رازک- خمل- ککیمور
نام های گیاه :
فارسی : رازک- خمل- ککیمور
عربی : حشیش الدینار- جنجل(Gangal)
نام علمی : Humulus lupulus _Lupulus humulus mill
فرانسه : H. vulgalr_Houblon
انگلیسی : Bine_Hop vine_ hop
مشخصات گیاه :
بطور متوسط16تا 18 سال عمر می کند و در شرایط مناسب تا 30 سال نیز باقی می ماند ولی 10تا 18 سالاول بازدهی دارد .
گیاهی علفی با ساقه های یکساله زاویه دار و موجی که چرخش آناز راست به چپ و بالارونده است .
ضخامت ساقه بین 1.5تا3 سانتیمتر است و طول آن3تا4 متر است . قسمت تحتانی ساقه ها بعد از سال دوم خشبی می شود.
گیاه رازک احتیاج به قیم (تکیه گاه )دارد . رنگ ساقه در ارقام مختلف متفاوت است (سبز روش –سبز تیره – قرمز مایل به سبز )
گیاه رازک دو پایه است . در پایه ماده گلها مخروطهای بیضی مایل به کروی و مجتمع به رنگ سفید حنایی می باشد . مخروطها در کنار برگ های انتهاییجای دارند.
میوهای گیاه رازک فندقه است و درسطح وقاعده آن تار های ترشحی به رنگ زرد لیمویی بوجود می آید .
پایه نر گیاه رازک دارای گل های کوچکی به وضع مجتمع بصورت خوشه می باشد . که هرگل درون یک پوشش مرکب از 5 گلبرگ آزاد قرار می گیردکه در داخل 5 پرچم منطبق بر کاسبرگ ها جای دارد . این گلها بر روی شاخه های فرعی رشد می کنند .
برگها ی گیاه رازک متقابل دندانه دار و مرکب از 3 تا5 لوب می باشند . برگها به رنگ سبز تیره وبه علت وجود زواید کرک مانند دارای سطحی ناصاف هستند .
ریزم رازک طولی بین 20تا40 و قطری بین 3تا5 سانتیمتر دارد . از ریزوم انشعابات متعددی خارج میگردد که به ریشه های تابستانی معروف بوده و کم و بیش سطحی می باشد . همچنین از ریزوم ساقه های زیرزمینی بنام ریشه رست خارج می شود روی ریشه رست پس از هر 8تا10 بند (گره ) یک ساقه بطور قائم رشد می کند .
ترکیبات شیمیایی گیاه رازک :
اسانس فرار به میزان 0.1 تا0.01 – فراکسیون رزینی 30% که طعم و مزه رازک مربوط به آن است .
بتامیرسن 30 تا50 % - همولون 15 تا20 %- مخروط های ماده دارای 3 تا5 % تانن – اسید هموتانیک – مواد پکتینی – املاح پتاسیم است .
البته در کتابهی مختلف در مقدار درصد ها تضاد هایی است مثلا" رزین درجای دیگر بین 12 تا 22 % و تانن 8% نوشته شده است .
مهمترین ترکیبات گیاه رازک ترکیبات رزینیاست که مهمترین آن همولون می باشد .
مواد تشکیل دهنده همولون آلفا و بتای اسید های تلخ هستند که مقدار در اقسام مختلف و حتی نقاط مختلف گیاه رازک متفاوت است بتای اسید های تلخ در مقایسه آلفا اسید های تلخ از اهمیت کمتری برخوردار است .
غیر از ترکیبات ذکر شده کوتین و آسپاراژین نیز یافت می شود .
مقدار مواد موءثره در اوایل تشکیل گل کم و با نمو کامل گل مقدار آن به حداکثر می رسد .
خواص گیاه رازک :
مهمترین اثر گیاه رازک آرامبخش بودن – خواب آور – آرام کننده تمایلات جنسی – اثر بر کلیه – تقویت کننده معده – ضد عفونی کننده – معرق – تصفیه کننده خون – ضد کرم – تب بر- برطرف کننده التهاب و برای درمان سل – روماتیسم – تسکین افراد مبتلا به روماتیسم ریوی – اسهال خونی – کم خونی مخصوصا" کم خونی دختران جوان – نرمی استخوان – آبآوردن نسوج – اسکوربوت –نقرص و بطور موضعی برای درمان جوش وخون مردگی مفید است
تحقیقات نشان داده است که در درمان سرطان ها و تومور ها استفاده می شود .
مصرف مداوم آن دور از افراط در مقدار و در طول زمان مشخص فعالیت دستگاه گردش خون و ترشح ادرار را افزایش می دهد و در مواقع ضعف مفرط کلیهء عوارض را از بین می برد .
در قدیم عقیده داشتند قرار دادن مقداری از مخروط ماده گیاه در زیر سر بیمار می تواند اثر مسکن و خواب آور داشته باشد .
در صنایع غذایی نیز بعنوان معطر و خوش طعم کننده آشامیدنی ها استفاده می شود در این مورد هیچ گیاهی با رازک رقابت ندارد . در مصارف صنعتی از الیاف فیبری گیاه در ساختن طناب و پارجه های خشن شبیه کرباس استفاده می شود .
رازک از نظر پیشگیری عفونت :
رازک را میتوان بعنوان یک آنتی بیوتیک در مواقع ضروری و فوری در موارد بریدگی های در حین کار بسیار مؤثر است .
رازک بر ضد باکتری سل مؤثر است و قرنها چینی ها در موارد سخت سل از رازک استفاده می کردند .
رازک بعنوان مسکن و آرامبخش :
قرنها دانشمندان مفید بودن رازک به عنوان مسکن را قبول نداشتند که در سال 1983 یک ماده شیمیایی مسکن بنام 2Methyl , 3butene 2ol دررازک کشف شد ، این ماده در برگ های مسن بیشتر است .
رازک به عنوان کمک به هاضمه :
رازک عضلات نرم آستر مجاری هاضمه را آرام می کند این پژوهش توسط دانشمندان فرانسوی بعمل آمده که مصرف رازک را به عنوان یک ضد اسپاسم تأیید می کند .
رازک برای سلامتی زنان :
دانشمندان آلمانی ادعا می کنند که رازک دارای مواد شیمیایی نظیر استروژن است که خاصیت تنظیم کننده عادات ماهیانه زنان را تأیید می کند ،ولی تحقیقات دیگری این نظریه راتأییدنمی کند .
جوشانده گل رازک تورم و سختی رحم را درمان می کند .
فاکتور های ایمنی مصرف :
در مواردی استفاده روی پوست باعث خارش می شود . به دلیل وجود استروژن مصرف برای زنان باردار ممنوع است.
افراد دارای حساسیت پوستی و تنفسی منع مصرف دارند،به دلیل آرامبخش بودن برای افراد افسرده مفید نیست.
قسمت های مورد استفاده :
میوه های سبز متمایل به زرد ، گل آزین هایی که قبل از رسیدن کامل جمع آوری می شوند ، تارهای غدهای قهوهای جدا شده از برگ استفاده می شوند .
طریقه مصرف :
گرد لوپولون ، ضماد رازک ، عصاره مخروط رازک ، حبه مسکن لوپولون ، پماد لوپولون ، دم کرده و جوشانده و خودگیاه تازه نیز مصرف می شود .
چگونگی مصرف رازک در کشورهای مختلف :
پزشکان چینی ، یونانی و رومی رازک را به عنوان یک هاضم عالی استفاده می کردند ، همچنین تقویت معده ،
درمان سل ، سرع و اسهال خونی از مواردی بوده است که این پزشکان از رازک استفاده می کردند .
طبیعی دان معروف رومی Pliny شاخه های جوان رازک را به عنوان سبزی درغذا استفاده می کرد .
در انگلستان به عنوان یک هاضم و اشتها آور استفاده می شده است .
در سال 1500 میلادی به خاصیت نگهدارندگی آن پی بردند و آن را در نوشیدنی سنتی انگلستان به نام ale افزودند که این نوشیدنی را تبدیل به آبجوی تلخ کرد .
در آمریکای شمالی سرخپوستان رازک را در درمان گوش درد یا دندان درد بصورت برگ گرم شده استفاده می کردند ، همچنین برای رفع اضطراب روزی چند بار از چای رازک استفاده می کردند .
پزشکان قرن 19 از رازک برای رفع هیجانات و ناراحتی های حاصل از مصرف الکل استفاده می کر دند ، می گویند جرج سوم برای کاهش علائم بیماری خود بر روی بالشی پر از رازک می خوابیده است .
رویشگاه های طبیعی گیاه رازک ::
بطور وسیعی در مناطق معتدله نیم کره شمالی گسترش داردودر اکثر کشور های اروپایی به صورت خودرو مروید .
منشاء اصلی گیاه رازک از ایران و در تبریز بوده ولی امروزه به فراوانی در اغلب کشورهای اروپایی ، آمریکایی و استرالیاکشت می شود .
محل رویش در ایران : گرگان ، بندر گز ، زرین گل ، مازندران بین چالوس و تنکابن ،گیلان بین رشت و لاهیجان
بین رشت و آستانه دیده می شود .
نیازهای اکولوژیکی :
رازک به درجه حرارت زیادی نیاز ندارد اندام هوائی به دما حساس هستند ولی اندام زیرزمینی این گونه نیستند.
رازک در طول دوره رویش به 1700 الی 2000 درجه حرارت نیاز دارد .
رازک از آغاز رویش تا تشکیل گلهای گیاه 1600 الی 1700 ساعت روشنایی نیاز دارد .
رازک قادر به جذب آب از اعماق زمین است و در طول رویش به 550 الی600 میلی متر بارندگی نیاز دارد .
رازک در خاک های با بافت متوسط وبا ضخامت زیاد که حاوی مقادیر زیاد کلسیم باشد رشد می کند .
رازک در PH 6.5 الی 7 خوب رشد می کند .
ارقام رازک :
رازک سرخ ، رازک سبز ،رازک دورگه و بر حسب دورهءرویش وزمان جمع آوری به 3 گرو ه تقسیم می شود
1- زود رس 2- میان رس 3- دیر رس .
منبع: مرکز مقالات کشاورزی AKE( بزرگترین وبلاگ کشاورزی ایران )