بیوتکنولوژی را می توان مجموعه ای از روش ها و فنونی دانست که در آن از ارگانیسم های موحود زنده و یا قسمتی از آنها برای تولید ، تغییر فرآورده ها، بهینه سازی گیاهان یا حیوانات و تولید میکروارگانیسم های جدید استفاده می شود.
از منظر فن آوری زیستی نیز، بیوتکنولوژی را می توان به مفهوم استفاده از مهندسی ژنتیک در تولید گونه های جدید میکروارگانیسم ها، گیاهان و حیوانات دانست که طی این روش، زن های خاصی از یک موجود زنده به دیگری انتقال می یابدو بدین ترتیب صفات خاصی در یک گونه جدید ظاهر می شود که نتیجه آن ایجاد یک نوع ارگانیسم با صفات ژنتیکی کاملا مشخص است.
بیوتکنولوژی بعنوان یکی از جدید ترین فن آوریهائی که باعث افزایش تولیدات کشاورزی در دهه اخیر شده ، مطرح است. بیوتکنولوژی کاربردهای امیدوارکننده بسیاری دارد اما نه یک راه حل عمومی و نه جایگزینی برای روشهای موجود است، بلکه یک روش کمکی برای حل مشکلات کشاورزی است. بیوتکنولوژی یکی از امیدهای قرن آینده برای رفع بسیاری از نیازهای مختلف بشر و راه حلی برای تامین امنیت غذائی جمعیت روبه رشد جهان به شمار می رود و یکی از 7 رشته کلیدی فناوری جهان در قرن حاضر محسوب می شود.
عمده ترین كاربردهاي بيوتكنولوژي در كشاورزي را مي‌توان به دسته‌هاي زير تقسيم كرد:
• ايجاد گياهان مقاوم به حشرات و آفتها
• ايجاد گياهان تحمل كننده علف‌كشها
• ايجاد گياهان مقاوم به بيماريهاي ويروسي و قارچي
• ايجاد گياهان مقاوم به شرايط سخت مانند سرما، گرما و شوري
• ايجاد گياهان داراي ارزش‌هاي غذائي ويژه و با طعم و عطر بهتر
• ايجاد گياهان داراي خاصيت درماني ـ پيشگيري
• ايجاد گياهان داراي خصوصيت متابوليكي تغيير يافته مانند رشد سريع و راندمان كشت بالاتر
• ايجاد گياهان داراي خصوصيت متابوليكي تغيير يافته مانند رشد سريع و راندمان كشت بالاتر
• ايجاد دامهاي تراریخته كه داراي خصوصيات ويژه‌اي مانند توليد شير زياد يا گوشت كم‌چربي
• ايجاد جانوراني كه بعنوان كارخانه توليد آنتي‌بادي و واكسن و دارو عمل كنند
• ايجاد ماهيها و ساير دامهائي كه با سرعت زياد رشد مي‌كنند
در عرض کمتر از 9 سال (2004-1996) سطح زير كشت جهاني محصولات تراريخته 48 برابر افزایش یافته و سطحی بالغ بر 81 ميليون هکتار از اراضی جهان را در سال 2004 به خود اختصاص داده است. تفاوت سطح زیر کشت محصولات تراریخته در سال 2003 تا 2004 چیزی حدود 20 درصد یا 3/13 میلیون هکتار بوده است.
مساحت 81 میلیون هکتاری محصولات تراریخته در سال 2004 در برگیرنده 17 کشور جهان و 25/8 میلیون نفر کشاورز بوده است. اگرچه در این سال گیاهان تراریخته در 17 کشور جهان کشت شده اند ولی تعداد کشورهای اصلی تولید کننده این محصولات 5 کشور ایالات متحده امریکا ، آرژانتین ،کانادا ،برزیل و چین می باشند بطوریکه 96 درصد سطح کشت این محصولات در این کشورها می باشد.
امروزه در سرتاسر جهان ، به ویژه در کشورهای توسعه یافته ، کابردهای بیوتکنولوژی در کشاورزی در حال ارزیابی است. جو موجود برای توسعه بیوتکنولوژی کشاورزی در کشورهای مختلف متفاوت است و به ویژه بستگی به تفاوت در قوانین ،حقوق مالکیت معنوی و درک عمومی جامعه دارد.
بیوتکنولوژی نوین در ایران با یک یا دو دهه تاخیر نسبت به کشورهای پیشرفته یعنی از اواسط دهه 1360 آغاز شده است. اما شروع این فعالیتها و توجه جدی به این تکنولوژی در پنج سال اخیر انجام گرفته است.
فعالیتهائی که در این زمینه طی سالهای پس از جنگ تحمیلی انجام یافته است شامل:
الف) تقویت مراکز تحقیقاتی با سابقه ای همچون انستیتو پاستور ایران، موسسه تحقیقات رازی به منظور انجام تحقیقات بیوتکنولوژی
ب) تاسیس مرکز ملی تحقیقات مهندسی ژنتیک و بیوتکنولوژی
ج) تشکیل پژوهشکده بیوتکنولوژی در سازمان پژوهش های علمی و صنعتی کشور
د) انجام تحقیقات بیوتکنولوژی در موسسه تحقیقات بیوشیمی و بیوفیزیک دانشگاه تهران
هـ) تشکیل کمیسیون بیوتکنولوژی در شورای پژوهش های علمی کشور به منظور تهیه برنامه ملی بیوتکنولوژی و ایجاد هماهنگی بین دستگاهها و موسسات دست اندرکار در امر تحقق و تولیدات بیوتکنولوژی
و) ایجاد بخش های بیوتکنولوژی در موسسات تحقیقاتی نظیر موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه بذر و نهال، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع، دانشکده های صنعتی، دانشکده های علوم، کشاورزی و پزشکی
ز) تاسیس مرکز تحقیقات بیوتکنولوژی کشاورزی در کرج
ج) تاسیس مرکز تحقیقات بیوتکنولوژی کشاورزی منطقه مرکزی ایران در سال 1382
فعالیت های پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی که در نوع بیوتکنولوژی مدرن محسوب می گردد و این پژوهشکده علیرغم اینکه دارای سابقه طولانی نمی باشد دستاوردهای مناسبی به شرح ذیل داشته است:
• تولید گیاه پنبه تراریخته
• تولید گیاه برنج ترارریخته
• تولید کود بیولوژیک برای شالیزارها
• تولید سم بیولوژیک جهت مبارزه با آفات محصولات کشاوزری
• تولید بذور سیب زمینی عاری از ویروس های گیاهی
• تولید نهال پسته با استفاده از رشد کیفیت بافت
• تولید نهال های خرما با استفاده از روش کشت بافت