تيره گندميان (Gramineae=Graminees)
مشخصات گياهشناسي_گونه هاي موجود در اين تيره متعدد و بالغ بر 3500 ميباشند. قسمت عمده اين گونه ها از لحاظ ساختمان گل مشابه هستند.
گندم گياهي است علفي و يكسالهداراي ريشه افشان و ساقه ميان تهي و بدون انشعاب فرعي و برگها نسبتا" كشيده و كم و بيش نوكدار و بدون دمبرگ و داري غلاف ميباشند. هر غلاف قسمتي از ساقه را به فاصله بين دو گره ميپوشاند. در محل خروج برگ از روي ساقه يا گره ها ساقه توپر ميباشد. غلاف ها از يكطرف خود داري شكاف بوده بطوريكه ميتوان بدون پاره شدن آنرا از ساقه جدا كرد.در محل اتصال پهنك برگ به غلاف دو زايده يكي بنام زبانك(Ligule) و ديگري گوشوارك(Stipule) مشاهده ميشود ليگول كوچك و بشكل فلس بيرنگ است كه ساقه را احاطه ميكند ولي استيپول كمي سبز رنگ و درشتتر است.شكل استيپول و ليگول در تشخيص غلاف جواني كه هنوز سنبل و گل ندارند كمك ميكنند. گل آذين گندم سنبل مركب است.روي سنبله مركب انشعاباتي متناوب ديده ميشود كه در روي هر انشعاب چند گل بدون دم گل قرار گرفته اند كه هر يك از اين انشعابات را سنبلچه يا سنبلك نامند.هر سنبلچه از دو طرف بوسيله دو فلس يا دو زايده ناوداني شكل احاطه شده اند كه آنها (زبان)(Glume) نامند. در سنبل چه گندم دو تا پنج گل ديده ميشود. هر گل بوسيله دو فلس ديگر كه زبانك يا گلومل (Glumelle) ناميده ميشود احاطه ميگردد. گلومل خارجي در بعضي از اسپسها به ريشك بلند و زبري منتهي ميشود(گندم هاي ريشك دار).
ساختمان گل در گندم در گل گندم 3 پرچم با بساك درشت كه بشكل X است مشاهده ميگردد. كلاله مادگي 2 شاخه و بشكل پر مرغ است.تخمدان داراي يك تخمك و ميوه آن گندمه (Caryops)است. تخمدان بوسيله 2 پولك كوچك كه گلو ملول (Glomellule) ناميده مي شود احاطه ميگردد. در گندم جدار دانه بجدار تخمدان چسبيده و آنچه را كه ما گندم ميناميم از لحاظ
گياهشناسي در حقيقت ميوه گندم است. دانه گندم داري آلبومن آردي و از جنس نشاسته است كه رويان جنين در كنار آن قرار گرفته است. در قسمت تگومان دانه و پريكارپ ميوه گندم مواد آزته بيشتر يافت ميشود. در گياه يولاف انشعابات فرعي گل آذين كه نسبتا" طويل ميباشند هر منتهي به چند سنبلچه پايه دار ميشوند. سنبلچه يولاف داراي 2 تا 3 گل است كه اكثرا"2 گل از آنها بارور مي گردد.گلومل پاييني در يولاف به ريشك منتهي شده و عموما" گلومل به دانه متصل است.
رده بندي گندميان در رده بندي گندميان با توجه به نكاتي چند از قبيل كوتاه يا بلند بودن محور سنبلچه، ساختمان گل از لحاظ توليدمثل (خاصيت بارورشدن يا بارور نشدن كليه گلهاي موجود در سنبلچه)مقايسه طول گلوم ها با طول گل و بالاخره شكل و طرز قرار گرفتن كلاله در گل،عمل طبقه بندي آسان مي شود.
در اينجا با توجه به موارد استعمال نباتات تيره گندميان آنها را به 3دسته تقسيم ميكنيم
اول_غلات(Cereales)_ اين دسته در تغذيه انسان و حيوانات اهلي اهميت داشته و بشرح زيرند
1_گندم(T.Sativum) _ دانه آن خوراك بيشتر مردم روي زمين است.دانه بعضي گندم ها سخت و داراي مقاطع شيشه اي بوده (T.durum) و در پاره اي دانه سست و مقاطع آنها آردي (T.Vulgara) روي اين اصل هر يك موارد استعمال مخصوص در تغذيه دارند.از ساقه گندم كاه بدست ميآيد كه قسمتي از خوراك دامهاي اهلي را تشكيل داده و همچنين ممكن است در صنعت كاغذ و مقوا سازي از آن استفاده نمود. در بعضي موارد ساقه گندم را پس از جدا كردن سنبله آن بعنوان كود در زمين مدفون مينمايند.
2_جو (Hordeum Vulgara) _كه در سنبلچه آن يك گل موجود بوده و هر 3 سنبلچه از يك نقطه از محور سنبله خارج مي شود در جو گلوم ها باريك و ظريف و گلومل ها به دانه متصل بوده و در خرمن كوبي از آن جدا نميشوند. در بعضي نژادهاي جو گلومل سياهرنگ است كه اين رقم جو را به اسم جوي سياه در بازار ميفروشند. جو را در تعليف دامهاي اهلي و همچنين در آبجوسازي مصرف مي كنند. از 3 سنبلچه كه از يك نقطه روي سنبله جو خارج ميشوند گاهي يكي و گاهي 2 تا و گاهي هر 3 بارور ميشوند در اينصورت آنها را جوهاي دو پر و چهار پر و يا شش پر مينامند از آرد جو بطور خالص و يا مخلوطي از آرد جو و گندم نان تهيه ميشود ساقه و كاه جو مانند ساقه گندم مورد استعمال دارد.
3_چاودار(Secale Cereale) _سنبله چاودار مانند گندم بوده ولي در سنبلچه آن 2 گل ديده ميشود.ارتفاع ساقه آن معمولا" از ساقه گندم بلندتر است و دانه آن از دانه گندم باريكتر و كشيده تر است. چاودار محصول اراضي ضعيف و كوهستاني ايران است.از دانه و ساقه مانند گندم استفاده ميشود.
4_يولاف(Avena Sativa)_يولاف مانند جو در تغذيه دامهاي اهلي بخصوص در اروپا استفاده ميشود. ليگول يولاف نسبتا" بزرگ است.
5_برنج (Oryza Sativa)_گل آذين داراي انشعابات فرعي بوده. سنبلچه داراي 1 گل است كه آن هم بارور مي شود. گلوم ها خيلي كوچك و گاهي حذف شده اند.گل برنج داراي 6 پرچم است.برنج محصول نواحي گرم و باتلاقي است دانه برنج صرف تغذيه انسان مي شود.در صنعت براي نشاسته سازي از دانه برنج استفاده ميشود.
6_ذرت(Zea mays) _گياهي تك پايه است يعني گلهاي نر و ماده بطور مجزا روي يك پايه اند گل آذين نر در انتهاي ساقه و داراي انشعاباتي چند است.گل آذينهاي ماده در قسمت وسطاي طول ساقه و متعدد بوده و بوسيله براكته هاي بزرگي پوشيده ميشود. گل آذين سنبله ماده نسبتا" طويل بوده و گلها در روي آن متراكم هستند. از قسمت انتهايي گل آذين ماده دسته هاي ابريشم مانندي كه همان خامه اي كلاله هاي مادگي گلها مي باشند براي پذيرش گرده گل خارج ميشوند(اين همان قسمتي است كه بنام كاكله ذرت در طب از آن استفاده ميشود).از دانه ذرت در تغذيه طيور و خوراك انسان استفاده ميشود.ساقه ذرت طويل بوده و تا 3 متر بلند ميشود. ساقه جوان آن بمصرف تغذيه دامهاي اهلي ميرسد.
7_ارزن(Panicum maliaceun)_داري دانه هاي تقريبا" گرد بوده و صرف تغذيه دامها ميشود. ارزن محصول نواحي ضعيف و كوهستاني است.
دوم_گندميان علوفه اي_اين نوع گياهان غالبا" خودرو بوده و قسمت عمده مراتع نواحي استپي را تشكيل مي دهند.
سوم_گندميان صنعتي_در ساقه هاي بعضي از گندميان مانند نيشكر (Saccharium officinarum) و ذرت خوشه اي ( Sorghum saccharatum) مقدار قابل ملاحظه اي قند (ساكارز) ذخيره شده است كه در صنعت قند سازي مورد استفاده قرار ميگيرد. الياف برگ بعضي از اين گندميان در صنايع ريسندگي و كاغذ سازي قابل استفاده است مانند گياه آلفا (Stipa tenacissima)و بالاخره ساقه گياه خيز ران (Bambus arundinacea) در صنايع ظريف چوب مورد استفاده قرار مي گيرد.