روش‌هاي كاشت و توليد نهال پسته
روش‌هاي كاشت و توليد نهال پسته مقدمه: گياهان سرمنشا زنجيره غذايي حيات بر روي كره زمين و به عنوان ثروت ملي هر كشور محسوب مي‌شوند. پسته يكي از مهمترين اقلام صادراتي ايران است كه بيش از 23% از ارزش كل صادرات ايران را بخود اختصاص داده است. پسته يكي از گياهان مهم در تيره پسته سانان (Anacardiaceae) است. تيره پسته سانان با حدود 60 جنس و 600 گونه ،تيره‌اي مهم در بين گياهان مي‌باشد. پسته به صورت خودرو در شمال شرقي ايران و اسياي مركزي و افغانستان وجود دارد. پسته گياهي دو پايه است بنابراين درختان نر و ماده مجزا از يكديگر هستند و بدين صورت با كاشت بذر و پيوند نزدن آن نيمي از نهال‌ها نر و نيم ديگر ماده خواهند شد و همچنين كاشت بذر به‌علت تفرقه صفات، تنوع ژنتيكي بين درختان بوجود آورده و بعضاً امكان دارد صفاتي نامطلوب در بين جمعبت بروز كند. بنابراين در تكثير توسط بذر، گاهي مرغوبيت از بين مي‌رودو نيز زمان لازم برا ي بالغ شدن گياه در درختاني كه توسط بذر تكثير مي‌شوند طولاني‌تر مي‌شود. بنابراين براي داشتن درختان يك دست و يكنواخت از يك رقم پر محصول ومرغوب و نيز براي كوتاه‌كردن دوره نونهالي بايد از تكثير غير‌جنسي استفاده كرد. پس پيوند زدن نهال امري ضروري به نظر مي‌رسد. طرح باغ پسته: قبل از كاشت پسته ابتدا بايد منطقه موردنظر را براي كاشت از لحاظ آب و هوا و شرايط خاك بررسي نمود . اگر منطقه و زمين مورد نظر براي پسته‌كاري مناسب بود اقدام به تسطيح آن كرد. براي احداث باغ پسته بهتر است ابتدا نقشه دقيقي با مقياس مناسب از زمين تسطيح شده بر روي كاغذ رسم كرد و روي آن فواصل بين درختان و رديف‌ها (فواصل بين درختان 4-3 متر و بين رديف‌ها 8-7 متر مي‌باشد).محل احداث ساختمان و يا تاسيس مورد نياز احتمالي، مسير جاده و خيابان‌هاي باغ، شبكه آبياري باغ ، وزش بادغالب و شيب زمين را مشخص نمود. تهيه بذر مطلوب : بذر در نظر گرفته شده بايد سالم و بدون هيچ گونه آفت يا بيماري و از محصول همان سال باشد. انتخاب بنه به عنوان پايه داراي مزايا و معايبي است، از مزاياي آن مقاومت بيشتر آن در برابر خشكي در مقايسه با پايه پسته اهلي و مقاومت نسبي در برابر آلودگي به نماتد مولد غده ريشه است و از معايب آن رشد بطئي در سال‌هاي اوليه كاشت و حساسيت به گموز و ورتيسليوم بوده كه به علت اين عيوب كمتر مورد توجه باغداران به عنوان پايه قرار مي‌گيرد. معمولاً بذرهاي كه به عنوان پايه اسفاده مي‌شود از ارقام پسه اهلي و عمدتاً بادامي (بادامي ريز)و قزويني است و همچنين از نوعي هيبرد به نام بنه باغي نيز مي‌توان استفاده نمود. بنه باغي فوق العاده به نماتد ريشه حساس مي‌باشد. بنابراين بايد با توجه به معايب و محاسن هريك از پايه‌ها و نيز با توجه به نوع خاك محل كاشت و بيماري‌هاي منطقه به انتخاب پايه مبادرت نمود. از پايه‌هاي ديگر پسته درايران مي‌توان كسور،آتلانتيكا و سرخس را نام برد 1. پسته بادامي2-پسته سرخس3- بنه4-كسور آماده كردن بذر براي كاشت : در اواخر اسفند و اوايل بهار بذر‌ها را حدود 24 تا 48 ساعت (ترجيحاً 24 ساعت ) در آب خيس خيسانده، پس از شست‌و‌شوي مجدد با استفاده از سموم قارچ‌كش نظير كاربو‌كسين تيرام، بنوميل به نسبت 5/52 تا 3 در هزار و هيپوكلريد سديم (مايع سفيدكننده)5/0 به مدت 5 الي 10 دقيقه ضدعفوني مي‌شود. پس آن بايد بذرها را در كيسه‌هاي پارچه‌اي كه به طورمنظم به‌مدت 4 تا 5 روز مرطوب نگه داشته‌شوند قرارداد (دماي مناسب براي جوانه‌زني بذرها30-20 درجه سانتي‌گراد مي‌باشد)بعد از جوانه زدن بذرها بايستي آنها را با قارچ‌كش PCNB يا بنوميل 4 در هزار ضدعفوني كرده و در محل مورد نظر كاشت. توانايي جوانه زني در بين بذر گونه‌هاي مختلف پسته متفاوت است. جوانه‌زني بستگي به سختي پوست استخواني (آندوكارپ)دارد. خراش‌دهي با اسيد سولفوريك به مدت 5/1 ساعت و سپس غوطه‌ور كردن در آب به مدت 24 ساعت، سرعت و درصد جوانه زني (مغز)بنه را افزايش مي‌دهد. استفاده از بذرهاي بدون پوست استخواني براي جوانه زني به دليل سبز شدن يكنواخت مي‌تواند مورد توجه واقع شود. روش هاي كاشت : كاشت بذر در زمين اصلي : در زمين‌هاي با آب وخاك شيرين بذور جوانه زده مورد نظر براي كاشت را پس از گاورو شدن زمين (رسيدن به حد ظرفيت مزرعه ) د رمحل داغ آب زمين اصلي مي‌‌كارند.چنانچه بآفت خاك مزرعه سنگين باشد به منظور از سله بستن روي بذور داخل هر گودال را به وسيله ماسه مي‌پوشانند. اين عمل به رشد گياه كمك فراوان مي‌كند، چون نه تنها اكسيژن كافي در دسترس ريشه‌هاي نهال قرار مي‌دهد بلكه موجودات هوازي مفيد خاك را نيز به فعاليت وا مي‌دارد. عمق كاشت بذر بستگي به اندازه بذر دارد (ميزان تقريبي عمق كاشت حدود 2 تا 5 برابر بزرگ ترين قطر بذر است). كاشت در خزانه : زمين خزانه پسته مانند خزانه ديگر درختان بايد آماده گردد. فواصل كاشت بذرها بر روي خطوط بين 5 تا 10 سانتي‌متر و بين خطوط 35 تا 40 سانتي‌متر است. پس از كاشت بذر ، روي آن را با استفاده از ماسه بادي همراه باكود دامي پوشانده و آبياري مي‌نمايند. ميزان بذر مصرفي پسته در هكتار خزانه 250 تا 300 كيلوگرم مي‌باشد و حدود 250 هزار نهال در يك هكتار مي‌توان توليد نمود. نهال‌هاي توليدي در فصل خواب (پاييز و زمستان) آماده انتقال به زمين اصلي هستند (نهال يكساله). هرچه سن نهال در خزانه بالا رود به علت گسترش سيستم ريشه و پيچيده شدن ريشه نهال‌ها و عدم دقت درهنگام كندن و جابه جايي نهال به زمين اصلي و قطع ريشه‌ها، يكبار انجام مي‌شود. معمولاً د رخزانه راه روهايي در فواصل 5/1 تا 2 متر تعبيه مي‌شود كه اين عمل به رفت و آمد كارگران براي حذف علف‌هاي هرز و انجام عمليات آبياري و در صورت نياز پيوند زدن نهال‌ها كمك مي‌كند. چنانچه كف خزانه بوسيله سيمان و يا موزائيك فرش شود از رشد عمودي ريشه‌ها جلوگيري مي‌كند. بنابراين جابه‌جايي نهال‌ها آسان‌تر و تلفات آنها نيز كمتر خواهد بود. كاشت دركيسه‌هاي پلاستيكي : براي اين منظور از كيسه‌هاي پلاستيكي به ارتفاع 25 تا 30 سانتي‌متر استفاده مي‌شود. البته هر چه ارتفاع كيسه‌ها بيشتر باشد(45 سانتي متر ويا بيشتر ) رشد نهال بهتر است. از آنجايي كه محيط رشد در گياهان گلداني محدود است و اين گياهان مانند گياهاني كه در مزرعه و باغ كشت مي‌شوند نمي‌توانند ريشه‌هاي خود را گسترش داده و به طور طبيعي از منابع غذايي خاك استفاده كنند. لذا برا ي برآورده ساختن احتياجات گياه، خاك درون كيسه‌ها را مخلوطي از يك تا دو قسمت ماسه و يك قسمت خاك زراعي مرغوب (لومي)و يك قسمت كود دامي يا خاك برگ پوسيده انتخاب مي‌شود. شكل 2- كاشت پسته در كيسه‌هاي پلاستيكي معمولاً براي تسهيل د رعمليات آبياري، زمين مورد نظر را به ندازه ارتفاع گلدان‌ها خاك‌برداري‌ كرده، سپس گلدان‌ها را طوري مي‌چينند كه در فواصل 2-5/1 متري، راهروهايي براي عبور و مرور كارگران وجود داشته باشد. قسمت بالاي گلدان‌ها معمولاً هم‌سطح زمين بوده، در نتيجه آبياري به طريقه غرقابي امكان پذير مي‌شود. درون هر كيسه معمولاً دو دانه بذر مي‌‌كارند كه پس از سبز شدن و چهار و پنج برگي شدن گياه‌چه‌ها قويترين آنها را انتخاب نموده، ديگري را حذف مي‌كنند. حتماً بايستي در ته كيسه‌ها سوراخ‌هاي كوچكي به‌عنوان زه‌كش ايجاد نمود. گياهان گلداني را در موقعي از سال مي‌توان به زمين اصلي انتقال داد. از كاشت پسته درون كيسه‌ها به منظور واكاري در باغ‌ها نيز استفاده مي‌شود. در موقع انتقال به زمين اصلي، كيسه‌ها را به آهستگي بدون آنكه صدمه‌اي به ريشه‌ها وارد شود و خاك اطراف آن بريزد، پاره كرده، گياه را به زمين اصلي انتقال مي‌دهند. ساير روش هاي تكثير : اخيراً موفقيت‌هاي در زمينه تكثير پسته از طريق كشت بآفت حاصل شده است. از مزاياي عمده تكثير از طريق كشت بافت، يكنواختي نهال‌ها به علت تكثير غير جنسي (كلون) تكثير سريع در فضاي كم و توليد نهال‌هاي عاري از بيماري و نيز كوتاه نمودن طول دوره نونهالي است. درايران ريز ازديادي پايه‌هاي اهلي (قزويني، بادامي زرند) و وحشي (بنه و آتلانتيكا) و نيز ارقام تجاري از طريق قلمه‌زدن بدون استفاده از هورمون‌هاي گياهي و با غلظت بالا تا‌كنون امكان‌پذير نبوده است. خوابانيدن يكي ديگر از روش‌هاي تكثير مي‌باشد كه با اين روش مي‌توان تعداد معدودي گياه ريشه دار را از گياه مادري بدست آورد. مراقبت از نهال هاي بذري : پس از آن كه بذر‌ها درخزانه و يا زمين اصلي و يا كيسه‌هاي پلاستيكي سبز شدند. يك سلسله عمليات باغباني براي مراقبت از آنها لازم است كه عبارتند از : الف - آبياري : ميزان دفعات آبياري برحسب آب وهوا و نوع خاك و ميزان آب موجود متفاوت است. بطور‌كلي آبياري نهال‌هاي بذري بايد به آهستگي صورت گيرد.با توجه به اين‌كه در اين مرحله از رشد گياهان داراي ريشه محدودي براي جذب مي‌باشند بايد دقت نمود كه از كمبود آب صدمه نبينند. ب - وجين : بذر علف‌هاي هرز تقريباً در خاك وجود داشته و با گياهان اصلي به رقابت مي‌پردازند. بنابراين بايد آنهارا از ميان برد. وجين علف‌هاي هرز بايد با دقت صورت گيرد تا به ريشه گياهان اصلي صدمه‌اي وارد نشود. ج- محافظت از گرما و تابش مستقيم آفتاب : در روزهاي گرم، مخصوصاً در روش كاشت پلاستيكي بايد هر چند روز يك بار روي نهال‌ها آب پاشيد و نيز براي جلوگيري از تابش مستقيم آفتاب، مي‌توان پايه‌هاي در زمين به ارتفاع5/1-1 متر قرارداده، با استفاده از حصير يا مواد ديگر روي آن را پوشاند و بدين ترتيب از تابش مستقيم نور خورشيد جلوگيري كرد. انتقال نهال به زمين اصلي : محلي كه قرار است نهال در آن كشت شود، بايد گودالي به عمق 60 و به قطر 40 سانتي متر حفر كرد وآن را با خاك سطح الارض همراه با كود دامي پر نمود. نهال‌هاي بذري را بايد به نحوي درگودال كاشت كه طوقه (حدفاصل بين ريشه و ساقه)آن هم سطح زمين قرار گيرد. چنانچه طوقه گياه درخاك فرو رود، ممكن است پوسيده شود و يا مورد حمله قارچ‌هاي عامل پوسيدگي طوقه(گموز)واقع شود. اگر هم بالاتر از خاك قرار گيرد، قسمت‌هاي از ريشه كه در معرض هوا قرار گرفته‌اند از بين مي‌رود. بعد از قرار دادن نهال درگودال، خاك اطراف نهال را فشار داده تا گياه در آن مستقر شود. نهال‌هاي بذري را بايد بلافاصله پس از انتقال آبياري كرد:)   پسیل پسته (شیره خشک) Agonoscena pistaciae (Hom: Psyllidae) به پسته اهلی و وحشی خسرت فراوان می‌زند. این حشره عسلک فراوانی دفع می‌نماید که به سرعت در مجاورت هوا خشک شده و سفید می‌شود به همین لحاظ این آفت را به زبان محلی شیره خشک می‌نامند. زیست‌شناسی حشرات کامل زمستان گذران پسیل از اوایل فروردین ماه روی درختان مستقر می‌شوند. این حشرات نسب به حشرات کامل تابستانه قدرت پرواز بیشتری داشته، آلودگی گسترده‌تری در باغها ایجاد می‌کنند. پس از جفت‌گیری به محض باز شدن جوانه‌های خوشه و برگ روی آنها تخمریزی می‌نمایند. تخم‌ها به تعداد 50 تا 60 عدد، به صورت انفرادی یا دسته‌ای و به اشکل مختلف مانند نیم دایره، مارپیچ و غیره در سطح برگ و بیشتر نزدیک به رگبرگها گذاشته می‌شوند. تخم‌ها معمولاً 5 تا 10 روز بعد تفریخ می‌شوند. پوره‌ها از اوایل اردیبهشت شروع به فعالیت و تغذیه می‌کنند. طول دوره پورگی معمولاً 20 روز بوده و حشرات کامل نسل اول از اواخر دهه دوم اردیبهشت ماه به تعداد زیاد در باغ ظاهر می‌شوند. ارقام مختلف پسته نسبت به آلودگی پسیل پسته حساسیت متفاوت دارند. به طور کلی هر چه برگ درختان نازک‌تر، لطیف‌تر، پهن‌تر و بزرگتر باشد گرایش بیشتری برای جذب حشرات کامل پسیل و تخمریزی ایجاد می‌کند. رقم اکبری نسبت به سایر ارقام حساستر و رقم اوحدی مقاوم‌تر است. پوره‌های نسل دوم از اوایل خرداد تا اواخر دهه دوم خردد فعالیت و تغذیه می‌کنند. تحمل درختان در این زمان نسبت به سایر نسلها در برابر خسارت پوره کمتر است. زیرا رشد رویشی درختان پایان یافته و میوه شروع به مغز رفتن کرده و جوانه‌ها ظاهراً شکل کامل یافته‌اند. در نتیجه خسارت آفت باعث پوکی و ریزش برگ و جوانه می‌شود. خسارت پوره‌های پسیل با فرو بردن خرطوم در سطح برگها از شیره گیاهی تغذیه می‌کنند. مواد پروتئینی شیره گیاهی را جذب نموده و مواد قندی را به صورت شیره دفع می‌نمایند. این مواد قندی در مجاورت هوا خشک شده و به آن شکرک گویند. این مواد چسبنده باعث جذب گرد و خاک شده و شاخه و برگهای درختان را بدمنظره می‌نماید. از دست رفتن شیره گیاهی باعث ضعف عمومی درختان پسته و ریزش برگها، جوانه‌ها، دانه‌ای کوچک و افزایش درصد بوکسی و دهان بستگی میوه می‌شود. خسارت پوره‌های پسیل پسته روی درختان در دو زمان بیشتر از سایر مواقع سال است. یکی در خرداد ماه که باعث ریزش برگها، خوشه‌ها، جوانه‌ها و افزایش میزان بوکسی و دیگری در مردادماه که باعث افزایش مقدار دهان بستگی می‌گردد. در صورتیکه جمعیت آفت پسیل حالت طغیانی پدیدا کند شدیداً تداخل نسل یافته و نمی‌توان تاریخ مشخص برای مراحل زندگی و نسلها اعلام نمود. در شرایط معمولی در نیمه اول هر ماه مرحله پورگی و نیمه دوم هر ماه حشرات کامل در باغها وجود دارند. از نیمه دوم شهریور ماه به تدریج حشرات کامل زمستان گذران در میان جمعیت آفت ظاهر می‌شود. این حشرات در شکاف درختان، زیر پوستکها، لابه‌لای کلوخه‌ها، شکاف دیوارها و ساختمانهای قدیمی اطراف باغها زمستان گذرانی می‌کنند. این آفت در سال 5 تا 6 نسل ایجاد می‌کند. عوامل و شرایطی که باعث رشد و افزایش جمعیت پسیل پسته در باغها می‌گردد: 1ـ اجرای نوبت اول سم‌پاشی یا سم‌پاشی در زمان گلدهی: این سم‌پاشی علیه آفاتی مانند پروانه چوبخوار پسته، پروانه میوه خوار، شپشکهای پسته، زنجره شیره تر و غیره انجام می‌شود. چنانچه در این سمپاشی از سمومی استفاده شود که روی آفت پسیل تأثیر نداشته باشند باعث افزایش مقاومت و رشد جمعیت پسیل می‌گردد. 2ـ چنانچه در نوبت اول از سمومی استفاده شود که باعث تحریک تخمریزی پسیل و کوتاهتر شدن طول دوره یک نسل گردد (مانند سموم تیودیکارب، متاسیستوکس و فنتیون) پسیل طغیان خواهد کرد. 3ـ سم‌پاشی مکرر و اختلاط سموم با هم که باعث حذف کامل دشمنان طبیعی و افزایش جمعیت آفات پسته می‌شود. 4ـ اگر از سمومی علیه پسیل پسته استفاده شود که تأثیر کافی در میزان تلفات آفت نداشته باشد (مانند زولون) باعث افزایش جمعیت می‌شود. 5ـ چنانچه سم‌پاشی باغ در زمانی انجام شود که تمام مراحل زندگی آفت اعم از تخم، پوره و حشره کامل دیده می‌شود و همچنین شکرک زیادی در سطح برگها تولید شده باشد تأثیر سم کاهش پیدا می‌کند و بعد از مدتی جمعیت آفت افزایش پیدا می‌کند. 6ـ استفاده زیاد از کودهای شیمایی ازته مخصوصاً اوره و سولفات آمونیوم در ماههای گرم سال در سطوح کرتها و همچنین کود شیمیایی کلروپتاسیم شرایط را برای ازدیاد جمعیت فراهم می‌کند. 7ـ استفاده از کود مرغی به تنهایی و به مقدار زیاد نیز باعث افزایش جمعیت پسیل می‌گردد. 8ـ فقیر بودن خاک از نظر مواد غذایی و نامناسب بودن بآفت خاک نیز از عوامل افزایش جمعیت است، خاکهای شنی و خاکهای رسی و سخت به دلیل عدم جذب و نگهداری رطوبت به اندازه کافی به علت طولانی بودن دوره آبیاری سریعتر به آفت آلوده می‌گردند. 9ـ ناهموار بودن سطوح کرتها که باعث می‌شود درختانی که در بلندی قرار دارند به خوبی آبیاری نشده و رطوبت کمتری در اختیار داشته باشند. 10ـ عدم استفاده از کودهای دامی و چاله‌زنی و شخم عمیق در باغها به مدت طولانی 11ـ کشت متراکم درختان و رعایت نکردن فواصل مناسب و عملیات هرس 12ـ وجود علفهای هرز زیاد از خردادماه به بعد در باغ کنتــــرل پسیل پسته: الف‌ـ استفاده از کارتهای چسبنده زرد رنگ کارتهای زرد رنگ مورد استفاده در باغهای پسته از جنس‌های مختلف و عمدتاً از جنس پلی اتیلن و پی وی سی است. اندازه کارتها 20*10 سانتیمتر، به قطر 5/0 تا 1 میلیمتر و به وزن حدود 15 گرم است. سطح کارتها به وسیله چسب مخصوص که از مواد پولی بوتن‌ها همراه با واکس مخصوص و یا اس تی پی و یا مواد دیگری که حالت چسبندگی خود را 10 تا 15 روز حفظ نمایند آغشته می‌گردد. حشرات کامل پسیل به طرف رنگ زرد جلب و به تعداد زیاد به سطح کارتها می‌چسبند. شکار انبوه حشرات باید قبل از تخمریزی در سطح برگها انجام شود تا از تولید نسل بعدی آفت جلوگیری به عمل آید. در هر هکتار 100 تا 400 عدد کارت به کار می‌رود. محل نصب کارت در سمت بیرونی تاج و به ارتفاع نصف تاج در جهت‌های مختلف است. دو نوبت کارت‌گذاری در سال کافی به نظر می‌رسد. یکی در دهه دوم فروردین ماه که این نوبت آفت زنجره پسته را نیز کنترل می‌کند و دیگری در نیمه دوم تیرماه می‌باشد. پس از پایان دوره کارت‌گذاری باید کارت‌ها را از روی درختان جمع‌آوری و سطح آنها را در صورت استفاده از چسب مخصوص توسط آب گرم همراه با مقدار کمی الکل اتیلیک و در صورت استفاده از اس تی پی با دستمال آغشته به چند قطره نفت تمیز کرد. ب‌ـ دشمنان طبیعی دارای دشمنان طبیعی گوناگونی است که زنبور پارازیتوئید Psyllaephagus pistaciae از خانواده Encyrtidae همزمان با ظهور پوره‌های نسل اول در باغها ظاهر و به پوره‌های پسیل به خصوص در سنین 4 و 5 حمله نموده و آنها را مومیایی می‌کند. ج‌ـ عملیات زراعی 1ـ شخم زمستانه و پاشکنی درختان 2ـ کوددهی و چاله زنی 3ـ اصلاح بآفت خاک 4ـ آبیاری مناسب 5ـ تغذیه مناسب 6ـ رعایت فاصله کشت و تراکم 7ـ هرس و خشک‌بری 8ـ مبازه با علفهای هرز 9ـ کاشت رقم مناسب 10ـ استفاده از سیستم آبیاری تحت فشار دـ کنترل شیمیایی دارتون یا مارشال به نسبت 2 تا 2.5 در هزار یا مایع ظرفشویی به نسبت 3 در هزار به تنهایی پوره‌های پسیل پسته را کشته و از بین می‌برد، همچنین تا حدودی روی تخم نیز تأثیر دارد. آمیتراز و کنسالت خاصیت ناباروری حشرات کامل را دارد. از مخلوط کردن مایع ظرفشویی با سموم خودداری شود زیرا PH آن قلیایی است و باعث کاهش تأثیر کشندگی سموم می‌گردد.در صورت امکان از اواسط مرداد به بعد سمپاشی انجام نگیرد. 1. آمیتراز(مایتاک) EC20% و 1.5- 1 در هزار 2. ایمیداکلوپراید(کونفیدور) SC35% و 4/. در هزار 3. فلوفنوکسورون(کاسکید) DC5% و 5/. در هزار 4. هگزافلومورون(کنسالت) EC10% و 7/.- 5/. در هزار 5. دارتون EC21.7% و 1.5 دهزار                     منبع: مرکز مقالات کشاورزی AKE( بزرگترین وبلاگ کشاورزی ایران )