کاهش خسارت خشکسالی در گندم دیم

نماتد گالي گندم seed gall nematode  نماتد گال بذر (Seed - Gall  Nemtod    به اين بيماري، نماتد گال زاي گندم نيز گفته ميشود. عامل اين بيماري، نماتد Anguina tritici (Steinb.) Chit. ميباشد و انگل اجباري است. بيماري در بسياري از نقاط كشور گزارش شده است و درجات آلودگي در فارس، خوزستان، ايلام، اصفهان، كرمانشاه، تهران، زنجان، كرمان، مازندران، لرستان، آذربايجان‌ و ساير مناطق متفاوت مي‌باشد.در سالهاي اخير با توسعه كشت گندم، بيماري نماتد گال گندم در استان خوزستان روند صعودي پيدا كرده است. با نمونه‌گيري از محموله‌هاي تحويلي به مراكز خريد گندم همراه با ذكر مشخصات كشاورز و سابقه مزرعه، درسال 1376 بيش از 600 نمونه، سال 1377 حدود 1649 نمونه و در سال 1378 نيز 1105 نمونه بررسي گرديد كه مشتمل بر 12 شهرستان استان خوزستان بود. نتايج نشان داد در سال 76 ميانگين آلودگي استان 7/46 درصد و ميانگين خسارت 35/0 درصد، سال 77 ميانگين آلودگي 23/40 درصد و ميانگين خسارت 37/0 درصد و سال 78 ميانگين آلودگي 08/39 درصد و ميانگين خسارت 3/0 درصد برآورد گرديد. بررسي خسارت براساس وزن هزار دانه نمونه و تعداد گال موجود در نمونه بود. در ضمن تفاوت معني‌داري بين ميزان آلودگي و ارقام مختلف ديده نشد ( بايماني و همكاران ،1379).نشانه‌هاي بيماري در اثر اين بيماري فاصله بين گره‌هاي ساقه گندم كم و در نتيجه ساقه‌هاي آلوده كوتاهتر از ساقه‌هاي سالم شده و پيچيدگي هايي در طول ساقه و نيز در برگها ايجاد مي‌شود. سنبله‌هاي بيمار كوچك و گلوم‌هاي خيلي باز هستند، زيرا اغلب دانه‌ها يا همه آنها به رنگ قهوه‌اي ـ سياه در آمده و در واقع اينها گال‌هايي با اندازه كوچكتر از دانه‌سالم گندم ‌مي‌باشند. درصورتي كه اين گال‌ها در آب خيسانده و خرد شوند، تعداد زيادي لارو متحرك نماتد از آن بيرون مي‌آيند.چرخه بيماري نماتد گال بذر به صورت لاروهاي سن 2 و به حالت غيرفعال درون دانه‌هاي آلوده گندم كه گال بذر ناميده مي‌شود، به سر ميبرد، هنگامي كه دانه‌هاي سالم همراه با بذرهاي آلوده كاشته شوند، از اين‌گال‌ها هزاران لارو سن 2 در خاكهاي مرطوب آزاد مي‌شوند. بنابراين وجود رطوبت براي آغاز فعاليت لاروها و حركت آنها در خاك ضروري است. بر خلاف بسياري از نماتدهاي بيماريزاي گياهي، A.tritici روي ريشه‌ها تغذيه نمي‌كند، بلكه وقتي به دانه سالم گندمي كه در حال جوانه‌زدن است مي‌رسد به آن چسبيده و با رسيدن به جوانه انتهايي به صورت انگل خارجي آن در مي‌آيد. موقعي كه سنبله‌ها ظاهر ميشوند، لاروها به درون گلهاي در حال تشكيل نفوذ پيدا كرده و به صورت انگل داخلي درمي‌آيند. پس از مدتي اين لاروها به نماتدهاي بالغ تبديل شده و جفتگيري نموده و تعداد زيادي تخم توليد مي‌كنند. پس از آنكه ميزبان كامل شد، بسياري از تخمها تفريخ شده و لاروهاي زيادي در گال‌ها بوجود مي‌آيند. موقع برداشت گندم، گال‌هاي بذر با دانه‌هاي سالم مخلوط شده يا روي زمين مي‌ريزند. در محيط‌هاي خشك، لاروهاي سن 2 نماتد موجود در گال‌ها، غيرفعال مانده و سالها دوام مي‌آورند. A.tritici  علاوه بر بيماري گال بذر كه در گندم بوجود مي‌آورد، موجب انتقال بيماري باكتريايي خوشه صمغي يا زردي خوشه گندم كه عامل آن باكتري Rathayibacter tritici  است و نيز بيماري پيچيدگي و سياه شدن خوشه و برگ گندم كه عامل آن قارچ Dilophospora alopecuri است، مي‌گردد.مبارزهبهترين و عملي‌ترين روش‌هاي مبازه با اين بيماري، بوجاري صحيح و اصولي بذرهاي گندم قبل از كاشت و اجراي تناوب با گياهان غيرميزبان حداقل به مدت 2 سال مي‌باشد.به منظور دستيبابي به ارقام مقاوم و متحمل گندم نسبت به نماتد گال زاي بذر گندم، بذور 30 رقم گندم نان و 23 رقم گندم دوروم با تيمار 8 عدد گال و جمعيت 20960 عدد لارو سن دوم نماتد براي هر گال، مايه‌زني و در گلخانه با دماي 35-15 درجه سانتي‌گراد و رطوبت نسبي 70-30 درصد كاشته شدند. دو ماه پس از كاشت، آماربرداري از وضعيت رشدي گياهان و علايم آلودگي به نماتد صورت گرفت. اندازه گيري ارتفاع 10 بوته از تيمارهاي مختلف گندم نشان داد كه ميانگين ارتفاع بوته‌هاي آلوده حدود 6 سانتي‌متر از بوته‌هاي سالم كوتاهتر است. جمعيت لارو سن دو نماتد برروي برگهاي يك بوته آلوده شمارش شد و براين اساس برروي برگهاي اكثر ارقام گندم نان و دوروم لارو سن دوم نماتد مشاهده و شمارش گرديد. در پايان فصل كاشت محصول كليه تيمارها برداشت گرديده و بذور تشكيل شده پس از جدا كردن از پوسته نسبت به توليد گال بررسي شدند. نتايج نشان داد از بين ارقام گندم نان، رقم‌هاي؛ آزادي، هيرمند،‌داراب و تريتيكاله به ترتيب با جمعيت متوسط لارو سن دوم درون هر گال؛ 11000 ، 1200 ، 1450 ،620 ،1500 عدد و از بين ارقام گندم دوروم، رقم‌هاي ياواروس 3 ، 6، 7 و 18 به ترتيب با جعيت 3100 ، 6500 ، 4300 ، 2350 ، 5100 و 3600 عدد، ميزبان نماتد مي‌باشند ( احمدي و باروتي ، 1381 ).علاوه بر بيماريهاي مندرج در اين نوشتار ( كه در ابتدا از آنها به عنوان مهمترين بيماريهاي گندم در كشور ياد شده است )، چند بيماري باكتريايي مانند سوختگي باكتريايي برگ و خوشه صمغي گندم و نيز چند بيماري ويروسي همچون كوتولوگي زردجو و نوارك ايراني گندم روي گندم در كشور وجود دارد كه به نوبه خود داراي اهميت مي‌باشند. در مورد بيماريهاي غير انگلي نيز مطلب اخير صدق مي‌نمايد. در خاتمه مجدداً يادآور مي‌شود اعمال مديريت صحيح زراعي و اجراي مديريت تلفيقي بيماري (IDM) نقش مهمي در كنترل بيماريهاي گندم ايفا مي‌نمايند.             منبع: بزرگترین وبگاه مرکز مقالات کشاورزی و کلیه گرایش های کشاورزی