بیماری ویروسی تریستیزای مرکبات Tristizaاین کلمه به معنی غم و غصه است.و اولین بار برای توصیف مرکباتی که ظاهری ضعیف و پژمرده ای داشته به کار رفت.علائم با توجه به نام بیماری شامل ضعف ، ناتوانی و مرگ درختان پرتقال و نارنگی و گریپ فروتی که روی پایه نارنج پیوند داده شده مشاهده شد.تا مدتها تصور میشد که این علائم به خاطر ناسازگاری بین پایه و پیوندک ایجاد میشود. امروزه عامل بیماری شناسایی شده و از تمام مناطق مرکبات خیز جهان گزارش و دیده شده است.خسارت بسیار شدید است به طوری که در سال 1957 شخصی به نام والاس تخمین زد که این بیماری باعث نابودی نیم میلیون از مرکبات جهان شد. تا سال 1347 این بیماری در ایران دیده نشده بود.در همین سال 40 هزار نهال نارنگی انشو از ژاپن وارد ایران شد و در منطقه مهدشت ساری کشت شد.این نارنگیها به روی پایه پونسیروس پیوند شده بودند و علی رغم آلودگی به این ویروس علائمی نشان نمی دادند.در نتیجه ویروس تریستیزا وارد کشور شد و پس از آن در بقیه نقاط کشور دیده شده است.علائم بیماری با توجه به پایه و پیوندک متفاوت است.ولی علائم کلی شامل زوال تدریجی یا سریع درختان ، آبله ای شدن ساقه ( Stem piyying ) و زردی نهالهای بذری میباشد.در زوال تدریجی سالها درخت بدون مرگ قطعی زندگی کرده و علائمی مثل زردی رگبرگ ، زردی کل برگ ، ریزش پهنک برگ بدون ریش دمبرگ و خشک شئن شاخه های فرعی از نوک به سمت پایین که به Die back معروف است میباشد.درختان آلوده ممکن است چندین سال میوه بیشتری تولید کند و زودتر شکوفه بدهند ولی میوه های کوچکی تولید میکنند و میوه ها زودتر تغییر رنگ میدهند و نارنجی و زرد میشوند.علائم زردی برگ هم در بعضی از نهالهای بذری دیده میشود.زوال سریع یا Quick Decline در خاکهای خشک و مواقع گرم سال اتفاق میافتد.و برگها و میوه های درختان سریعا پژمرده شده و طی 3-2 روز تمام گیاه خشک میشود.زوال سریع ممکن است بعد از زوال تدریجی روی دهد.از علائم تشخیص این بیماری حالت آبله ای شدن ساقه است.که در این حالت فرورفتگی هایی در چوب درخت ایجاد میشود که به صورت شیار یا نقاط فرورفته است.درمقابل این قسمت ها در قسمت داخلی پوست درخت برجستگیهایی دیده میشود که داخل فرورفتگیهای چوب قرار میگیرد.بیشتر اوقات این قسمت ها در زیر نقطه پیوند به خصوص روی پایه های حساس ایجاد میشود.علائم تریستیزا بر روی درختان مختلف متفاوت است و ممکن است تمام علائم گفته شده یا یکی از آنها دیده شود.علائم بر روی ریشه ها زودتر از ساید قسمت ها دیده میشود.پژمرده شدن ریشه های فرعی و تخریب بافت آبکش ریشه و نکروز شدن بافت آبکش موجب میشود که مواد غذایی به ریشه نرسد.این حالت به سایر ریشه های بزرگتر نیز گسترش پیدا میکند و عوارض این آلودگی روی قسمتهای هوایی دیده میشود.عامل بیماری ویروسی است از Clostero Virus که رشته ای بلند به طول 2 هزار نانومتر و باریک است.در آوند آبکش گیاه زندگی میکند و توسط حدودا 50 نوع شته و با رابطه نیمه پایا منتقل میشود.شته هایی مثل شته سبز هلو Myzus persica و شته سبز طالبی و پنبه Aphis gossypii ناقل این ویروس هستند.ویروس دارای چندین نژاد است.کارایی انتقال شته ها بسته به نوع شته و نوع ویروس فرق میکند.ارقام مختلف مرکبات حساسیت متفاوتی به این ویروس دارند .به طوری که نارنگی و پرتقال به تنهایی به ویروس حساس نیستند ولی اگر بر روی پایه نارنج پیوند زده شوند حساسیت بالایی دارند.لیمو ترش جنوب و لیمو مکزیکی دو گیاه معرف یا محک یا آزمون این ویروس هستند.به طوری که با پیوندزدن پیوندک آلوده پس از چند هفته ، روشن شدن رگبرگها و آبله ای شدن ساقه به خوبی در این دو گیاه دیده میشود.مبارزه :یکی از مهمترین اقدامات مناسب جهت پیشگیری از این بیماری تهیه پایه و پیوندک عاری از این ویروس است.برای مطمئن شدن گیاهی که از آن پیوندک تهیه میشود یه به عنوان پایه استفاده میشود تست هایی مثل استفاده از گیاهان محک و تست های سرولوژیکی مثل الیزا استفاده میشود.نهالها را میتوان با کمک حرارت که به آن ترموتراپی Thermo thrapy به مدت 4 هفته در دمای 40-38 درجه سانتیگراد به مدت 41 روز نگهداری میکنند و بعد از قسمت مریستم انتهایی پیوندکی تهیه کرده و در محیط کشت مصنوعی کشت میدهند.ریشه کنی گیاهان آلوده در مناطقی که کارایی انتقال شته ها پایین است میتواند مناسب باشد.کارایی انتقال ویروس توسط شته ها امر ثابتی نیست.به طور مثال شته سبز پنبه در منطقه کالیفرنیا ناقل مناسب ویروس تریستیزا نبود ولی در چند سال اخیر به عنوان یک عامل مهم در انتشار ویروس درآمده است.مبارزه با ناقلین که از بین بردن تمام شته های باغ مرکبات تقریبا امری ناممکن است و نیاز به سمپاشی های متعددی دارد. ولی در خزانه ها میتوان برای تخفیف آلودگی نهایتا سمپاشی کرد.در بعضی مناطق از پوسته برنج به عنوان یک پوشش برای سطوح بین نهالها برای دور کردن شته ها استفاده میکنند.ایجاد مقاومت اکتسابی به صورت Cross protection یا حفاظت تقاطعی که در این روش درختان مرکبات را به نژاد های ضعیف تریستیزا در مقابل نژادهای قوی ویروس مقاوم میکنند.این عمل در بیماری تریستیزا موفقیت آمیز بوده و در هندوستان و استرالیا در باغات مرکبات استفاده کرده اند.گاهی دیده میشود که آلوده شدن مرکبات با سایر ویروس ها درخت را نسبت به تریستیزا مقاوم کرده است.
عکس هایی از این بیماری