آفلاتوکسين در پسته و راههای پيشگيری از آن
چکيده :
پسته يک محصول صادراتی اصلی ايران می باشد.اين کشور خواص توليد کننده ی پسته در دنيا می باشد.يکی از مسائل جدی که صادارت اين محصول پر ارزش را در معرض خطر قرار داده است
آفلاتوکسين می باشد. که بر اساس تحقيقات جديد ميزان آفلاتوکسين پسته ايرانی در حدوداستانداردهای کشور امريکا و فراتر ازاستانداردهای کشورهای اروپايی است و اين باعث کاهش صادرات به کشورهای اروپا شده است و در نتيجه از نظر اقتصادی باعث ضررهای مالی شده است .
آفلاتوکسين ازمتابوليتهاقارچهايی مثل آسپرژيلوس فلاووس و آسپرژيلوس پارازيتيکوس می باشد که خطرات زيادی برای سلامتی انسان از جمله سرطان کبد دارد. بر اساس تحقيقات بعمل آمده روی ارقام گوناکون پسته و لکه دار بودن يا نبودن آن ديده شده که پسته های رو آبی لکه دار دارای بيشترين مقدار آفلاتوکسين هستند و از نظر آماری بين مقدار آفلاتوکسين در پسته های لکه دار ارقام مختلف تفاوت معنا داری وجود دارد و بيشترین مقدار در پسته های لکه دار زرد و قهوه ای رقم احمد آقايی بود.
برای کاهش بیماری باید لکه های روی پوست را به حداقل رسانید کارهایی از قبیل خشک و بسته بندی کردن صحیح و کاربرد کود و سم های مسی و....را انجام داد
مقدمه:
پسته يکی از مهمترين محصولات باغبانی کشور بوده و دومين محصول صادراتی غير نفتی بعد از فرش میباشد. يکی از مسائلی صادرات آن را به خطر می اندازد وجود آفلاتوکسين در پسته
است. آفلاتوکسين از متابوليتهای قارچ آسپرژيلوس فلاووس و آفلاتوکسين پارازيتيکوس میباشد
که خطراتی برای سلامت انسان دارد . مهمترين عامل ورود قارچهای مولد آفلاتوکسين ترک خوردگی پوست روئی پسته در باغ می باشد،خطر ناک ترين نوع ترک خوردگی عارضه ی زود خندانی می باشدکه هم پوست سبز و هم پوست استخوانی بطور همزمان ترک برداشته و مغز مستقيمأ در معرض هجوم قارچهای مولد آفلاتوکسين قرار می گيرند.خصوصيات ظاهری پسته های آلوده به آفلاتوکسين در باغ متفاوت از پسته های سالم بوده و می توان از اين خصوصيات جهت حذف اين گونه پسته ها در مرحله ی فراوری استفاده نمود .
بر اساس تحقيق جديد ، ميزان آلودگی پسته ی ايرانی به آفلاتوکسين در حدود استانداردهای
کشور آمريکا و فراتر از استانداردهای کشورهای اروپائی است.
استاندارد کشور آمريکا برای بالاترين ميزان آفلاتوکسين در پسته به حدود 20 نانو گرم (يک ششم گرم) به ازای هر گرم پسته و در کشورهای اروپائی به حدود 4 نانو گرم به ازای هر گرم می رسد و اين در حالی است که مجموع آلودگی پسته ی ايرانی به آفلاتوکسين به حدود 16نانو گرم به ازای هر گرم پسته میرسد.
گر چه از نظر استانداردهای بهداشتی ،پسته ايرانی قابل صدور به کشور آمريکا است اما
محدوديتهای سياسی منجر به بسته بودن بازارهای اين کشور به روی صادرات پسته ايرانی شده
است.
بر اساس براورد کارشناسان جهانی بهداشت و سازمان خوار وبار و کشاورزی ملل متحد استفاده از پسته آلوده به ميزان استانداردهای آمريکا و ايران در کشورهای اروپائی منجر به افزايش تعداد مبتلايان به سرطان کبد خواهد شد.
به عقيده ی پژوهشگران انچه باعث آلودگی بيش از حد پسته ی ايرانی شده است استفاده از
روشهای سنتی در برداشت ،انبارداری و حمل ونقل محصول پسته است.
عامل بيماری :
مهمترين قارچهای توليد کننده ی آفلاتوکسين عبارتند از :
Aspergillus flavus1-
.Aspergillus parasiticu2-
اين قارچها تولد مايکوتوکسين يا قارچ زهر می کنند که در سالهای اخير سرطان زايی آن به اثبات رسيده است . اين قارچ مثل پني سيليوم ساپروفيت يا پارازيت ضعيف میباشد که دارای گونه های مختلفی است که گونه ی فلاووس به صورت کپک زرد ديده میشود
اين قارچ دارای کنيدیوفور و کنيديوم تسبيحی است که روی فياليد قرار گرفته است.
آفلاتوکسينهای توليد شده توسط اين قارچ به صورت زير میباشند
از نظر سرطان زايی خطر بسار بیشتری دارد B1 که B1- B2- G1- G2.
شرايط لازم برای فعاليت قارچهای مولد آفلاتوکسين و در نتيجه توليد آفلاتوکسين وجود مواد
غذايی ،حرارت25 درجه ،رطوبت نسبی 85% است
اهميت بيماری:
الف)از نظر بهداشتی :
مايکوتوکسين توليد شده توسط آسپرژيلوس باعث ايجاد سرطان کبد در انسان می باشد
اينصورت که مغز پستهسرشار از دو اسيد چرب ضروری برای بدن به نام لينولييک و لينولنيک است
قارچ آسپرژيلوس در شرايط مساعد به مغز پسته حمله ميکند و با پوسيده کردن آن
توليد سمی بنام آفلاتوکسين می شود که در اثر تجمع در بافت های کبدی به بروز سرطان می انجامد
ب) از نظر اقتصادی
براساس گزارش موسسه تحقيقات پسته ی کشور ،ميزان صادرات پسته از کشور ساليانه حدود 120
هزار تن است . بر اساس آمار حود 20% از صادرات پسته به کشورهای اروپائی است که حد مجاز
آفلاتوکسين بسيار پايينی را در نظر گرفته اند . اگر حداقل در 50%موارد صادرات به اروپا مشکل
آلودگی بيش از حد مجاز مواجه باشيم لذا با در نظر گرفتن کاهش قيمتی حدود 600 تومان در
کيلو ميزان زيان حاصله حدود 9 ميليارد تومان خسارت مستقيم خواهد بود علاوه بر اين در
چنين شرايطی برگشت محصول پسته به دليل عدم تطابق با استانداردهای مصرف کنندگان اروپائی زيانهای غير مستقيم زيادی که می توان به از دست دادن بازارهای نهائی اشاره نمود که پيامدهای
اجتماعی و فرهنگی منفی ناشی ازآن گريبانگیر توليد کنندگان و صادر کنندگان پسته خواهد بود .
حال اگر فرض کنيم 30% از آلودگی را به حد مجاز وقابل قبول کاهش داده منفعت اقتصادی حدود 3ميلياردی را بدست می آوريم.
عوامل موثر بر توليد آفلاتوکسين در پسته:
1- زود خندانی پسته به اينصورت که در بررسی های انجام گرفته به اين نتيجه رسيدند که
20% از پسته های زود خندان آلوده به آفلاتوکسين می شوند در حالی که دانه های پسته ای که پوست سبز آن در باغ سالم مانده بود آلودگی ندارند
2. برداشت دير هنگام پسته باعث پاره شدن پوست سبز می شود.
3- خسارت پرندگان و شکستگی
4- کرم ميوه خوار دانه هايی را که پوست سبزشان ترک خورده است را مورد حمله قرار میدهند و
مشاهده شده در اين صورت مقدار آفلاتوکسين زياد است
5- پسته های زود خندان ممکن است که در طی حمل ونقل و خريد و فروش آلوده شوند
6- گسترش قارچ در نخاله های پسته افزايش يافته وباعث توليد بيشتر پسته ی آلوده به قارچ
مايکوتوکسين می شود.
7- محموله های بزرگ و فله ای پسته به دليل وجود رطوبت بالا و دمای زياد شرايط را برای آلودگی
پسته ی زود خندان فراهم می کنند .
8- عواملی مثل تهويه ،هجوم ميکروارگانيسم ها(باکتری ايکولای) ،زمان و مدت انبار داری ،استفاده
از مواد شيميايی ، تراکم اسپور ،شرايط انبار داری (به ويژه نشت آب و فشردگی محصول در انبار
می تواند بر رشد قارچ و توليد مايکوتوکسين تاثير بگذارد .
اصول مبارزه:
1- در يک تحقيق استفاده از اسانس طبيعی آويشن و زنيان به جای ترکيبات شيميايی به روی رشد قارچ آسپرژيلوس پارازيتيکوس بررسی شده وديده شده که منجر به کنترل اين قارچگرديده. علی رغم وجود ترکيب ضد ميکروبی تيمول بيشتر در اسانس زنيان نسبت به اسانس آويشن اسانس آويشن بهترمیتواند نسبت به کنترل رشد قارچ عمل کند و بر اساس آزمونهايی که انجام شده از زنيان و آويشن می توان به جای قارچ کش استفاده کرد
2- نقش سورتينگ در کاهش آلودگی پسته به آفلاتوکسين:مهمترين عامل آلودگی پسته عدم جدا سازی پسته های لکه دار است. ميانگين درصد پسته های لکه دار زرد قهوه ای در سه رقم فندقی احمد آقايی و کله قوچی به ترتيب 4.6 -2.26 – 1.13 و ميانگين آفلاتوکسين اندازه گيری شده به ترتيب 136.25-632.38-120.35 پی بی بی است که با جداسازی کامل پسته های لکه دار در سه رقم فوق به ترتيب مقدار89.52-96.43-95.10 در صد الودگی به آفلاتوکسين در ارقام فندقی احمد آقايی ، کله قوچی کاسته شد. بيشترين مقدار آفلاتوکسين اندازه گيری شده در بسته ها لکه دار زرد قهوه ای رقم احمد آقايی بود که حتی حضور درصد پايينی از آنها دريک محموله می تواند عامل عدم کسب مجوز صدور آن به کشورهايی که حدود پايين آفلاتوکسين را مجاز میشناسند باشد.
3- يک محقق ايرانی توانست يک نوع کود ميکروالمنت جديد توليد کند. اين کود باعث
افزايش محصول وافزايش 3.5 برابری سطح برگ میشود وهمچنين مقدار سم دفع افت را به نصف
میرساند و خاصيت مهم ديگری که دارد تاثيرش بر در کنترل آفلاتوکسين میشود . 150 هکتار
باغ پسته تحت نظارت جهادکشاورزی از اين کود مکمل استفاده کرد و ديده شد که ميزان
آفلاتوکسين در محصول پسته به 0.5 پی پی بی ميلی گرم در تن کاهش يافته است.
4- پسته بلافاصله بعد از رسيدن بايد برداشت شود تا کمتر مورد حمله ی آسپرژيلوس وحشرات به ويژه کرم ميوه قرار گيرند
.
5-برای جلوگيری از ابتلای پسته ی زود خندان به آسپرژيلوس از تکاندن پسته روی زمين وتماس
خاک ،نخاله ها ،و پس مانده ها بايد خودداری شود
6- برای به حداقل رساندن لکه های روی پوست استخوانی و جلوگيری از آلودگی و بايد به سرعت
پوست سبز جدا شود و خشک گردد و اگر نيازبود در ترمينال انبار شود بايد به سرعت برودت داده
شود در دمای صفر درجه سانتی گراد و رطوبت نسبی کمتر از 70% نگهداری شود .قبل از برودت لازم است دانه های سالم از دانه ی ناسالم ،شاخ و برگ و مواد خارجی جدا شود
7- خشک کردن : در روش خشک کردن دو مرحله ای ابتدا پوست سبز را از پسته جدا کرده و سپس به مدت سه ساعت در خشک کن ستونی يا استوانه ای چرخشی با دمای حدود 82 درجه سانتی گراد رطوبت گيری میشود تا جايی که رطوبت مغز به 12 تا 13 درصد برسد. سپس پسته ها را در مرحله دوم به سيلوی نگهداری موقت دانه که در آن خشک کردن با هوای گرم به مدت يک روز تا دو روز ادامه دارد منتقل میشود تا رطوبت به 5 تا 6 درصد برسد .
در روش خشک کردن يک مرحله ای از خشک کن سيلويی خود تخليه با دمای 60 تا 66 درجه
سانتی گراد استفاده میشود که اين کار به مدت 8 ساعت به طول می کشد .
8- پسته ها توسط چشم يا دستگاههای الکترونيکی و نوری بايد درجه بندی شوند تا پسته های
الوده جدا شوند
9- ميزان کم اکسيژن (کمتر از 5%) باعث حفظ کيفيت مزه ی پسته و خسارت حشرات میشوند
اين منجر به کاهش آلودگی به قارچ میشود
10- مديريت صحيح مزرعه
11- تناوب زراعی
12- آلودگی به قارچ در طول حمل افزايش ميابد . اين ممکن است به علت ريز اقليمی در
کانتينرهای حمل باشد که اين با سرمازا کردن کاميونها تا حدی باعث کاهش بيماری می شود .
13- هرس درختان به گونه ای انجام گيرد که شاخه های بارده با سطح خاک تماس نداشته باشند .
14- مبازه عليه ميوه خوار پسته تا لاروهای سن 2 آن شرايط را برای آلودگی پسته به قارچ عامل
آفلاتوکسين فراهم ننمايند .
15- پوست جدا شده ی ميوه بايد در زير خاک مدفون شوند.
16- از مخلوط کردن پسته خندان و بسته بايد خودداری شود .
17- استفاده از سم های مسی برای کنترل آلودگی موثر است.
منبع: وبگاه مقالات کشاورزی و کلیه گرایشهای آن