زراعت غلات - برنج
برنج برنج برنج   مقدمه مقدمه برنج يكي از گياهان مخصوص كاشت در نواحي مرطوب استوايي و مناطق نسبتا“ گرم و معتدل است و در مناطقي كه بارندگي ساليانه حدود 1000 ميليمتر است ، بخوبي از خودسازگاري نشان داده ومحصول مناسبي از نظر كميت و كيفيت توليد ميكند .از نظر عرض جغرافيايي در بيشتر نقاط دنيا ، از استوا تا 45 درجه شمآلي و تا 45 درجه جنوبي رشد ميكند . ارتفاع از سطح دريا ، تاثير چنداني بر رشد برنج ندارد . در هندوستان اين گياه تا ارتفاع 3000 متري و در ايران از سطح دريا تا ارتفاع 1400 متري كشت و رشد ميكند ليكن اكثر مناطق كشت برنج در ارتفاع كمتر از 600 متري واقع شده اند .برنج گياهي است كه داراي تنوع ژنتيكي و توان سازگاري بالايي است واريته هاي برنج محلي در ايران از لحاظ طول و اندازه ، دوران رشد و ساير خصوصيات بصورت زير طبقه بندي ميشوند :1- برنجهاي گروه صدرياز مرغوبترين برنجهاي محلي هستند . اين گروه داراي شلتوك بلند و باريك بوده و دانه هاي نسبتا“ بلندي دارند ، طول دانه بيش از 7 ميليمتر است دوران رشد اين گروه از 150 تا 160 روز متغير بوده و در مقابل آفات و بيماريها و ورس بسيار حساس مي باشند مقاومت اين برنجها نسبت به كم آبي پايين بوده و عملكرد شان نسبت به انواع ديگر كمتر است .2- برنجهاي گروه چمپاين گروه داراي انواع زودرس و ديررس ميباشند . طول دوره رشد برنجهاي اين گروه از 120 تا 130 روز و طول دانه بين 5 تا 7 ميليمتر متغير است ، كه در انواع زودرس طول دانه بيشتر است سازگاري برنجهاي گروه چمپ در مقابل آفات و بيماريها و كم آبي نسبت به گروه صدري بيشتر است .3- برنجهاي گروه گردهاين گروه عملكرد بيشتري نسبت به صدري و چمپ داشته ولي ارزش تجارتي و خصوصيات پخت و طعم كمتري دارد . ارقام گرده داراي مقاومت زيادي در برابر آفات و كم آبي ميباشند .متخصصان و پژوهشگران اصلاح نبات برنج كشور ،سالهاي نسبتا“ زيادي است كه براي تهيه ارقام جديد برنج كه از كميت وكيفيت خوبي برخوردار بوده و همچنين در برابر حمله آفات و بيماريهاي مختلف قارچي مقاومت كافي داشته باشند و در برابر و رس و سرما نيز كاملا“ مقاوم باشند ، فعاليت دارد كه ، در نتيجه واريته هاي اصلاح شده اي تهيه گرديده اند ، كه در طبقه بندي ديررس و ميان رس و زودرس جاي ميگيرند .اداره تحقيقات هواشناسي كشاورزي رشت واقع در موسسه تحقيقات برنج كشور در استان گيلان با مشخصات عرض جغرافيايي 12/37 درجه شمآلي و طول جغرافيايي 38/49 درجه شرقي و ارتفاع 7/36 متر از سطح متوسط دريا وميزان متوسط بارندگي ساليانه 1400 ميليمتر ، شرايط اقليمي موثر بر سه واريته خزر و سپيد رود و بينام اصلاح شده را تحت بررسي ومطالعه قرار داده است :واريته خزر با عملكرد 7800 تن شلتوك برنج در هكتار در طبقه ديررس قرار گرفته است . اين واريته داراي بوته هاي بلند بوده و در مقابل آفات و بيماريها مقاومت بيشتري دارد ، اگر چه كيفيت پخت آن نسبت به واريته هاي گروه صدري پايين ميباشد .واريته سپيد رود نيز با عملكرد حدود 5 تن شلتوك برنج در هكتار جزو ارقام اصلاح شده است كه در طبقه بندي ديررس قرار گرفته است از نظر كيفيت پخت و ارزش غذايي پايين بوده ولي در مقابل آفات و بيماريها داراي مقاومت مناسبي است .واريته بينام جز ارقام ميان رس است . اين واريته در مقايسه با خزر و سپيد رود در مقابل آفات و بيماريها مقاومت كمتري دارد ولي كيفيت پخت و ارزش غذايي آن بيشتر ميباشد .از ارقام زودرس به واريته حسني مي توان اشاره كرد . شرايط اقليمي مناسب براي كشت برنج مهمترين مسئله در زندگي برنج گرما است ، زيرا برنج بيشتر از ساير غلات به حرارت نيازمند است ، بطوريكه در طول دوره زندگي به حدود 4000 كالري گرما نيازمند است ( 1400 تا 1500 درجه روز ) متوسط دماي مورد نياز برنج حدود 33 درجه سانتيگراد است . كه اين عدد در مورد ارقام زودرس كمتر ودر مورد ارقام ديررس بيشتر است .هر گاه متوسط دماي محيط از 40 درجه سانتيگراد تجاوز كند ، باعث اختلال دررشد ريشه گياه ميشود . مراحل مختلف فنولوژيكي رشد برنج در ارتباط با عوامل اقليمي 1- مرحله جوانه زدن حداقل دما براي جوانه زدن واريته هاي مختلف برنج متفاوت است . اپتيمم دما براي جوانه زدن بذر 25 تا 35 درجه سانتيگراد ميباشد . حداقل دما براي جوانه زدن بذر 12 درجه سانتيگراد است .( مرحله جوانه زدن تا سه برگي شدن در زير پلاستيك و در شرايط كنترل شده ميباشد ) . زمان انتقال نشاء به زمين اصلي از مهمترين فاكتورهاي حياتي برنج بشمار مي آيد ، زيرا پس از انتقال نشاء به زمين اصلي ، گياه جوان نسبت به سرماي ديررس بهاره ( سرمايي كه دماي حداقل محيط كشت را به كمتر از 10 درجه سانتيگراد ( صفر بيولوژيك برنج ) برساند ) حساس است در بررسيهاي انجام شده در اداره تحقيقات هواشناسي كشاورزي ر شت ، زمان مناسب براي انتقال نشاء به زمين اصلي با احتمال 75% براي منطقه رشت تاريخ 19 ارديبهشت برآورد شده است . تعيين اين زمان در ساير نقاط بر نج خيز استان كه داراي اطلاعات مورد نياز باشند ، در دست مطالعه مي باشد تا به كشاورزان عزيز جهت كاهش خسارات ناشي از سرمازدگي و واكاري كمك نمايد .2- مرحله پنجه زدن اين مرحله در صورت وجود شرايط مناسب ، 16 تا 22 روز پس از انتقال به درون زمين اصلي صورت ميگيرد . در اين مرحله ، دماي آب پاي بوته ، در پنجه زني بسيار موثر است . بطوريكه اپتيمم دما براي مرحله پنجه زني 32 درجه سانتيگراد بوده و در كمتر از 19 درجه عمل پنجه زني كاملا“ متوقف ميشود .دوران پنجه زني با توجه به حساسيت نوع برنج در برابر دما و مدت تابش آفتاب 30 تا 50 روز است و نخستين ساقه ها در پايان اين دوره ظاهر ميگردند .3- رشد ساقه رشد ساقه تا اندازه زيادي به عوامل جوي و عمق آب پاي بوته و مواد غذايي در دسترس بستگي دارد . بهترين دما براي رشد ساقه 25 تا 35 درجه سانتيگراد بوده و دماهاي بالاتر از 40 درجه سانتيگراد وكمتر از 15 درجه سانتيگراد ، سبب تاخير يا توقف در رشد ساقه ميشود . دماي 15 تا 18 درجه طي مرحله طويل شدن ميان گره ، از طول ساقه ميكاهد . كه ممكن است باعث گردد تا خوشه كاملا“ از غلاف برگ خارج نشده و در نتيجه قسمتهاي خارج نشده اكثرا“پوك و بسختي خرمن ميشوند حرارت زياد آب ( حدود 35 تا 37 درجه سانتيگراد ) سبب كوتاهي ساقه وخوشه ميشود .4- تشكيل خوشه برنج در مرحله تشكيل جوانه اوليه خوشه به آساني تحت تاثير دماهاي پايين قرار ميگيرد . استقرار دماي پايين ميتواند از تشكيل خوشه جلوگيري و سبب كاهش عملكرد گياه شود . حرارت پايين آب پاي بوته ( 13 تا 21 درجه سانتيگراد ) طي مراحل افتراق خوشه و تكامل آن ممكن است منجر به تغييرات فيزيولوژيكي و مرفولوژيكي در گياه برنج گردد از جمله تقليل دانه در خوشه و بالا بودن درصد پوكي ‌، وجود دانه هاي گرده ناقص و ناتواني دانه گرده در جوانه زدن بر روي كلاله و ……5- ظهور خوشه در اين مرحله برنج در برابر دماي هوا و آب پاي بوته و نيز عمقي كه آب كشتزار را مي پوشاند ، بسيار حساس است . بهترين دما براي ظهور خوشه 25 تا 35 درجه سانتيگراد است و در دماي كمتر از 20 درجه سانتيگراد از رشد طبيعي گياه جلوگيري ميشود . حرارت كمتر از 15 درجه سانتيگراد سبب پژمرده شدن و خشك شدن برگهاي تحتاني گياه و در هنگام پيدايش خوشه سبب تغيير شكل سنبلكها ميگردد با آغاز مرحله تشكيل خوشه نياز آبي گياه به حداكثر ميرسد .6- گل دادن اين مرحله با توجه به باروري گياه و دگرگوني عوامل جوي ، معمولا“ 2 تا 3 ماه پس از كشت آغاز ميشود بازشدن نخستين گلها بيشتر وابسته به دماي آب و هوا است . براي گل دادن اين گياه دماي هوا معمولا“ بايد بيشتر از 20 درجه سانتيگراد باشد . بهترين دما براي اين مرحله 25 تا 35 درجه سانتيگراد است . در كتابهاي مرجع اشاره شده است كه عمل لقاح در كمتر از 15 درجه سانتيگراد صورت نميگيرد و چنانچه در اين مرحله و يا در دانه بستن ، دماي هوا و آب به كمتر از 15 درجه برسد ، بسياري از گلها تلقيح نشده و دانه نخواهد بست و دانه هاي تشكيل شده نيز چروك خورده و نامرغوب خواهدشد . ولي در بررسيهاي انجام يافته در اداره تحقيقات هواشناسي كشاورزي رشت بر روي ارقام در دست مطالعه ، مشخص شده است كه در ارقام سپيد رود و بينام و خزر دماي كمتر از 17 درجه سانتيگراد نيز تاثير نامطلوبي بر عمل تلقيح دارد . بارندگي در اين مرحله موجب عدم لقاح و پوكي دانه ميشود و در صورت تداوم بارندگي خسارت وارده تا 70% عملكرد محصول را شامل ميشود. 7- دانه بستن و رسيدن دانهمرحله پر شدن دانه و رسيدن آن نياز به دماي بيش از 20 درجه سانتيگراد دارد . بهترين دما براي رسيدن دانه بيشتر انواع برنج 25 تا 35 درجه سانتيگراد است .ميزان دماي آب پاي بوته مورد نياز براي اين مرحله 23 تا 25 درجه سانتيگراد است وكاهش دما به كمتر از 17 درجه سانتيگراد در اين مرحله سبب ميشود تا درصد بزرگي از دانه ها پر نشده و مقدار محصول كاهش يابد .هواي سرد و باراني در مرحله رسيدن محصول برنج ، مانع عمليات برداشت آن شده و سبب ميشود كه بوته هاي برنج بخوابد و به گلها بچسبد كه در نتيجه دانه ها ريزش كرده و يا رنگ برنج تغيير ميكند ، كه عملا“ باعث ايجاد خسارت ميشود .بررسيهاي انجام يافته در اداره تحقيقات هواشناسي كشاورزي رشت نشان مي دهد كه تاريخ شروع بارشهاي سنگين در آخر فصل زراعي برنج ، 20 شهريور ماه است . حال با توجه به دو فاكتور محدود كننده ( سرماي ديررس بهاره و بارشهاي سنگين آخر فصل زراعي ) زمان مناسب براي كشت برنج بطوريكه به اين دو عامل برخورد نكند ، 125 روز است بنابراين در منطقه رشت و نقاط هم اقليم مشابه ، كشت ارقامي كه طول دوره رشد آنان بيش از زمان بطول انجامد با مشكلات ناشي از شرايط نامساعد جوي برخورد خواهد نمود . مهمترين علفهاي هرز در شاليزارهاي برنج اين علفها شامل سوروف ، اويار سلام ، قاشق واش ، تير كمان آبي ، بندواش ، سل واش و ... ميباشند كه هزينه مبارزه با اين علفها بخش اعظمي از اقتصاد كشاورزي برنج را شامل ميگردد . مهمترين آفات برنج در ايران از مهمترين آفات برنج كه ساليانه خسارات هنگفتي را بر جاي مي گذارد كرم ساقه برنج ( Chilo Suppressalis ) مي باشد . اين آفت ، حشره اي است كه براي خواص بار در سال 1351 در مزارع تنكابن و رامسر طغيان كرد و در مدت كوتاهي با افزايش جمعيت و ايجاد خسارت اقتصادي شديد نظر همگان را جلب نمود .كرم ساقه خوار برنج كه بعنوان يكي از خطرناكترين آفات برنج در دنيا بشمار مي آيد ، در زمستان بصورت لار و كامل در داخل ساقه هاي خشك برنج و يا علفهاي هرز اطراف مزرعه بسر مي برد و در حدود اوايل ارديبهشت ، هنگاميكه حداقل دماي هوا ، 10 درجه سانتيگراد باشد ، شفيره ها در داخل ساقه هاي باقيمانده برنج سال قبل و يا علفهاي هرز مزرعه ، در اطراف سوراخهاي ايجاد شده توسط لاروها ، تشكيل ميگردد .در حدود بيستم ارديبهشت ماه ، خواص پروانه ها ظاهر ميشوند كه در اواسط خرداد به حداكثر خود مي رسند . عمر پروانه ها ، حداكثر يك هفته است و در اين مدت بطور متوسط 230 عدد تخم توسط هر پروانه گذرانده ميشود . تفريخ تخمها در دماي حداقل 10 تا 12 درجه سانتيگراد بمدت 5 تا 11 روز بسته به دماي محيط انجام مي گيرد . اين كرم در طول سال 2 تا 3 نسل دارد و از زمان نشاء كاري تا هنگام برداشت برنج در مزارع فعاليت زيستي دارد . خسارات وارده طي نسلهاي دوم و سوم بيشتر است .امروزه با كرم ساقه خوار برنج به سه طريق ، زراعي ، شيميايي وبيولوژيك مبارزه ميشود از راههاي اساسي براي مبارزه با اين آفت ، ايجاد شبكه مراقبت و پيش آگاهي با استفاده از اطلاعات جوي است كه كمتر مورد توجه قرار گرفته است ، در صورتيكه ثابت شده است ، مراحل سيكل دگرديسي اين‌‌ آفت ، همبستگي بالايي را با دما و ساير پارامترهاي جوي دارد .در مبارزه بيولوژيك ، از زنبور تريكو گراما براي پارازيته كردن تخم پروانه ساقه خوار برنج استفاده ميشود كه نحوه و زمان فعاليت اين زنبور نيز تابعي از شرايط جوي بويژه دما مي باشد .ساير آفات برنج شامل شب پره يك نقطه اي برنج ، سرخوطومي برنج ، زنجره برنج ، كرم برگخوار برنج ومگس خزانه برنج مي باشند . مهم ترين بيماريهاي برنجاز مهمترين بيماريهاي برنج ، به بلاست برنج ( Blast ) اشاره ميگردد كه معمولا“ بعلت انتشار وسيع و تاثير مخربش در شرايط مناسب ، بيماری اصلي برنج بشمار مي آيد كه به عملكرد محصول خسارت قابل توجهي وارد مي سازد .علايم اوليه بيماری بلاست بستگي به شرايط اقليمي دارد . در نواحي معتدل كه دوران بارانهاي ريز و يا بارندگي خفيف طولاني مي باشد ، بلاست برنج در مرحله پنجه زدن شديد بوده و اغلب بوته ها مي ميرند .بررسيهاي اوليه انجام شده در اداره تحقيقات هواشناسي كشاورزي رشت گوياي اين مطلب مي باشد كه چنانچه 5 روز متوآلي رطوبت نسبي هوا از 70% بيشتر و دما بين 25 تا 35 درجه سانتيگراد و ابرناكي بيشتر از 8/6 باشد ، شرايط مساعدي براي طغيان اين بيماری فراهم ميگردد . بهترين متد مبارزه با اين بيماری ايجاد سيستم پيش آگاهي است كه نقش ادارات تحقيقات هواشناسي كشور در مناطق كشت اين محصول در اين سيستم كاملا“ شاخص است .ساير بيماريهاي برنج شامل : لك اي برنج ، بيماری پوسيدگي طوقه ، بيماری سوختگي غلاف برگ ، بيماری پوسيدگي ساقه ، سياهك برنج در درجات بعدي اهميت مي باشند .           منبع: وبگاه مقالات کشاورزی و کلیه گرایشهای آن