چمن
شناسایی و کاربرد
چمن یکی از اجزای اصلی و ضروری اغلب پارکها و باغها به شمار می رود و در طراحی و ایجاد فضای سبز به عنوان زمینه طراحی و کاربرد دارد.مهمترین موارد کاربرد چمن عبارتند از:
ایجاد زمین های ورزشی و بازی
فضای سبز کارخانه جات،مناطق تجاری و اداری
کاشت در بزرگراه ها به منظور دفع مواد سمی حاصل از سوخت وسایل نقلیه
در فرود گاه ها،جهت حذف گرد و عبار و در نتیجه افزایش عمر موتور هواپیما ها
به منظور افزایش تولید اکسیژن و تهویه هوا
جلوگیری از فرسایش خاک و تبخیر شدید آب از سطح زمین
چمن ها به طور کلی تحت دو عنوان چمنزارهای طبیعی و خودرو(Ture) و چمن های زینتی و کاشتنی (Lawn) دسته بندی و بررسی می شوند.
گیاه شناسی و فیزیولوژی
چمن ها جزو تیره گندمیان(Graminae) محسوب شده و گیاهانی علفی می باشندکه در طول دوره رشد رویشی یا فاقد رشد طولی ساقه بوده و یا به میزان اندکی رشد طولی ساقه خواهند داشت.در واقع دوره رشد رویشی شامل توسعه پنجه ها(tillers) ،ریزوم و استولون می باشد.در نتیجه می توان چنین نتیجه گیری کرد که بیشتر بخش رویشی آنها شامل برگ است.همچنین به علت اینکه ساقه ها و نقاط رشد(جوانه ها)به صورت متمرکز در نزدیک سطح زمین قرار گرفته اند،قابلیت جیده شدن در نوبت های متوالی را دارند،بدون اینکه به نقطه مریستمی آنها آسیبی وارد آید.
رشد رویشی چمن ها توسط مریستم های میان بافتی (Intecalary meristem) تامین می شود.چمن ها را معمولا با چیدن در مرحله رویشی نگه می دارند.
چمن ها در طی فرآیند فتوسنتز تولید کربو هیدرات نموده و از آن به عنوان منبع انرژی استفاده می کنند.از طرف دیگر مصرف این ذخیره کربو هیدراتی بیشتر در دوران رشد سبزینه ای آبدار در فصل بهار صورت می گیرد.در چمن های فصل سرد بیشترین میزان انباشت کربوهیدرات و رشد ریشه در فصل پاییز که رشد پنجه ها در حد اقل است،انجام می پذیرد.
ریشه
ریشه چمن افشان و متراکم و نسبتا کم عمق می باشد.عمق ریشه اغلب کمتر از 1 متر و به ندرت بیش از 2 متر است.ریشه های بذری از ریشه چه منشاءگرفته و فقط به مدت چند هفته کار آیی دارند. پس از گذشت چند هفته ریشه های نابجا پدیدار می شوند.منشاءریشه نابجا می تواند انتهای بیخ،گره های زیر خاک،پنجه ها،استولون یا ریزوم باشد.
در چمن های فصل سرد ،بهترین زمان رشد ریشه در اوایل بهار و پاییز است و دمای بهینه رشد ریشه اندکی کمتر از دمای مناسب رشد ساقه است.به نحوی که ریشه حتی در زمستان هم دارای رشد می باشد،مگر اینکه زمین یخ زده باشد.
چیدن شدید و مداوم چمن،دمای زیاد،شرایط نامساعد فتوسنبز(سایه) بر رشد ریشه تاثیر منفی دارد و باعث افزایش رشد برگ و همچنین افزایش نسبت بخش فوایی به ریشه گردیده که اثری منفی در رشد گیاه خواهد داشت.به عنوان یک اصل کلی وزن خشک بخش ریشه بایستی 3 برابر وزن خشک بخش هوایی باشد.
ساقه
گیاهچه ها در طول دوره رویشی دارای ساقه نزدیک به سطح زمین و گره های ساقه بهم فشرده اند.برگها در بالای این جوانه انتهایی توسعه یافته و به صورت غلاف رویهم قرار می گیرند.ساقه حاوی جوانه انتهایی و میانگره های کوتاه بوده و از قسمت بیخ،پنجه ها و در زیر خام ریشه ای فرعی پدید می آیند.سپس افزایش طول ساقه همزمان با تشکیل گل آذین انجام می شود.آغاز طویل شدن از محل دومین گره بوده و چنین نتیجه گیری می شود کهرشد طولی میانگره ها در دوره زایشی صورت می گیرد.نهایتا برگها در محل گره ها شروع به رشد کرده و هر برگ به وسیله غلاف به محل گره متصل است.ساقه چمن ماسوره ای و به صورت تو خالی و دارای گره و میانگره است.
پنجه زنی(Tillering)
مرحله ای از رشد رویشی گندمیان است که گره های نزدیک بهم با ایجاد پنجه اول در زیر خاک و شاخه های فرعی و پنحه های بعدی و متعاقبا ایجاد پنجه های ایجاد شده و مرحله پنجه زنی را پدید می آورند.بنابراین تیره گندمیان قادرند به جای انشعاب ساقه در ارتفاع بالای خاک،نزدیک خاک و زیر خاک شاخه دهی نمایند که به آن فرایند پنجه زنی گفته می شود.پنجه ها در واقع شکل پر شاخه ای از ساقه و بدون رشد طولی هستند که بین غلاف برگ و محور اصلی رشد می کنند.در مرحله رشد رویشی ،نقطه رشد انتهایی میانگره ها و پنجه ها کوتاه و فشرده بوده و برگها در محل گره رشد نموده،به صورت مارپیچ دور ا دور جوانه انتهایی را که نزدیک سطح زمین است فرا می گیرند که در واقع همین امر،امکان چیدن مرتب بدون صدمه زدن به گیاه را فراهم می آورد.
پنجه زنی تحت تاثیر اکسین و عوامل محیطی قرار دارد.پنجه زنی پاییزه و زمستانه در بقای زمستانی گیاه و آغاز رشد بهاره و پنجه زنی بهاره در بقای تابستانی گیاه موثر است.
ریزوم و استولون
ریزوم به ساقه های زیر زمینی افقی اطلاق می شود.استولون شبیه ریزوم بوده ولی رشد آن خزنده و بر روی زمین است.همچنین در سطح زمین تولید رشه می کنند.تفاوت بین ریزوم و ریشه در این است که بر روی ریزوم گره ها پدید می آید.در واقع ساقه های زیر زمینی خزنده را ریزوم و ساقه های رو زمینی خزنده را استولون گویند. که رشد طولی آنها توسط مریستم های میان بافتی صورت می گیرد.به نظر می رسد شکل گیری این نوع ساقه ها همان توسعه رویشی گیاه باشد،که در چمن های دارای این نوع ساقه ها نقش مهمی در ماندگاری و پایایی چمن خواهند داشت.از وظایف مهمی که ریزومها و استولون ها بر عهده دارند،عمل ذخیره سازی هیدرات کربن است.ریزومها و استولونها از جوانه های پایینی گیاه یا از جوانه های روی خود ریزوم و استولون منشاء می گیرند.
برگ
در چمن ها برگ شامل پهنک و غلاف(بخش پایینی)می باشد.در گیاهچه های جوان،جوانه انتهایی توسط پوشش محافظت می شود.در مراحل بعدی ناخنک(ligule) و در برخی چمن ها گوشواره(Auricle) در انتهای غلاف توسعه می یابد.سپس پهنک از مریستم میان بافتی پایینی که در پایه پهنک و درست در بالای ناخنک قرار گرفته،رشد طولی خود را تامین می کند.
یقه برگ(Collar) ؛عبارتست از ناحیه رشد مریستمی بیم غلاف و پهنک که سلولهای آن باعث تعیین نحوه رشد و زاویه نسبت به ساقه می گردند.رنگ آن کمتر از سایر اجزای برگ است.
گل
گل دارای 3 پرچم و برچه های پیوسته بوده که یکی از آنها فعال است.مادگی دارای کلاله پردار 3-2 خامه است.نهایتا یک تخمک تبدیل به بذر می شود.بذر عبارت است از میوه ای که شامل پوشینک بیرونی (lemma) و پوشینک درونی (palea) است.وظیفه محافظت از گل بر عهده براکته ها می باشد.
اجزای سنبلچه شامل:
الف)پوشینه(glume) :در برگیرنده گلهای یک سنبلچه،
ب)پوشینک بیرونی:در بردارنده اندامهای نر و ماده،
ج)پوشینک درونی،می باشد.
گل دارای 2 لودیکول می باشد.گلپوشها تحلیل رفته و در هنگام خروج بساک،متورم شده و گلچه را باز میکند و سپس باعث بسته شدن آن می شود.
منبع:چمن ؛ فناوری،احداث و نگهداری تالیف:مهندس افشین فلاحیان