علف های هرز مهاجم (Invasive Weeds)
علف های هرز مهاجم (Invasive Weeds)   قسمت اول - شامل:   مقدمه.   از روزی که بشر شروع به کشت و کار گیاهان نمود، علف های هرز نیز به وجود آمدند. در واقع در ابتدا علف هرزی وجود نداشت و انواع گونه های گیاهی در کنار هم در طبیعت رشد می کردند. اما بشر از بین آن ها برخی را بر دیگران ترجیح داد و در نقاطی خاص به کشت آن ها مشغول شد. طبیعتا در این قطعه زمین که مزرعه نامیده شد گیاهان دیگر و ناخواسته نیز رشد می کردند که بشر نام علف هرز را بر آن ها نهاد. بنابر این هر گیاهی که در منطقه ای رشد کند که با نیاز و فعالیت بشر تداخل داشته باشد علف هرز نامیده می شود در حالی که همان گیاه در جای دیگر ممکن است دارای موارد مصرف و فواید زیادی باشد.       علف های هرز را می توان از دیدگاه های مختلف به صورت های متفاوتی طبقه بندی نمود که یک دیدگاه اکولوژیکی آن ها را به دو گروه علف های هرز بومی (Native Weeds) و علف های هرز غیر بومی یا مهاجم (Invasive Weeds)  تقسیم می کند. علف های هرز بومی آنهایی هستند که از ابتدا در یک اکوسیستم رشد کرده و در واقع جزئی از آن اکوسیستم هستند. اما علف های هرز مهاجم، گیاهانی هستند که به اکوسیستم جدیدی وارد شده، استقرار یافته و جمعیت خود جایگزین تشکیل می دهند.       علف های هرز بومی از آنجایی که زمان بسیار طولانی در اکوسیستم بوده اند، هماهنگی با سایر گونه ها بوده و در حالت طبیعی مشکل ساز نیستند. اما علف های هرز مهاجم چون در زنجیره غذایی اکوسیستم جدید جایی ندارند و یا شرایط محیطی جدید برای آن ها کاملا ً مناسب است رشد فزاینده ای یافته و به صورت تهاجمی به تخریب اکوسیستم می پردازند. در واقع تهاجم علاوه بر تحمیل خسارات شدید اقتصادی، باعث کاهش تنوع زیستی و از بین رفتن گیاهان بومی منطقه می شود. البته توانایی اکوسیستم های مختلف در مقابله با تهاجم متفاوت بوده و معمولا ً اکوسیستم های بسته و محدود مثل جزیره ها زودتر و بیشتر صدمه می بینند.       تهاجم علف های هرز از مدت ها پیش در حال وقوع بوده است. در واقع شروع پیشرفت های جدید پس از انقلاب صنعتی و ایجاد امکان رفت و آمد بیشتر بین مناطق مختلف کره زمین به افزایش روند تهاجم کمک کرده است. به عنوان مثال کشور انگلستان که پس از انقلاب صنعتی مناطق مختلفی از دنیا را تحت اختیار خود گرفت مورد تهاجم علف های هرز قرار گرفت. زیرا گیاهان بومی مناطق اشغال شده مثل هندوستان به انگلستان برده می شد تا به عنوان گیاه زینتی یا ... مورد کشت قرار گیرد و این باعث افزایش تهاجم می شد . امروزه کمتر کشوری در دنیا وجود دارد که علف های هرز مهاجم به آن وارد نشده باشند. به خصوص در دهه های اخیر به علت افزایش جمعیت بیشتر، افزایش مسافرت ها و تبادلات و تجارت بین المللی تهاجم علف های هرز افزایش یافته است. به عنوان مثال تنها در کشور امریکا که از سطح تبادلات گسترده ای برخوردار است، 8 میلیون ایکر (هر ایکر= 4/0 هکتار) به علف (Pueraria Montana) kudzu، 8 میلیون ایکر به Yellow star thistle (Centaurea solsititialis)، ۳ میلیون ایکر به (Euphorbia esula) Leafy spurge، ۵ میلیون ایکر به (Circium arvense) Canada thistle، و 60 میلیون ایکر به (Bromus tectorum) cheetgrass آلوده شده است.       پدیده تهاجم به طور کلی دارای 3 مرحله است (شکل 1):   1- وارد شدن (Introduction): در این مرحله علف هرز با یکی از اندام های زایشی آن وارد منطقه جدید می شود. این کار از طرق مختلفی صورت می گیرد که در ادامه بحث خواهد شد.       2- تکثیر (Colonization): پس از اینکه علف هرز وارد منطقه جدید شد تحت اثر عوامل مختلفی قرار می گیرد. عوامل محیطی منطقه جدید ممکن است. به علف هرز اجازه زندگی و رشد ندهند و یا موجودات و گیاهان رقیب، آن را از بین ببرند. اما اگر علف هرز بتواند با شرایط گفته شده سازگار شود، در منطقه گسترش می یابد. این مرحله ممکن است چند صد سال هم طول بکشد تا علف هرز بتواند جمعیت زیادی را در ناحیه جدید تشکیل دهد.       3- بومی شدن (Naturalization): علف هرزی که به این مرحله می رسد در واقع یکی از گونه های بومی منطقه شده و در همه جا به وفور یافت می شود.                   شکل 1- منحنی تهاجم. در این نمودار 3 مرحله وارد شدن، تکثیر و بومی شدن مشاهده می شود. هر چه زمان بگذرد بر وسعت ناحیه آلوده شده و هزینه تحمیل شده افزوده می شود.       البته احتمال موفقیت در تهاجم کم است زیرا بسیاری از گونه های وارد شده به منطقه جدید نتوانسته شرایط جدید را تحمل کنند و از بین می روند. به طور کلی دلایل عدم موفقیت علف هرز در تهاجم به شرح زیر می باشند.       ×  عدم تطابق با شرایط محیطی جدید: شرایط محیطی همچون رطوبت و دما می توانند مانع بزرگی برای رشد و توسعه گیاه جدید الورود باشند.       ×  رقابت بین گونه های بومی با گونه مهاجم: در اکثر مواقع تمام فضاهای یک اکوسیستم طبیعی توسط گونه های بومی اشغال شده و فضایی برای گونه جدید وجود نخواهد داشت. این       ×  عامل اثر رقابت را زیاد کرده و گونه های بومی که با شرایط منطقه کاملا ً سازگارند احتمالا ً موفق به حذف گونه جدید خواهند شد.       ×  دخالت انسان: در حال حاضر چون خطر گونه های مهاجم برای دولت ها و مردم مشخص شده است نظارت بر ورود گونه های جدید صورت می گیرد و اگر علف هرز مهاجم توسط بشر شناخته شود نسبت به حذف آن اقدام می شود.       ×  عدم امکان گرده افشانی: برخی از گونه ها جهت گرده افشانی به عوامل خاصی نظیر برخی از حشرات نیاز دارند که ممکن است در محل جدید وجود نداشته باشد.       ×  اثر کمبودن تعداد بر نیافتن جفت: در مراحل اولیه تهاجم تعداد بوته های علف هرز در ناحیه جدید بسیار کم است و گونه های دوپایه که گیاه نر و ماده آن ها جدا است ممکن است نتوانند جفت برای تولید مثل پیدا کنند.           بخش 1- ویژگی های علف های هرز موفق در تهاجم.   همانطور که گفته شد موفقیت در تهاجم کار دشواری بوده و به ندرت صورت می گیرد. اما خصوصیاتی در برخی علف های هرز وجود دارند که به آن ها کمک می کند تا در تهاجم موفق شوند. این ویژگی ها عبارتند از:       ×  قدرت زیاد در تطابق با شرایط محیطی: قدرت سازگاری بالا به گیاه کمک می کند تا در شرایط محیطی جدید دوام آورده و بتواند رشد و سپس تولید مثل کند.       ×  بلوغ و گلدهی زودرس: در محیط جدید ممکن است فصل رویش به اندازه کافی طولانی نباشد تا گیاه بتواند مثل اکوسیستم بومی خود گل و بذر دهد. در این حالت علف های هرزی که بلوغ، گلدهی و بذردهی خود را جلو انداخته و در واقع طول دوره رشد خود را کم کنند موفق تر خواهند بود.       ×  تولید بذر زیاد: این ویژگی باعث می شود تا از تعداد زیاد نتاج، حداقل تعداد کمی موفق به رویش شده و نسل را ادامه دهند.       ×  مکانیسم پراکنده کردن بذر در مسافت طولانی: وقتی یک بوته از گیاه در منطقه جدید وردمی شود اگر بتواند بذور خود را تا مسافت های طولانی پراکنده کند قادر خواهد بود تا از نیچ های خالی بیشتری استفاده کند و در نتیجه موفق تر خواهد بود. از طرف دیگر شاید در محل های کمی دورتر شرایط رشد بهتر باشد.       ×  وجود خواب بذر: وجود خواب در بذور به آن ها کمک می کند تا در شرایط نامطلوب محیطی جوانه نزنند و امکان از بین رفتن آن ها کمتر می شود. از طرف دیگر بذور برای مدت های طولانی در خاک مانده و بانک بذر ایجاد می کنند.       ×  تکثیر از طریق اندام رویشی: بذر دارای ذخیره غذایی کمی است و نسبت به شرایط جوانه زنی حساس می باشد. اما اندام های رویشی مقدار قابل توجهی ذخایر غذایی دارند و از طرف دیگر قادر به ایجاد کلونی می باشند. روش های تکثیر غیر جنسی متعدد بوده و از راه های مختلفی صورت می گیرد که تکثیر از طریق ریزوم، استولن، پیاز، غده و پنجه از آن جمله است (شکل 2).                         شکل 2- روش های مختلف تکثیر غیر جنسی.           ×  سرعت رشد زیاد ریشه و اندام هوایی. سرعت بالای رشد ریشه به گیاه کمک می کند تا ریشه خود را در فضای بیشتر بگستراند و این به جذب بیشتر آب و مواد غذایی کمک می کند. رشد سریع اندام هوایی نیز گیاه را در رقابت با گیاهان دیگر بر سر نور و فضای رشد جلو انداخته و به غلبه آن کمک می کند.       ×  تولید اللو کمیکال ها: داشتن مواد اللوپاتیک باعث صدمه دیدن گیاهان مجاور شده و نیچ را برای گیاه باز می کند و باعث می شود تا گیاه از تمام منابع مورد نیاز راحت تر و بیشتر استفاده کند.           ×  توانایی سازگاری به روش های مدیریتی: اگر گیاه بتواند بر روش های مدیریتی غلبه کرده و کمترین تاثیر را از آن ها بگیرد قطعا موفق تر خواهد بود. توانای رشد مجدد پس از قطع اندام هوایی یا مقاومت به علف کش های شیمیایی از جمله این سازگاری ها هستند.               بخش 2- عوامل موثر در ورود، انتقال و پراکنش علف های هرز مهاجم.   عوامل متعددی در حرکت علف های هرز مهاجم اثر دارند که در زیر به بررسی آن ها خواهیم پرداخت:       ×  آب: بذر یا قطعات رویشی علف های هرز آبزی به راحتی توسط آب می تواند تا مسافت های دور منتقل شود. این وضعیت در مورد علف های هرز غیر آبزی که در کنار جریانات آب همچون کانال های آبیاری یا رودخانه ها رشد می کند نیز صادق است.       ×  باد: ساختار و شکل بذر برخی از علف های هرز به گونه ای است که توسط جریان منتقل می شوند. بذور بسیار سبک با بذور بالدار از این گروه می باشند.       ×  حشرات و پرندگان: بذور ریز با ساختار های چسبنده می توانند به بدن حشرات و پرندگان چسبیده و تا مسافت های دور منتقل شوند. از طرفی برخی بذور با پوسته مقاوم نیز وجود دارند که در دستگاه گوارش پرندگان زنده مانده و پس از مدتی در محل دیگر دفع می شود.       ×  انسان و حیوانات: لباس و کفش انسان و نیز پشم و موی حیواناتی نظیر گوسفند و بز عامل مهمی در انتقال بذر علف های هرز می باشد. زیرا برخی از بذور دارای چنگک ها یا خارهایی هستند که به راحتی می توانند به قسمت های یاد شده بچسبند.       ×  وسایل نقلیه: انواع وسایل نقلیه همچون اتوموبیل ها و کشتی ها در حرکت دادن بذر علف هرز موثرند. بدنه کشتی ها و یا اتوموبیل ها بذور چسبناک را با خود حمل می کند. از طرفی آب یا خاکی که برای حفظ تعادل در کشتی ها در یک محل بارگیری و در نقطه دیگر تخلیه می شود نیز می تواند مقدار زیادی بذر علف هرز را منتقل کند. در تحقیقی که در ایالت مونتانای امریکا انجام شد مشخص شد که اتوموبیلی که تنها چندین متر دورتر از محل آلوده به بوته های علف هرز Centaurea maculosa عبور کرد توانست حدود 2000 بذر را با خود منتقل کند. اما پس از طی مسافت 10 مایل تنها %10 از آن بذور روی خودرو باقی ماند.       ×  وارد کردن محصولات کشاورزی: بذر علف هرز می تواند همراه با محصولات دیگر مثل گندم برنج و ... از کشوری به کشور دیگر منتقل شود. نقل و انتقال دام ها از ناحیه ای به ناحیه دیگر نیز باید با رعایت نکات خاصی انجام شود زیرا برخی از بذور در دستگاه گوارش دام سالم مانده و می توانند در ناحیه جدید دفع شود. برای برطرف کردن این مشکل دام ها چند روز در قرنطینه می مانند و در این مدت از علوفه %100 پاک برای تغذیه آن ها استفاده می شود.