آثار مديريت شرايط محيطي بر عملكرد طيور گوشتي
طي مقاله حاضر، نويسندگان به اين مطلب اشاره مي نمايند كه طيور گوشتي جهت بقاء و عملكرد مناسب نيازمند تامين سه نياز اساسي هستند. مديريت شرايط محيطي ابزاري است كه پرورش دهندگان مي توانند به وسيله آن بيشترين اثر را بر عملكرد طيور گوشتي اعمال نمايند . در اين مقاله مفاهيم بسيار ارزشمندي مورد بحث قرار مي گيرد كه از طريق اجراي آنها مرغداران مي توانند ماندگاري ، رشد و ضريب تبديل غذايي مرغ هاي گوشتي را بهبود بخشند .
آثار مديريت شرايط محيطي بر عملكرد طيور گوشتي
به بيان بسيار ساده، طيور گوشتي امروزي نياز به 1) غذا و آب 2) حفاظت محيطي و3) شرايط بهداشتي دارند. بدليل اهميت حياتي اين سه عامل براي بقاء و عملكرد مناسب طيور گوشتي، تعيين اولويت هر كدام بر ديگري عملأ غير ممكن است . اما در اين ميان حفاظت محيطي احتمالاً بيشترين تغيير پذيري را دارد و شرايطي است كه مرغداران گوشتي به وسيله مديريت آن مي توانند ماندگاري و عملكرد گله‌هاي خود را بهبود بخشند .
اما منظور از حفاظت محيطي چيست؟ مفهوم اين اصطلاح از سالن مرغداري آغاز مي گردد و عبارت از تأمين حفاظت گله در برابر تمامي شرايط نامساعد محيطي مي باشد . عوامل بحراني مديريت در حفاظت محيطي شامل دما ، كيفيت هوا و كيفيت بستر است. البته بايد توجه نمود كه اين عوامل در ارتباط با يكديگر هستند به اين مفهوم كه اگر مرغدار يكي از شرايط مذكور را بهبود بخشد ( يا تضعيف نمايد ) عوامل ديگر نيز بطور معمول بهبود يافته ( يا تضعيف مي شوند). براي مثال، تأمين هواي تازه (كيفيت هوا) كمك مؤثري براي تنطيم دما از طريق خارج نمودن هواي گرم سالن است و نيز مي تواند با خروج مقادير اضافي رطوبت از فضاي سالن موجب بهبود كيفيت بستر شود .
بدون ترديد بر اساس در نظر گرفتن تقدم، تأمين هواي مناسب احتمالأ مهمترين عامل مديريت مي باشد. آنچه كه از مفهوم هواي مناسب مورد نظر است بطور معمول شامل تهويه و استفاده از منابع گرمايش به منظور رساندن هواي پاك با دماي مناسب به سالن مرغداري است . همچنين دماي مناسب هوا عبارت از درجه حرارتي است كه گله آنرا را احساس مي نمايد و منتج از دماي هواي موجود در سالن ( آنچه كه ترمومتر نشان مي دهد ) و اثر جريان هوا و يا تركيبي از اين دو مي باشد . كيفيت هوا بر اساس حجم ، مقادير گاز آمونياك ، ساير گازها و اجزا خاصي از قبيل گرد وغبار ، ذرات ويروسي ، باكتريها و اسپور قارچها قضاوت مي شود . چگونگي مديريت هواي سالن به ميزان فراواني بر روي ساير عوامل درگير در عملكرد سالن مرغداري اثر دارد .
براي مثال ، دما بطور مؤثري تعيين كننده ميزان مصرف خوراك و آب پرندگان است . تهويه هواي تازه بداخل سالن موجب افزايش سلامتي طيور از طريق رقيق نمودن ذرات ويروس و كاهش تعداد و ماندگاري جمعيتهاي انگلي ( مانند كوكسيديا ) و باكتريهايي ( مانند كلي فرم ها ) مي شود . گاز آمونياك ، ويروسهاي تنفسي ، باكتريهاي فرصت طلب و اسپور‌هاي قارچي موجود در هوا همگي مي توانند حتي به تنهايي براي طيور مضر باشند . هنگاميكه يك يا تعداد بيشتري ( و يا همة اين عوامل ) با يكديگر موجود باشند ، تركيب آنها داراي شديدترين اثر برروي سلامت و رشد گله مي باشد . حداكثر توان رشد جوجه يكروزه به وسيله نژاد آن تعيين مي شود و قسمتي از برنامه ژنيتكي پرنده است .
توان بالقوه جوجه ها براي رشد صفت ثابتي است كه همراه با پرندگان در بدو و ورود به سالن مرغداري موجوداست اما اينكه از توان رشد موجود چگونه مي توان حداكثر بهره وري را نمود بستگي فراوان به مديريت شرايط محيطي سالن مرغداري دارد. هنگامي كه پرندگان در شرايط مطلوب دما ، هواي مناسب و معيارهاي بهداشتي صحيح قرار دارند , قادر به استفاده از حداكثر توان رشد خود با بهره گيري از خوراك و آب كافي هستند. مديريت شرايط محيطي كليد رسيدن مرغداران به هدف نهايي خود يعني بدست آوردن حداكثر وزن زنده و حداقل زمان و كمترين هزينه مي باشد .
يك نكته بسيار مهم در خصوص درك روند تبديل خوراك به گوشت مرغ اين مطلب است كه پرندگان داراي سيستمي هستند كه اجبار مي نمايد مواد مغذي حاصل از خوراك ابتدا جهت تأمين اعمال حياتي از قبيل ثابت نگه داشتن دماي داخلي بدن ، صرف شود . اين امر موجب مي شود كه فقط باقي مانده مواد مغذي خوراك پس از تأمين نياز هاي حياتي پرنده مورد استفاده جهت رشد و اضافه وزن قرار گيرد. تحت شرايطي از قبيل گرما يا سرماي شديد، عدم دسترسي به خوراك / آب و يا وجود بيماري, يك گله مرغ گوشتي ممكن است تمام خوراك مصرفي را جهت نگهداري صرف نمايد و طي 24 ساعت, اضافه وزن آن هيچ و يا اندك باشد . به عبارت ديگر ، براي مثال ، يك مرغ گوشتي 40 روزه بايد قبل از رسيدن به وزن يك مرغ 41 روزه ، ابتدا احتياجات نگهداري بدن خود را تأمين نمايد, اين دليلي است كه چرا بايد جهت فراهم نمودن شرايط محيطي مطلوب طيور, تلاش نمود. در شرايط مطلوب, پرندگان از حداقل خوراك مصرفي جهت نگهداري استفاده نموده و مي توانند اغلب مواد مغذي اخذ شده را براي اضافه وزن استفاده نمايد .
تعادل دماي داخلي پرندگان مهمترين عامل بحراني در حصول حداكثر رشد است . هنگاميكه درجه حرارت هواي اطراف بسيار سرد است ، پرنده مجبور به استفاده از انرژي خوراك جهت گرم نگهداشتن خود است . اگر درجه حرارت هوا بسيار گرم و هوا نيز بسيار ساكن باشد (بدون جريان) ، پرنده مجبور به صرف انرژي جهت له له زدن يا بالا آوردن بال ها جهت دفع حرارت اضافي مي گردد تا بدينوسيله مانع افزايش بيش از حد دماي بدن شود. جريان هوا برروي پرندگان كمك به انتقال حرارت از بدن پرنده مي نمايد . اگر هواي راكد براي تأمين دماي مطلوب پرنده بسيار گرم باشد ، تأمين جريان هوا موجب ايجاد يك اثر خنك كنندگي شده و شرايط مطلوب و يا دماي مناسب رشد را فراهم مي آورد . از سوي ديگر اگر هواي سالن بسيار سردتر از شرايط آسايش پرنده باشد ، هر گونه جريان هوا موجب احساس سرما در پرنده شده و او را مجبور به صرف انرژي حاصل از غذا جهت گرم كردن خود مي نمايد . رشد پرنده فقط هنگامي در ميزان حداكثر خود قرار مي گيرد كه دماي محيط يعني دمايي كه پرنده آنرا احساس مي كند در يك حد مطلوب ونه بسيار سرد و نه بسيار گرم باشد .
هر زمان كه دوگله طيور گوشتي اختلاف مشخصي در عملكرد كلي نشان دهند, نتيجه گيري كلي اينست كه اختلاف در عملكرد در ارتباط با اختلاف در تأمين احتياجات نگهداري بدن ميباشد. عوامل ويژه ايي از قبيل افزايش زياد حرارت محيط، سرمايي كه موجب از دست دادن دماي بدن پرنده شود، اختلاف در كيفيت هوا، الگوهاي مختلف خوراك / آب، عوامل عفوني و غيره، ممكن است موجب بروز اين اختلاف در عملكرد گله ها شوند. اما هميشه، گله ايي با حداقل احتياج نگهداري، بيشترين مواد مغذي را صرف رشد مي نمايند كه اين امر منجر به بهبود عملكرد كلي گله مي شود.
حقيقت مهم ديگري كه بايد مورد توجه قرار بگيرد اينست كه همگام با رشد يك مرغ گوشتي، احتياجات نگهداري بدن آن نيز به تدريج زياد مي شود. اين امر بعلت افزايش بيشتر فعاليت بدن جهت انجام رشد مي باشد. با افزايش رشد، پرنده خوراك بيشتري مصرف مي نمايد, اما ميزان مواد مغذي خوراك كه جهت نگهداري بدن مورد نياز مي باشد نيز حتي در شرايط ايده ال، افزايش مي يابد . بنا به اين امر ضريب تبديل غذايي (غذاي مصرفي / گوشت توليدي) در ابتداي مراحل رشد در بهترين (حداقل ضريب تبديل)شرايط مي باشد و با افزايش رشد پرنده اين ضريب نيز اضافه مي گردد. پس نكته قابل توجه اينست كه اگر چه اندازه بدن در جوجه هاي جوان كوچكتر است ، اما ميزان رشد حاصل در اين مرحله از نظر اقتصادي بسيار حائز اهميت است. با افزايش هرروز به سن طيور گوشتي ، احتياجات نگهداري افزايش يافته و بازدهي خوراك كم مي شود.
درس مديريتي كه مي بايد از اين مطالب آموخته شود اينست كه مراحل ابتداي دوره پرورش، زماني است كه مديريت شرايط محيطي بسيار بحراني بوده و هنگامي است كه مي توان گفت بهترين فرصت براي حصول رشد سريع است. اگر چه در اين زمان مقادير افزايش وزن كم مي باشد، اما ميزان رشد اوليه تعيين كننده حداكثر وزني است كه احتمالا پرنده قادر به رسيدن به آن وزن خواهد بود. ثابت شده است كه آغاز مصرف خوراك وآب بلافاصله پس از ورود جوجه هاي يكروزه بداخل سالن مرغداري تأثير بسزايي در عملكرد گله در طول دوره پرورش خواهد داشت . سيستم هاي خاصي در جوجه هاي جوان براي عملكرد آتي براساس وضعيت تغذيه ايي طي اولين هفته زندگي برنامه ريزي شده است. بعبارت ديگر رشد محدود در مراحل اوليه نمي تواند در ادامه دوره به وسيله يك رشد سريع جبران شود. بنابر بيان اهميت قرار گرفتن پرندگان در يك وضعيت شروع رشد خوب در هفته اول زندگي به هيچ وجه اغراق آميز نمي باشد.
اگر چه برخي از عوامل محيطي ممكن است كم اهميت جلوه نمايند, اما آثار آنها اغلب بسيار ظريف بوده و ممكن است طي زمان بصورت يك اثر تجمعي ظاهر شوند. اينچنين به نظر مي رسد كه تغييرات جزيي در دماي محيط و يا كيفيت هوا اثرات محدودي بر روي يك مرغ داشته باشد ، اما نكته مهم اينست كه آثار اين تغييرات بايد در يك گله 20 الي 30 هزار قطعه اي در مرغداريهاي امروزي مورد سنجش قرار بگيرد. هدف مديريت در سطح مرغداري تمام گله مي باشد و نه يك پرنده به تنهايي و بر اساس اين راهكار است كه پيشنهاد مي گردد تمام منافع حاصل از پرورش بر اساس يك گله حاوي تعداد زيادي پرنده محاسبه گردد . بنابراين نتايج اعمال مديريت خوب در سطح گله را مي توان بر روي تعداد زيادي از پرندگان گوشتي مشاهده نمود . به هر ترتيب در راهكاري ديگر يعني مديريت حاشيه ايي وضعيف , موجب عملكردي مي شود كه طي آن تعداد زيادي از پرندگان بطور منفي تحت تأثير قرار مي گيرند .
در صنعت پرورش مرغ گوشتي در مورادي فراموش مي شود كه بيش از 50 سال است كه ديگر مرغ هاي يك گله بصورت انفرادي هدف برنامه ريزي ها قرار نمي گيرند. اين امر بسيار حائز اهميت است كه در ارتباط با حداكثر عملكرد گله, شامل مجموعه اي از تك تك مرغ ها تفكر نماييم. تغييرات جزئي در دما، كيفيت هوا، ميزان تهويه، رطوبت بستر و غيره ممكن است با در نظر گرفتن آثار آن برروي يك پرنده به تنهايي ، داراي حائز اهميتي نباشند, اما بايد يادآور گشت كه ما به ندرت از گله هايي با كمتر از 20000 قطعه پرنده صحبت مي نمايم .
براي فهم بهتر اين مطلب نمونه اي از معادلات رياضي در ارتباط با يك مورد انفرادي را محاسبه و تعميم آنرا به يك گله 20000 قطعه ايي بيان مي نماييم. به اين نكته توجه نماييد كه يك پوند معادل تقريبأ 454 گرم مي باشد و بنابر اين يك دهم آن در حدود 45 گرم و 100/1 آن معادل 5/4 گرم است . اين مقدار, معادل نمكي است كه جهت طعم دادن به يك وعده غذاي حاوي گوشت، سيب زميني , سبزيجات و غيره استفاده مي شود . اگر اين مقدار ( 5/4 گرم ) از وزن يك مرغ گوشتي بجاي رشد صرف نگهداري بدن در مدت 24 ساعت شود ، اندازه گيري آن بسيار مشكل و معمولأ فاقد اهميت تلقي مي شود. اما اگر 5/4 گرم در رقم 20000 يعني تعداد مرغهاي گله ضرب شود به مقدار 90000 گرم خواهيم رسيد ، يعني تقريباً بيش از 198 پوند از دست دادن وزن زنده در يك روز . اگر اين امر در يك دوره 24 ساعته ديگر نيز اتفاق بيافتد . ميزان از دست دادن وزن گله جهت حصول نگهداري معادل 396 پونداز وزن زنده براي يك گله 20000 قطعه ايي خواهد شد .
اصلي ترين درس در مديريت شرايط محيطي كه طي اين بحث به آن اشاره گرديد اين است كه تغييرات به ظاهر كوچك در شرايط محيطي كه براي يك گله گوشتي ايجاد مي گردد مي توان اثرات فراواني ( مثبت يا منفي ) برروي گله يا مزرعه 20000 ، 40000 يا 100000 قطعه ايي و يا بيشتر داشته باشد، همانگونه كه در بالا ذكر گرديد، مهمترين عوامل مديريتي كه در عملكرد گله اثر گذارند، بصورت تجمعي عمل كرده و بنابر اين تأمين شرايط مناسب براي پرندگان به ويژه در مراحل اوليه رشد ، امري بسيار بحراني مي باشد.
هنگاميكه گله ها در يك مزرعه يا در مرغداري هاي گوناگون با يكديگر مقايسه مي شوند، بدون شك در مي يابيم كه مديريت شرايط محيطي داراي بيشترين اثر در عملكرد نهايي گله بوده است. اينكه مرغدار تا چه ميزان ميتواند در كسب سود موفق باشد بستگي به تعداد و پتانسيل ژنتيكي نژاد جوجه هاي يكروزه دريافتي دارد. هر گله داراي يك حداكثر توان مشخص جهت سرعت رشد، ضريب تبديل غذايي، ماندگاري ، كيفيت لاشه، بازده و ميزان گوشت قابل فروش است. اما چقدر از اين توان استفاده مي شود و يا مرغدار مي تواند به آن دست يابد ، بستگي فراوان به چگونگي مديريت تهويه وسيستم هاي گرمايش دارد تا بتوان از اولين روز, محيطي توام با آسايش براي پرندگان فراهم نمود. توان رشد يك گله مستقيماً در ارتباط با درآمد بالقوه مرغداري است و عبارت است از آنچه كه يك مرغدار مي تواند از يك گله مرغ گوشتي كسب نمايد . بدست آوردن حداكثر سود ممكن, نيازمند رعايت حسن مديريت در تهويه و گرمايش سالن مرغداري به منظور تأمين شرايطي مناسب براي گله است . در مثال ارائه شده در قبل ، عدم موفقيت در تأمين شرايط مناسب طي يكدوره 24 ساعته منجر به از دست دادن 198 پوند گوشت در يك گله 20000 قطعه ايي مي شود, اين امر به معني از دست دادن 10 دلار يا به عبارت ديگر معادل 5 سنت به ازاي هر پوند وزن زنده است. شايد اينچنين در نظر بگيريد كه 10 دلار خسارت به ازاي يك گله مبلغ هنگفتي نمي باشد ، اما بايد توجه شود كه رقم خسارات وارده فقط در اثر از دست دادن يك صدم پوند به ازاي هر پرنده طي يك روز حاصل شده است . تصور نماييد كه براي جبران اين خسارات به ميزان 10 دلار در روز براي هر گله ، يك مرغدار چند روز بايد در يك دوره پرورش كوشش نمايد ؟به اين مطلب از سويي ديگر نظر نماييد ، پر واضح است كه براي بسياري از مرغداران توجه بيشتر به مديريت شرايط محيطي ، مسيري مناسب جهت افزايش درآمد ميباشد.
Reference:
Donlald.j.,Eckmam,M.,Simpson,G(2002) ,”Environmental Management Impacts Broiler Performance”, Service Bulletin,No2, (jan,is,2002) Arbor Acres
منبع: مرکز مقالات کشاورزی AKE( بزرگترین وبلاگ کشاورزی ایران )