنه های جنوبی البرز( از فیروزکوه تا ارنگه و طالقان و میانه بین ارتفاع 1000 تا 2800 متر انتشار دارد.) می روید درختچه ای است به بلندی یک متر، درازای خار آن تا 3 سانتی متر هم می رسد.    ۲)- B. integerrima بلندیش تا 3 متر هم می تواند برسد. بیشتر در شمال آذربایجان یعنی در اطراف خوی و قطور به صورت وحشی دیده می شود ولی در نواحی دیگر مثل منجیل تا زنجان اطراف کرج ( دره کرج، گچسر، ارنگه و شهر ستانک ،سیاه بیشه ، پل زنگوله) هم وجود دارد.   3)- B . orientalis در جنوب خراسان در باغها به صورت اهلی و به منظور بهره برداری کشاورزی کاشته می شود. 4- B.vulgoris ارتفاعش می تواند تا 5/2 متر هم برسد و در شمال ایران و آذربایجان به صورت وحشی می روید.       جزئیات گل Berberis gagnepainii  (گلهایی به قطر 7 میلیمتر)     گلها یا بصورت مجزا ویا بصورت خوشه هایی تا 20 گل بر روی سنبله رشد می کنند. رنگ آنها زرد یا نارنجی است و 3 تا 6 میلیمتر طول دارند و دارای شش کاسبرگ و شش گلبرگ در حلقه های متناوب سه تایی هستند ، رنگ کاسبرگها معمولاً همانند گلبرگها می باشد. میوه این گیاه توت مانند و اندازه آن 15-5 میلیمتر است ، رسیده آن قرمز یا آبی تیره می باشد و اغلب دارای شکوفه های صورتی یا بنفش مومی می باشند که ممکن است دراز و باریک ( مثل میله) و در گونه های دیگر کروی باشند. میوه آن خوراکی و سرشار از ویتامین ث ولی دارای طعمی تند است ، برداشت بوته های خاردار آن دشوار بوده بنابراین مصرف گسترده ای ندارند. آنها غذای مهمی برای بسیاری از پرندگان کوچک هستند که دانه های آین گیاه را از طریق فضله هایشان پراکنده می کنند.       تركيبات گياه       سبوس و ريشة زرشك حاوي انواع بسياري از مواد شيميايي به نام "آلكالوئيد ايزوكينولين" است. دانشمندان و محققان اين تركيبات را در طول ساليان متمادي مورد تحقيق و بررسي قرار داده اند، و پي بردند كه آنها در واقع خواص آنتي بيوتيكي دارند.   برخي از آنها باعث پايين آوردن تب، كاهش تورم و فشار خون شده و به تنظيم ضربان قلب و انقباض عضلات قلب كمك مي كنند   در تمام قسمتهای این گیاه آلکالوئیدهای بربرین Berberine ، اکسیاکانتین Oxyaconthine ، بربامین Berbamine وجود دارد. مقدار آلکالوئید در پوست ریشه زرشک بیشتر از قسمتهای دیگر این گیاه است. میوه زرشک دارای حدود 4 درصد مواد قندی ، 65 درصد اسید مالیک و اسید تارتاریک و مقداری صمغ می‌باشد. زرشک گونه‌های مختلف دارد که مهم‌تر از همه آنها دو نوع است که یکی به نام زرشک بی‌هسته و دیگری زرشک با هسته (دارای دو هسته) می‌باشد.   خواص داروئی:   زرشك از نظر طب قدیم ایران سرد و خشك است میوه زرشك خواص زیر را درد: ۱) قابض است   (۲تقویت كننده قلب و كبد است   (۳بواسیر خونی را درمان می كند (۴ خونریزی را برطرف می كند ۵) برای برطرف كردن بیماریهای كبدی مفید است ۶) صفرا بر است ۷) دم كرده زرشك را برای برطرف كردن ناراحتی های دهان غرغره كنید . خواص ریشه و پوست ساقه ۱) صفرا بر و مسهل است ۲) كبد را پاك و تقویت می كند ۳) اعمال دستگاه گوارش را منظم می كند (۴ سوء هاضمه را از بین می برد ۵) بی اشتهایی را برطرف می كند 6) برای رفع یبوست مفید است ۷) در درمان یرقان و زردی موثر است 8) نقرس و رماتیسم را برطرف می كند ۹) خانم هائیكه بین دو عادت ماهیانه خونریزی دارند باید برای برطرف كردن آن از ریشه و ساقه زرشك استفاده كنند . ۱۰) آنهائیكه مبتلا به ورم طحال هستند می توانند برای معالجه از این گیاه كمك بگیرند . ۱۱) واریس را درمان می كند . ۱۲) برای معالجه بواسیر نافع است . ۱۳) برای برطرف كردن سوزش ادرار مفید است . ۱۴) فشار خون را پائین می آورد ۱5) برای شست وش وی چشم می توانید از جوشانده ریشه و ساقه و زرشك استفاده كنید . خواص برگ زرشك ۱) آب آوردگی بدن را برطرف می كند . ۲) اسهال های مزمن را درمان می كند . ۳) برگ زرشك دری مقدر زیادی ویتامین C می باشد بنابراین در درمان بیماری اسكوربوت اثر مفید درد . ۴) جویدن برگ زرشك باعث محك شدن لثه و دندان می شود . (۵ درموقع آنژین و گلو درد ، دم كرده برگ زرشك را غرغره كنید .   (۶برای برطرف كردن بیماریهای كبدی مفید است   (۷صفرا بر است (۸ دم كرده زرشك را برای برطرف كردن ناراحتی های دهان غرغره كنید . خواص ریشه و پوست ساقه ۱) صفرا بر و مسهل است 2) كبد را پاك و تقویت می كند ۳) اعمال دستگاه گوارش را منظم می كند ۴) سوء هاضمه را از بین می برد ۵) بی اشتهایی را برطرف می كند ۶) برای رفع یبوست مفید است (۷ در درمان یرقان و زردی موثر است ۸) نقرس و رماتیسم را برطرف می كند ۹) خانم هائیكه بین دو عادت ماهیانه خونریزی دارند باید برای برطرف كردن آن از ریشه و ساقه زرشك استفاده كنند . 10) آنهائیكه مبتلا به ورم طحال هستند می توانند برای معالجه از این گیاه كمك بگیرند . 11) واریس را درمان می كند . 12) برای معالجه بواسیر نافع است .   13) برای برطرف كردن سوزش ادرار مفید است . ۱۴) فشار خون را پائین می آورد ۱۵) برای شست وش وی چشم می توانید از جوشانده ریشه و ساقه و زرشك استفاده كنید . خواص برگ زرشك (۱ آب آوردگی بدن را برطرف می كند . ۲) اسهال های مزمن را درمان می كند . ۳) برگ زرشك دری مقدر زیادی ویتامین C می باشد بنابراین در درمان بیماری اسكوربوت اثر مفید درد . ۴) جویدن برگ زرشك باعث محك شدن لثه و دندان می شود .   (۵درموقع آنژین و گلو درد ، دم كرده برگ زرشك را غرغره كنید .   طرزاستفاده   اگر به علت عفونتهای مکرر غالباً آنتی بیوتیک زیاد مصرف کرده اید، پزشک شما به عوض داروهای تجویزی، ممکن است داروهای گیاهی را نیز مدنظر قرار دهد.   دلایل متعددی برای این ادعا وجود دارد. زرشک می‌‌تواند احساس سرحال بودن به شما دهد و شما را از سایر معالجات نجات دهد. همچنین، میزان مقاومت به آنتی بیوتیکها رو به افزایش است. به منظور رهایی از این وضعیت. بسیاری از معالجین به سایر راههای درمان بیماریها روی می‌‌آورند. دلیل دیگر این است که بدن شما در واکنش به انواع آنتی بیوتیکها دچار تغییرات می‌شود و این تغییرات همیشه خوب نیست. فلور نرمال که در بدن همه ما وجود دارد و ما را در مبارزه با عفونت کمک می‌‌کند، می‌‌تواند در اثر مصرف مکرر آنتی بیوتیکها از بین برود. درمانگر ممکن است شما را یاری کند تا این "باکتری خوب" را از طریق رهایی مقطعی از مصرف انواع آنتی بیوتیکها، دوباره در خود بازیابید. بنا به دلایل مشابه. پماد زرشک را نیز می‌‌توان برای درمان ورم مفاصل یا پسوریازیس تجویز کرد، چون داروهایی که به طور مرتب برای درمان این حالات مصرف می‌شوند ممکن است تعادل بدن شما را مختل سازند. غالباً عوارض جانبی ناشی از معالجات درمانی قوی سبب تحریک واکنشهایی در بدن می‌شوند که به مثابه یک بیماری کاملاً جدید می‌‌تواند جلوه کند. صرفنظر از هرگونه دلیل، وقتی درمانگر شما بداند که قطع مصرف دارو هیچگونه خطری برای سلامتی شما ندارد، می‌‌تواند در عوض، مصرف زرشک را تجویز کند. زرشک همچنین می‌‌تواند به عنوان یک روش پیشگیرانه توصیه شود. هرگز نباید بیش از پنج تا هفت روز زرشک مصرف کرد. اگر معده شما حساس است، مصرف این ماده به مدت سه تا پنج روز احتمالاً کافی است. برای درمان گلودرد، عفونتهای مثانه، اسهال، برونشیت یا عفونتهای مخمری از اشکال قابل مصرف زرشک حالت مورد نظر را برگزینید.   چای: 2 تا 4 گرم ریشه خشک زرشک خیس خورده، روزانه 3 بار.   تنتور: (محلول 5.1 ساخته شده از گیاه و الکل یا گل، الکل و آب) به میزان 3 تا 6 میلی لیتر (2.1 یا 2.1 1 قاشق چایخوری، روزانه سه بار)   عصاره‌های خشک: 250 تا 500 میلی گرم، روزانه سه بار.   برای درمان آرتریت، پسوریازیس، ناراحتیهای پوستی: 10 درصد عصاره زرشک را روزانه سه بار روی پوست بدن بمالید. برای درمان پسوریازیس با داروهای گیاهی به وب سایت ویژه پسوریازیس به آدرس زیر مراجعه کنید: www.vitiligo-psoriasis.com باید توجه داشت که پاره‌ای از عفونتها در صورت مصرف نکردن آنتی بیوتیک ممکن است خطرناک باشند. هرگز در این فکر نباشید که در صورتی که بدن شما به آنتی بیوتیک قویتر نیاز دارد به جای آن از گیاهانی مانند زرشک استفاده کنید. اطمینان حاصل کنید که دستورالعملهای درمانگر خود را رعایت می‌‌کنید.   جوشانده زرشک: مقدار 20-10 گرم پوست ریشه یا ساقه و یا میوه زرشک را در یک لیتر آب ریخته و آنرا بجوش بیاورید سپس آنرا از روی اجاق برداشته بگذارید برای مدت 10 دقیقه بماند. این جوشانده را صاف کرده و با شکر یا عسل شیرین کنید. مقدار مصرف روزانه آن سه فنجان در فاصله بین غذاهاست.   دم کرده زرشک: مقدار 40 گرم زرشک را در یک لیتر آب جوش ریخته و بگذارید مدت 10 دقیقه بماند سپس آنرا با شکر یا عسل مخلوط کنید. مقدار مصرف آن سه فنجان در روز و در فاصله بین غذاهاست.   نیاز اکولوژیکی   آبیاری : زرشک عملاً به آب وهوای کویری و خشک و گرم و پر آفتاب علاقمند است ولی در چنین مناطقی کمبود شدید آب وجود دارد لذا حتماً باید بوسیله آبیاری مصنوعی کمبود جبران شود. مهمترین زمان آبیاری بوته های زرشک با بازشدن گلهایش شروع شده و تا هنگام برداشت محصول ادامه دارد. هرگاه در همین فاصله زمانی آب کافی و لازم به ریشه های گیاه نرسد میوه هایش پوک و خشک شده و در نتیجه مقدار محصول پایین می آید. سایر مواقع هم باید تا آنجا که ممکن باشد مثلاً هفته ای یکبار از آبیاری غفلت نکرده تا گیاه بتواند به رشد و زندگی عادیش ادامه داده و محصول کافی هم بدهد. آب و هوا: زرشک به صورت وحشی در آب و هوای مرطوب و هوای خشک می روید ولی در آب و هوای خشک کویری رشد بهتر کرده و میوه زیادتر و خوشمزه تر می دهد البته در صورتیکه نیاز آبی آن بوسیله آبیاری برطرف شود نور آفتاب زیاد و گرمایی حدود 35 درجه حتماً برایش لازم است . خاک: زرشک معمولاً خاکهای شنی- رسی و سبک را به خاکهای سنگین رسی ترجیح می دهد ولی قادر است حتی در زمینهای سنگلاخی هم زندگی کرده و محصول بدهد. در جنگلهای شمال ایران درختچه های زرشک در زمینهای رسی رشد کرده و مقدار نسبتاً ناچیز میوه های زرشک هسته دار محصول می دهند ( بیشتر جهت تهیه آب زرشک و یا رب زرشک استفاده می شود) ارتفاع درختچه در این نقاط هم بندرت از 5/1 متر بلندتر می شود. زرشک در زمینهای اسیدی رشد کمی دارد و برعکس در زمینهای نسبتاً قلیایی هم رشد درختچه و هم محصولش خوب است بهترین PH برایش حدود 7 تا 8 است. لذا در زمینهای آهکی حاشیه های کویری در صورت وجود آب کافی برای آبیاری بخوبی رشد کرده و محصول می دهد. کود: در مناطق جنوبی استان خراسان معمولاً بعضی اوقات مقدار کمی کود حیوانی می دهند لیکن زرشک مثل هر میوه دیگر نیاز به کود دارد که از کودهای توصیه شده به خاک لازم است قبل از کاشتن نهال کود پوسیده حیوانی 70 تن در هکتار- کود ازته به صورت N حدود 100 کیلو در هکتار کود فسفره به صورت P2O5 حدود 100 کیلو در هکتار- کود پتاس به صورت K2O حدود 50 کیلو در هکتار به خاک اضافه نمود که پس از اضافه کردن این کودها بر روی خاک با یک شخم عمیق کودها را به داخل خاک می فرستند تا در دسترس ریشه ها قرار گرفته و مورد استفاده آنها قرار گیرد. با وجود غنی بودن خاکهای ایران مرکزی از کود K2O باید هر سال کود پتاسی را به زمین داد چون زرشک و میوه هایش نیاز مبرمی به آن دارند در سالهای بعد هم هر ساله کودهای فوق الذکر به همین مقدار و نصف کود حیوانی را به باغ زرشک داده و تنها به کمک رتیواتور باید آنها را به داخل خاک می فرستاد. کودهای معدنی را به صورت کودهای برگی در مواردی که آبیاری به وسیله باران مصنوعی انجام می گیرد نیز به بوته های زرشک می توان داد چون برگهای زرشک قادرند آب و مواد یا کودهای محلول در آب را هم جذب کنند. مشروط بر اینکه کمتر از یک درصد باشد غلظتهای بیشتر از آن باعث سوخت برگها و در نتیجه از بین رفتن بوته ها می شوند. کودسبز در صورت وجود آب کافی و امکان آبیاری بسیار مفید بوده و مثل کود حیوانی قادر است که خواص فیزیکی خاک را بهتر کند. از جمله گیاهانی که برای کودسبز توصیه می شوند عبارتند از: شبدر برسیم ، انواع چغندرها و هر نوع گیاهی که تولید برگ را زیاد می کند، هستند.   ازدیاد   بطور کلی راههای ازدیاد زرشک به قرار زیر است: 1- پاجوش طوقه ای، 2- خوابانیدن، 3- قلمه، 4- بذر 1- پاجوش طوقه ای: زرشک به وسیله پاجوش ازدیاد می یابد. همه ساله نهالهای تازه ای از پای بوته ها به صورت پاجوشها تولید و رشد می کنند پاجوشها از روی طوقه بوجود می آیند و به همین دلیل هم آنها را با جوشهای طوقه ای می نامند ازدیاد به وسیله پاجوش مهمترین و متداول ترین راه ازدیاد بوته های زرشک است. به تناسب قوی یا ضعیف بودن درختچه ها بعد از یکسال یا دو سال می توان پاجوشهای ریشه دار و خوبی به دست آورده و درجای دیگر آنها را کاشت. هنگام جدا کردن پاجوشها از گیاه مادری باید سعی کرد که پاجوشها ریشه های زیادتری داشته باشند ازدیاد پا جوش، ازدیادی غیرجنسی است و در ازدیادهای غیرجنسی هر نهال تمام خواص گیاه مادری را تا حدود صد درصد به ارث می برد. 2- خوابانیدن: هرگاه شاخه های جوان یک الی دو ساله را در پائیز در خاک بخوابانند نخست ریشه داده و پس از یکسال از جوانه هایشان نهالهایی به تدریج سر از خاک بیرون می آورند این شاخه ها را پس از آنکه خوب رشد کرده و قوی شدند از گیاه مادر جدا کرده و در محل نهایی می کارند. ریشه های زرشک در برابر سرمای هوا خیلی حساس هستند لذا باید پیش از بیرون آوردن نهالها از خاک چاله های 50 × 50 × 50 سانتی متر را آماده کنند، و نهالها را به محض بیرون آوردن از خاک فوراً در چاله ها کاشته تا صدمه نبینند. یا آنکه ریشه هایش را به وسیله کمی خاک و یک کیسه پلاستیکی می پوشانند. 3- قلمه: اگر در اسفندماه قلمه، بزنند قلمه ها ریشه داده و رشد می کنند و سال بعد یا حداکثر 2 سال بعد قابل کاشت خواهند شد. قلمه زدن تنها در بعضی از انواع زینتی موفقیت آمیز است و 2 سال بعد نیز قابل انتقال است. 4- بذر: زرشک دانه دار می تواند با بذر ازدیاد یابد برای این کار بذر به مدت 2 ماه در گرمای 6 درجه بالای صفر گذاشته و سپس آنرا می کارند.   کاشت   نهالهای زرشک را در اواسط پائیز بعد از برداشت محصول و پس از اینکه زمین را آماده کرده اند، می کارند برای آماده کردن زمین کودهای ضروری ( شیمیایی- دامی) را به خاک اضافه نموده سپس شخم نیمه عمیق می زنند. آنگاه چاله ها را دراندازه 50 × 50 × 50 در سانتی متر حفر کرده و طبق روال کار یک مشت کود فسفره و ازته داخل هر چاله به طور یکنواخت هنگام خاک ریزی برای کاشت نهال با خاک مخلوط می کنند در بعضی از مناطق که سرمای زمستانی شدید دارند هنگام خاک ریزی مقداری کاه هم داخل چاله می ریزند تا ریشه های بسیار حساس به سرمای نهال، یخ نزنند. باغهای زرشک روی فرم های منظم یعنی مثلثی یا مربعی و یا مستطیلی با فاصله 4×4 متر یا 5×5 متر و 7×7 متر احداث می کنند.کاشت نهالهای زرشک در اوایل بهار نیز امکان پذیر است ولی احتمال گرفتن درختچه ها در پائیز بیشتر است چه ریشه ها زمان بیشتری برای رشد در اختیار دارند.   داشت   بعد از کاشت نهالها مراقبت های لازم را باید انجام داد و بهترین این مراقبتها آبیاری در نقاط کم باران است که زمانی باید انجام گیرد که گیاه بدان نیاز دارد. پس از رشد کامل و در زمان بازدهی نیز همین موضوع باید با دقت رعایت شود تا گیاه بتواند قدرت بازدهی خود را بخوبی نشان دهد. از دیگر مراقبتها هرس و مبارزه با بیماریها و آفات می باشد. هرس : در هرس به بریدن شاخه های خشک شده و بیمار قناعت می شود با توجه به اینکه زرشک تنها روی شاخه های پارساله میوه می دهد و هر شاخه هم تنها یکبار درزندگی به میوه می نشیند تصور می رود که هنگام برداشت محصول بهتر است که شاخه های میوه دار را با میوه اش به وسیله قیچی باغبانی هرس کرد تا شاخه ای که از لحظه دادن محصول بی فایده روی درختچه باقیمانده و قسمتی از غذای شاخه هایی را که سال بعد باید محصول بدهند به سمت خودش جذب می کند، حذف شود و در نتیجه غذا و شیو غذایی بیشتری در اختیار شاخه های محصول دهنده سال بعد قرار گیرد تا بتواند در سال بعد محصول زیادتری بدهد. بریدن پاجوشها از پای بوته ها به منظور ازدیاد درختچه ها نیز خود نوعی هرس است. هرس درختچه های زرشک را در فصلهای پائیز و زمستان باید انجام داد. هدف از هرس در سالهای نخست فرم دادن به درختچه است که معمولاً دارای چند تنه است. از سال چهارم به بعد که کم کم دوران باردهی بوته زرشک آغاز می شود آنرا معمولاً مثل سندان هرس می کنند به همین دلیل آنرا هرس سندانی می نامند چون از دور به شکل سندان است چنانچه هرس مرتب همه ساله و به طور صحیح انجام نگیرد مقدار محصول کاهش می یابد.   بیماریها و آفات:    آفات زرشک حشرات جونده و مکنده و همچینن قارچها هستند که به وسیله حشره کشها و قارچ کشها با آنها مبارزه می شود. بیماریهای و انگلهای مهم زرشک بقرار زیر است:   1) زنگ سیاه گندم pucchinia gramini را می توان نام برد لازم به ذکر است زرشک میزبان حد واسطی برای زنگ سیاه که یکی از بیماریهای صعب العلاج گندم است می باشد این قارچ یک دوره زندگی خود را روی زرشک می گذراند. لذا همیشه باید سعی کرد که محل زرشک کاری از مزارع گندم دور باشد تا اسپورهای قارچ بر روی بوته های گندم انتقال نیابند. بعضی از شرایط جوی مثل رطوبت و گرما نیز می توانند به این بیماری شدت دهند. رعایت تناوب زراعی از شدت بیماری در گندم می کاهد.   2) سفیدک سطحی زرشک   3) شته زرشک ( یکی از مهمترین آفات)   4) مگس گیلاس   5) پروانه ابریشم باف ناجور   6) سن زرشك   7) پروانه تخم انگشتري   8) پروانه برگخوار   9) كنه قرمز زرشك   10) زنبور شاخكدار زرشك   11) قارچ سفيدك زرشك   برداشت   نهالهای زرشک در سن 3 تا 4 سالگی محصول دادنشان را شروع می کنند. گرده افشانی زرشک به وسیله حشرات از جمله زنبورعسل انجام می شود. زرشک معمولاً روی شاخه های پارساله میوه می دهد. بهترین زمان برداشت وقتی است که دانه های زرشک کاملاً یکنواخت قرمز شده باشند و این معمولاً اوایل پائیز است. برداشت آن با دست به دلیل وجود خارهای فراوان در بوته، دشوار است.برای این کار سفره ای زیر درختچه پهن کرده و با یک چوب دستی دراز ضرباتی آهسته به تک شاخه ها وارد می کنند تا هم میوه ها روی سفره بیفتند و هم شاخه ها صدمات زیادی نبینند. پس از چیدن آنها را معمولاً خشک می کنند. رنگ میوه ها در دوران رشدشان نخست، سبز بعد، قرمز و در آخر سیاه است. آبانماه معمولاً زمان برداشت محصول زرشک است در صورتیکه بارانهای پائیزی اجازه دهند هرچه دیرتر محصول را برداشت کنند بهتر است زیرا میوه شیرین تر و خوشمزه تر می شود. میوه نارس کمی گس است. روش برداشت همانطور که در بالا ذکر شد دست چینی و ترکه زنی است زرشک در چهار سال اول محصول زیادی نمی دهد. از سال پنجم نخستین محصول نسبتاً اقتصادی آغاز می شود، در سال هفتم میانگین محصول زرشک به 2 تن در هکتار می رسد. با بالا رفتن سن درخت مقدار محصول درختچه های زرشک نیز زیادتر می شود. بیشترین اندازه باردهی آنها از چهارده سالگی شروع شده و تا 25 سالگی ادامه می یابد دوره بازدهی زرشک حداکثر تا 85 سالگی است. از هر 4 کیلو زرشک تازه یک کیلو زرشک خشک دست می آید. پس از چیدن زرشکها را روی پارچه ریخته و در آفتاب خشک کنند.   احتياط :   نکات احتیاطی اگر زرشک به صورت صحیح استفاده شود ماده دارویی بی خطری است، اما در صورت باردار بودن از مصرف آن خودداری ورزید.  تداخل‌های احتمالی میزان مصرف بالای این گیاه به مدت طولانی می‌‌تواند سبب ناراحتی معده و روده‌ها شود، و جذب ویتامین B کافی در بدن را مشکل کند.