كاربرد درختان در فضای سبز (قسمت چهارم )
1- ابريشم مصری (Caesalpinia Gilliesii (Hook). Dietr) :
درختچهای ايستاده، به ارتفاع 3-2 متر، با تاج كروی اغلب شكل پذير با پوست خاكستری مايل به سبز روشن تا قهوهای روشن. برگها متناوب، دو بار شانه‌ای مركب، به طول تقريبی 30 سانتی‌متر، با شانك‌های 10-6 جفتی و برگچه‌های 10-6 جفتی، خطی- مستطيلی، به طول 7-5 و عرض 5.2-2 ميلی‌متر، به رنگ سبز روشن. گلها زرد با پرچم‌های قرمز رنگ بلندتر از جام گل، در گل آذين خوشهای انتهايی. ميوه نيام به طول 9-6 سانتيمتر ، داسی شكل، چرمی با 5-2 دانه.
درختچهای بسيار زيبا، با گلهای تقريباً دائمی تابستانه، با پرچم‌های بلند قرمز رنگ كه جلوهای خاص به اين درختچه میدهد. درختچه مذكور تا حدودی در برابر خشكی مقاوم و ليكن در برابر سرما حساس است بطوری كه در مناطق سردسيری سر شاخه های آن خشك شده و ليكن در بهار سال آينده شروع به رشد و شاخه‌دهی می‌نمايد. به عنوان درختچه زينتی اصولاً خاك‌های خوب و زراعی را ترجيح میدهد و ليكن در خاك‌های فقير نيز می‌توان از آن استفاده كرد.
2- ازگيل (Mespilus germanica L) :
درخت بسيار كوچكی است كه ارتفاع آن معمولاً به بيش از 5-3 متر نمی‌رسد و يا ممكن است بصورت درختچهای بزرگ و گسترده باشد. پوست آن قهوهای – خاكستری كه بعد‌ها دارای شكافها و ترك‌هايی عميق بصورت صفحاتی مستطيلی شكل شده كه به شكل فلس مانند از تنه جدا می‌شوند: (در قسمت پايين تنه) انشعابات آن دارای خارهای تيز كوتاه می‌باشند و شاخه‌های بزرگ جوان با كرك‌های زبر خاكستری مايل به سفيد پوشيده شده‌اند. برگهای خزان كنندة آنها ساده، متناوب، مستطيلی شكل با 12-5 سانتيمتر طول و در سطح رو سبز تيره و در سطح زير سبز روشن با كرك‌های انبوه می باشند. دمبرگ بسيار كوتاه (5 ميلی‌متر) و به سختی قابل ديد است. گلهای منظم و پنج‌پر آنها كه در اواخر ارديبهشت و خرداد ظاهر می شوند هرمافروديت می باشند و به صورت منفرد در انتهای شاخه‌های كوتاه تشكيل می‌شوند. گلبرگ‌های آن سفيد و بساكها قرمز هستند. ميوه شفت، مايل به قهوهای، با قطر حدود 4 سانتيمتر و كاسبرگ‌ها دائمی و طويل رأس آن را احاطه كرده است. بخش گوشتی ميوه بعد از دوران سرما يا زمانی كه نرم و كاملاً رسيده می‌شود قابل خوردن می‌باشد و كمی طعم اسيدی دارد. ازگيل بومی قفقاز، آسيای صغير و آسيای مركزی می باشد و محل رويش آن بيشتر در جنگلهای مخلوط بلوط است. ميوه آن در زمان‌های قديم و قرون وسطی بسيار مورد توجه بوده اما در قرون اخير اين درخت كمتر مورد كشت قرار گرفته است.
3- اسپيره يا گل عروس (Spiraea) :
اين گياه از خانواده زراسه (Rosaceae) و دارای گونههای مختلف زينتی است. دو گونه آن در ايران به حالت وحشی يافت می‌شود كه يكی از آنها علفی و چند ساله می‌باشد. گونههای آن عبارتند از: اسپيره سفيد (S.Crenata) كه در دماوند، ارسباران و ارتفاعات سواد كوه ديده می‌شود. گلهای آن سفيد مرواريدی و در ارديهشت ماه ظاهر می‌گردند. انواع ديگری از قبيل: اسپيره سفيد پرپر و اسپيره سرخ (S.Japonica) اسپيره سرخ ابلق(S.j var variegata)، اسپيره رعنا (S. Tunbergii) وجود دارد كه دورگه‌هايی بين آنها پديد آمده است. به طور كلی گلها كوچك و رنگ آنها از سفيد تا قرمز متفاوت است. برخی از گونههای اسپيره در اوائل فروردين و برخی ديگر از تير ماه الی شهريور ماه گل می‌دهند. اين گياه در محل‌های نيمه سايه رشد و نمو كافی می‌نمايند. و برای تزئينات به صورت چند بوته‌ای در فضای چمن‌كاری بزرگ يا تك بوته در فضاهای كوچك و حاشيه‌ها، بالاخره به عنوان چپر يا ديوار كاربرد دارند. ازدياد اين گياه توسط تقسيم بوته يا جدا كردن پا جوش‌ها است. در برخی از گونه‌ها و واريته‌ها از قلمه خشبی يا نيمه خشبی و بذر استفاده می‌شود.
4-اشك، شور درخت(Halimodendron halodendron (Pall.)Voss) :
درختچهای خاردار، به ارتفاع 50 تا 200 سانتی‌متر، با پوست قهوهای تيره، با شاخه‌های فراوان اغلب ايستاده با خارهای محكم، برگها شانه‌ای زوج، به طول 5.3-3 سانتی‌متر، 5-1 جفت برگچه‌ای، با خار انتهايی، سبز كمرنگ، برگچه‌ها به طول 35-15 به عرض 11-2.5 ميلی‌متر، نوك كوتاه‌دار. گلها دوتايی يا سه تايی، دمگل‌دار، در گل‌آذين خوشهای نسبتاً كوتاه؛ جام گل پروانه آسا، قرمز پررنگ، در حالت خشك مايل به بنفش. ميوه نيام، تخم مرغی يا مستطيلی- تخم مرغی، پايك دار، چرمی، متورم، به طول 30-10 به عرض 12-7 ميلی‌متر، بدون كرك، با نوك خميده. دانه‌ها كليوی شكل، صاف قهوهای.اگرچه تا به حال در مورد كاشت و استفاده‌های زينتی اين گونه صحبتی به ميان نيامده و در جايی نيز به اين منظور كاشته نشده، و ليكن بردباری آن در برابر كم آبی، گرما و سرمای محيط و خاك فقير رويشگاه اين گياه را مناسب ايجاد فضای سبز در دامنه‌های كوهستانی و حاشيه آبراهه‌های سيلابی موقت و پارك‌های جنگلی به صورت تك بوته‌ای يا تودهای تك در پارك‌ها میكند. پراكندگی جغرافيايی اين گونه در ايران از وسعت نسبتاً زيادی برخوردار بوده و علاوه بر ايران در جنوب شرق بخش اروپايی روسيه، افغانستان، پاكستان، قفقاز، تركيه، آسيای مركزی و غرب سيبری نيز می‌رويد.
5- بداغ (Viburnum) :
درختچهای به ارتفاع تقريبی 4 متر، با تاج كروی، با پوست قهوهای روشن و شاخه‌های خاكستری روشن نسبتاً صاف، خزان كننده، برگها متقابل، به ندرت فراهم، تخم‌مرغی پهن، با قاعده دايره‌ای يا سربريده، با لوب‌های دندانه‌دار، در سطح تحتانی كركدار و در سطح فوقانی سبز تيره، اغلب چروكيده با دمبرگ مشخص. گلها سفيد در گل‌آذين ديهيمی كم و بيش كروی، نسبتاً كم دوام. اين گونه نسبت به سرما مقاوم و نيازمند خاك خوب زراعی و آبياری متوسط است و در اغلب نقاط معتدله و معتدله سرد می توان از آن بهره گرفت. در ايران دو گونه از اين جنس به حالت وحشی وجود دارد كه به نام‌های هفت كول (V. Lantana) و بداغ جنگلی (V. Opulus) معروف می باشند. ولی به طور كلی اين جنس دارای بيش از 50 گونه است كه تعداد معدودی از آنها در باغ‌ها به عنوان تزئين مورد كاشت قرار می‌گيرد. نوع بداغ جنگلی دارای گلهای درشت، انبوه و لطيف است كه در ارديبهشت و خرداد ماه ظاهر می گردند. اين گونه دارای چند واريته است كه معروف ترين آن واريته استريل (V.Opulus var: sterile) می باشد، گلهای آن عقيم بوده و برای تزئين در باغ‌ها و باغچه‌ها مورد استفاده قرار می‌گيرد. در فضاهای بزرگ می‌توان دو يا چند درختچه را در نزديك يك ديگر به صورت تودهای غرس نمود. ازدياد اين گياه توسط بذر، خوابانيدن و قلمه در شهريور ماه انجام می‌گيرد در برخی گونه‌ها می‌توان از پيوند شكمی جهت واريته‌های برگ ابلق استفاده نمود. بايد اضافه كرد گونه هميشه سبز (V. Tinus) آن كه بومی نواحی مديترانه است در سالهای اخير به ايران وارد شده و از زيبائی خاصی برخوردار می‌باشد.
6- برگ نو (Ligustrum) :
اين گياه از خانواده اولئاسه (Oleaceae) بوده و درختچه يا درختان كوچكی می‌باشند كه دارای گونههای چندی هستند، همه آنها تقريباً هميشه سبز، برگها دائمی و برای تهيه پرچين و تزئين باغ‌ها كاربرد دارند. اين گياه در محل‌های آفتابی و سايه آفتاب به خوبی رشد و نمو میكند. يكی از خصوصيات اين گياه آن است كه گرد و خاك صدمه زيادی به آنها نمی‌رساند ولی به طور كلی نياز به آب زياد داشته و در زمين‌های نسبتاً مرطوب رشد سريع و خوبی دارد. گلها كوچك به رنگ سفيد يا مايل به زرد با عطر تند می باشد. گونههای معروف آن عبارتند از:
1-برگ نو برگ درشت (L. Latifolium): كه در باغ‌ها كاشته می شوند.
2-برگ نو معمول (L. Ovalifolium): بزرگ، كوچك كه در تهيه ديواره سبز و پرچين كاربرد دارند.
3-برگ نو ابلق طلائی (L. O.var: aureo- marginatum): كه برگهای آن ابلق با حاشيه طلائی و در تزئين باغ‌ها مورد توجه است.
يكی ديگر از گونههای آن در سواحل دريای خزر و جنگلهای ارسباران می‌رويد و به فارسی مندراچه (l. Vulgar) می نامند. ازدياد اين گياه توسط بذر، قلمه خشبی و در برخی از گونه‌ها پيوند شكمی می باشد (اين گياه پايه مناسبی برای ياس خوشهای است).
۴-برگ نوی آمريكايی(Ligustrum ovalifoluum Hassk) :
درختچهای نيمه هميشه سبز يا خزان كننده، ايستاده به ارتفاع 5 متر، با تاج كروی، با شاخه‌های بی‌كرك، اغلب رو به بالا، با پوست خاكستری، در شاخه‌های جوان سبز. برگها بيضوی - تخم مرغی تا بيضوی مستطيلی، به طول 6-3 سانتی‌متر، با قاعده گوه‌ای پهن، با سطح فوقانی سبز تيره درخشان، سطح تحتانی سبز مايل به زرد، دمبرگدار. گلها سفيد - كرم، با عطر تند نسبتاً تا خوشايند، در گل آذين پانيكول بی‌كرك انبوه. جام گل لوله‌ای 2 يا 3 برابر اندازه لوب‌های جام گل. ميوه شفت تقريباً كروی به عرض 7-5 ميلی‌متر، سياه‌رنگ.اين درختچه علاوه بر گونه اصلی با برگهای سبز دارای انواع يا كولتيوارهای اصلاح شده با برگهای ابلق يا رنگارنگ نيز می‌باشد.درختچهای است بردبار، هميشه سبز، سرمای شديد را تحمل كرده در برابر كم‌آبی مقاوم می‌باشد و می‌توان از آن برای ايجاد فضای سبز در مناطق معتدله و معتدله سرد استفاده كرد و اغلب به صورت منفرد يا توده‌های 5-3 تايی آن را كاشت.منشأ جغرافيايی اين گونه ژاپن می‌باشد و در ايران و ساير نقاط جهان از جمله آمريكا معرفی و كاشته شده است.
۷- برگ بو(Laurus) :
اين گياه بومی نواحی مديترانه و اروپای جنوبی است و در زمان قاجاريه به ايران وارد شده است. برگهای اين گياه بيضی شكل، هميشه سبز و معطر و به عنوان ادويه و همچنين در تزئينات كاربرد دارد. اين گياه در مناطق معتدل و سردسير به صورت درختچه كوچكی می باشد. گلهای آن به رنگ سفيد مايل به سبز و در تزئينات، گل آن مورد توجه نمی‌باشد. اين گياه در اراضی نسبتاً خشك و محل‌های آفتابی به خوبی رشد و نمو می‌نمايد.ازدياد اين گياه توسط بذر، خوابانيدن شاخه‌ها، جدا كردن پاجوش‌ها انجام می‌گيرد.
۸- به ژاپنی(Chaenomeles japonica) :
اين گياه از خانواده رزاسه و با ارتفاع تقريبی 1.5 متر بوده، همچنان كه از نام علمی آن بر می‌آيد بومی چين و ژاپن می‌باشد. گلهای اين گياه به رنگ‌های مختلف سفيد، صورتی، قرمز بند و معمولاً در اواخر اسفند ماه و اوائل بهار قبل از باز شدن جوانه‌های برگ شكوفا می‌شوند. و عمر آنها تقريباً 3 هفته است. برگها بيضی شكل كه از طرف دمبرگ باريك و دندانه‌دار است. از نظر تزئينات اين گياه به طور تك بوته‌ای يا به صورت تودهای در باند‌های خيابان‌ها، ميادين، پارك‌ها و باغ‌ها كاشته شده و گاهی اين درختچه را با ياس زرد تواماً (از لحاظ تركيب رنگ) جهت زيبائی می كارند. اين درختچه به سهولت توسط قلمه تكثير می‌يابد. ميوه‌های آن صاف، بيضی شكل و ترش مزه می‌باشند. به ژاپونی طالب مكان آفتابی و سايه‌آفتاب است. و در همه نوع خاك، خشك و مرطوب می‌رويد و نسبت به سرما مقاوم است.
۹- پاكدامني، بنگرو، پنج انگشت :
درختچهای كوتاه تا بلند، به ارتفاع 2 تا 3 متر، گاهی بلندتر. با شاخه‌های فراوان اغلب ايستاده به رنگ خاكستری چهار گوشه كند. برگها مركب پنجه‌ای، با دمبرگ بلند، 5 يا به ندرت7 برگچه‌ای؛ برگچه‌ها سر نيزه‌ای. به طول 12-6 و به عرض 2.5-1سانتی‌متر، نوك تيز، كامل، روی سطح فوقانی سبز شونده و در سطح تحتانی خاكستری - نمدی دمبرگچه‌دار؛ گلها بنفش در گل آذين گرزن تنك و اغلب به صورت پانيكولی بزرگ در انتهای شاخه‌ها قرار گرفته. ميوه شفت كروی، كوچك، خاكستری تيره.درختچهای است گرما پسند و اغلب رطوبت پسند به طوری كه در نواحی گرمسيری جنوب اغلب در كناره‌های رودخانه‌ها و دره‌های دارای آب موقت می‌رويد و ليكن در نواحی معتدله و گرم و خشك نيز گاهی رويش می‌يابد.درختچهای است بردبار كه در گرما و محيط‌های سرد و معتدله سرد نيز قابل كاشتن است با گلهای پانيكولی انتهايی خود جلوهای خاص دارد.اگر چه تا به حال از اين گونه به صورت زينتی استفاده نشده و ليكن می‌توان آن را در محيط‌های معتدله به صورت تك درخت يا تودهای كاشت و بهترين روش تكثير آن نيز كاشت بذر آن است.
10- پر(Cotinus coggygria Scop) :
جنبه‌های زيبايی اين درخت گل‌آذين خوشهای با رنگ‌آميزی پاييزی نارنجی تا سرخ آن است. كاربرد آن بصورت تك درخت كاشت در نواحی نامساعد، كنترل، فرسايش و آمايش خاك است. ارتفاع آن 2 متر و گاهی تا 5 متر می‌رسد و قطر تاج پوششی آن 4-3 متر است. درخت پر درختچهای متراكم، گسترده و دارای شاخه‌های ظريف متعدد و افراشته كه گياه بالغ شكل درختچهای و كاسه مانند و تاج مدور و گسترده دارد و از فاصله دور، نمايی به شكل دود مواج دارد. رنگ پوست قهوه ای روشن و خزان كننده است. درخت پر با برگها و گل‌آذين‌های زيبای رنگی، در طراحی باغ‌ها و باغچه‌ها كاربرد زياد دارد. برگهای آن ساده، متناوب،كامل دايره ای يا وا‍‍‍‍ژ تخم مرغی بدون كرك شونده، به طول 7-5 سانتی‌متر و پهنای 5-4 سانتی‌متر كه رنگ آنها سبز درخشان بوده و قبل از ريزش به رنگ نارنجی و قرمز آتشين در می آيد. والبته Purpurea خوشه‌های ميوه‌دهنده‌ای بنفش و برگهای قرمز تيره دارد. گلهای درخت پر كوچك مايل به زرد بر روی شاخه‌های پانيكولی انتهائی منشعب در ارديبهشت و خرداد شكوفا می‌شوند. خوشه‌های ميوه‌دهنده صورتی، به شكل گل‌آذين‌های منشعب پر مانند به طول 25-17 سانتی‌متر، متشكل از چند دانه و دمگل‌هايی طويل و گلهای عقيم می‌باشند. ميوه‌های شفت يك دانه‌ای ، كليوی شكل از اواسط تابستان تا اواسط پاييز بر درخت باقی مانده و منظری دودی شكل به درخت می‌دهند.
اين گونه پراكندگی جغرافيايی نسبتآوسيع دارد و علاوه بر ايران كه هم به صورت بومی و هم كاشته شده در نواحی معتدله و معتدله سرد ديده می شود،در اروپا،قفقاز،تركيه،سوريه،غرب پاكستان و جنوب غرب سينا نيز ديده می شود.
11- پروانه(Laburnum anagyroides Medic) :
درختچهای بزرگ يا درختی به ارتفاع 7 متر، با تاج عموماً كروی تا مخروطی، با شاخه‌های ايستاده، با پوست سبز مايل به خاكستری، خزان كننده . برگها متناوب، 3 برگچه‌ای، دمبرگدار، برگچه‌ها بيضوی تا بيضوی مستطيلی يا بيضوی- واژتخم‌مرغی، به طول 8-3 سانتی‌متر. هنگام جوانی در سطح تحتانی سبز مايل به خاكستری، كركدار، دمبرگ‌ها به طول 6-2سانتی‌متر، گلها پروانه آسا، زرد، در گل آذين خوشهای انتهايی، اغلب واژگون. ميوه نيام، فشرده، دير شكوفا به طول حدود 5 سانتی‌متر. درختچهای است كه قابليت كاشت در نواحی ايرانو- تورانی و اروپا- سيبری را دارد و در ايران در بخش‌هايی از تهران و كرج كاشته شده است. نياز آبی آن متوسط و كاملاً آفتاب پسند است. گلهای زرد و پر پشت بهاره آن و ميوه‌های نيام و دير شكوفا و سبز رنگ آن زيبايی خاصی دارد.
12- پی‌تاسپوروم يا شبه نارنج (ميخك هندی)(Pittosporum undulatum) :
جنبه‌های زيبايی ميخك هندی گل، برگ و ميوه آن است و اين گياه بصورت سايبان و همچنين در خيابان‌ها، سطح چمن، پرچين، پاسيون و گلدان زينت‌بخش فضاهای سبز است. درختی كوتاه و چند شاخه است. نهال جوان را بايد به فرم درخت هرس كرد پس از شكل‌دهی، درختی زيبا و متراكم با تاجی كروی و تنه مستقيم می‌شود. برگها با لبه مواج و سبز كمرنگ، گلهای معطر و ميوه‌ای نارنجی، اين درخت را در تمام فصول سال جالب توجه میكند. مناسب كاشت در باغچه‌های كوچك و بهترين رشد را در مناطق معتدل و گرم ساحلی دارد و مقاوم به سرمای زياد نيست.ارتفاع آن 15-6 متر و قطر تاج پوششی 18-10 متر و درختی كوتاه، متراكم و اغلب چند تنه است كه پوست تنه صاف و قهوهای تيره آن را می‌پوشاند. برگها ساده، متناوب، كامل با لبه مواج كه پس از بلوغ صاف می‌شود. برگهای جوان سبز روشن و به تدريج تيره می‌شوند و برگهای بالغ سبز تيره هستند. گلهای بسيار معطر سفيد شيری 1 سانتی‌متری در خوشه‌هايی به قطر 8 سانتی‌متر كه در اواخر زمستان، بهار و تابستان شكوفا می‌شوند. عطر گل مشابه بهار نارنج است و زنبور را جلب میكند. ميوه‌های آن به شكل دانه های نارنجی درخشان به قطر 1 سانتی‌متر بر خوشه‌های 15-10 سانتی‌متری می‌رويد. كه آنها معطر و بسيار تزئينی هستند و از پاييز تا زمستان بر روی درخت باقی می‌مانند.
13- توری(Lagerstroemia indica):
جنبه‌های زيبايی اين درختچه گل، رنگ‌آميزی پاييزی (قرمز آتشين سپس زرد) آن است. اين درختچه در حواشی خيابان‌ها، پاسيو، گلدان و بصورت تك درخت كاشته می‌شود. بسته به نياز می‌توان توسط هرس فرم و اندازه، اين گياه را به شكل درخت كوتاه يا درختچهای بزرگ درآورد.ارتفاع اين درخت بين 7-3 متر و قطر تاج پوششی آن 6-3 متر است. و اين درختچهای است متراكم و خمره‌ای و چند شاخه با پوست تنه‌ای سفيد، خاكستری.
برگها ساده، متقابل و كامل به طول5-2.5 سانتی‌متر و برگها در بهار هنگام شكوفا شدن صورتی هستند و سپس سبز تيره می‌شوند و در پاييز به رنگ قرمز آتشين در آمده و قبل از ريزش زرد می‌شوند.گلهای اين گونه صورتی و قرمز هستند. انواع گل سفيد، گل‌بنفش و آبی آن نيز در بازار وجود دارد. از تيرماه تا مهرماه گلهای چين‌دار و لبه مواج صورتی، قرمز اين درخت در گل‌آذين‌های پانيكول بطول 20-10 سانتی‌متر در تمام سطح تاج شكوفا می‌شود. ميوه‌ها به صورت كپسول‌های چوبی قهوهای و به صورت خوشهای و پايا منظره ناخوشايندی ايجاد میكند. اين درخت در نواحی گرم و خشك بهتر رشد میكند و گلهای خوش‌رنگ توليد میكند. برای كشت در نواحی مرطوب و ساحلی توصيه نمی‌شود چون گلها باز نشده و گياه مورد حمله سفيدك نيز قرار می‌گيرد.
14- ختمی درختی(Hibiscus syriacus l) :
ختمی از خانواده مالواسه (H. Syriacus) و دارای گونههای متعددی است، برخی يكساله و پاره‌ای درختچه و درختی می باشد. گونه‌ای كه در گلكاری و تزئينات به كار می‌رود گونه ختمی درختی آن است .درختچه يا درختی كوتاه، خزان كننده به ارتفاع 4-3 متر با تاج نامنظم و اغلب شكل‌پذير، با پوست قهوهای روشن تا خاكستری تيره، بدون كرك، اغلب با شاخه‌های فراوان پرگل. برگهای متناوب، منفرد، گوه‌ای شكل، تخم‌مرغی، سه لوبه، با لوب ميانی بلندتر، با لبه دندانه اره‌ای نامساوی، بدون كرك ، تقريباً چرمی با دمبرگی كوتاه. گلها قيفی بزرگ، با گلبرگ‌های پنج‌تايی واژتخم‌مرغی، به رنگ زرد، بنفش، سفيد تا صورتی با يك رديفی يا چند رديفی (پُرپَر)، اغلب منفرد يا چند تايی در كنار يكديگر. ميوه كپسول تخم‌مرغی، دانه‌ها سياه، كليوی شكل .درختچه يا درختی با گلهای تابستانی مقاوم و نسبتاً پر گل كه برای مدت طولانی در تابستان گل دارند. در اغلب نقاط معتدل و معتدل سرد ايران می‌توان آن را كاشت نمود. كه در پارك‌ها و حياط‌های منازل و ادارات دولتی به صورت منفرد يا تودهای 5-3 تايی كاشته می‌شود. ختمی از خانواده مالواسه (H. Syriacus) و دارای گونههای متعددی است، برخی يكساله و پاره‌ای درختچه و درختی می باشد. گونه‌ای كه در گلكاری و تزئينات به كار می‌رود گونه ختمی درختی آن است. گونه‌ای ديگر از اين جنس ختمی چينی(H.Rosa sinensis) است و احتمالاً از چين شرقی می‌باشد. اين جنس دارای واريته‌های متعددی است كه در آنها گلها تك‌برگ يا پُرپَر بوده و رنگ آنها از صورتی تا قرمز خيلی تند می‌باشد. اين جنس در مناطقی از استان‌های مازندران، گرگان، گيلان، آذربايجان، همدان، اصفهان، فارس و تهران به عنوان گياه زينتی كاشت شده است. در شمال و مناطق سردسير در گلدان و يا گلخانه نگهداری می‌شود.
15- دوتزيا(Deutzie) :
اين گياه از خانواده ساكسی فراگاسه (Saxifragaceae) بوده و دارای گونههای متعددی است كه تماماً درختچه مانند می‌باشند. معمولاً گونههای بسياری از اين جنس را برای تزئين باغ‌ها و پارك‌ها به كار می‌برند. گونههای معرفی كه در تزئينات كاربرد دارند، عبارتند از:
1- دوتزيای رعنا (D.Gracilis): اين درختچه بومی ژاپن بوده، گلها كاملاً سفيد و در اوائل ارديبهشت ماه ظاهر می‌گردند. در باغ بتانيك دانشكده كشاورزی كرج و ساير باغ‌ها به عنوان زينتی كاشته شده‌اند.
2- دوتزيای معمولی (D. Scabra var: candidissima): كاشت اين گياه از زمان‌های قديم در باغ‌های ايران معمول بوده در اوائل خرداد شكوفه سفيد و خوشهای آن ظاهر می‌گردد. به طور كلی ازدياد دوتزياها توسط تقسيم بوته، قلمه سبز و خشبی انجام می‌گيرد. برای داشتن گونههای تيپ از كاشت بذر استفاده می‌شود. در تزئينات به عنوان چير و يا تك‌بوته كاربرد دارد .
16- دم موشی(Buddeia) :
اين گياه از خانواده بودياسه (Buddeiaceae) بوده كه آنرا به علت داشتن گلهای خوشهای كشيده در فارسی دم موشی نام نهاده‌اند. اين جنس دارای گونه‌ها و واريته‌های متعدد و عموماً درختچهای شكل هستند. گلها به رنگ سفيد، آبی، بنفش روشن و تند، زرد است و طالب محل‌های آفتابی می باشند. گونههای معروف آن كه در باغ‌ها از نظر تزئينات كاربرد دارند عبارتند از:
1- دم موشی غفائی (B.Davidii) :گلهای آن به رنگ بنفش و غفائی و قسمتی از سال دارای گل و شكوفه هستند. اين درختچه از سالهای پيشين در باغ‌های ايران كشت می‌شده است.
2- دم موشی ارغوانی (Buddeia D. var: superba) :گلهای آن به رنگ ارغوانی و در باغ‌ها كم و بيش به طور تك درخت كاشته می‌شود. به طور كلی گياه دم موشی از نظر تزئينات به صورت تك درخت در سطح كوچك، بزرگ و يا به طور پراكنده در حاشيه‌ها كاشته می‌شود. ازدياد اين گياه توسط بذر، قلمه سبز و خوابانيدن شاخه انجام می‌گيرد.
17- سياه اَل (.Cornus australis C.A.Mey) :
درختچهای به ارتفاع 2 تا 4 متر، با تاج كروی تا تقريباً مخروطی، اغلب شكل‌پذير، با شاخه‌های جوان ارغوانی تيره، كركدار، سرانجام بدون كرك شونده. برگها متقابل، كامل، بيضوی پهن يا تخم مرغی با سطح فوقانی سبز و سطح تحتانی كم رنگ تر به طول 10-4 سانتيی متر، خزان كننده. گلها سفيد، در گل آذين گرزن ديهيمی انتهايی يا چتر محوری..... ميوه شفت، هنگام رسيدن سياه‌رنگ. درختچهای است زيبا با برگ‌هايی كه دمبرگ‌های مشخص آن به همراه گلهای چتری و سفيد و ميوه‌های سياه رنگ تقريباً دايمی آن جلوهای خاص دارد. اگر چه تا به حال به اين گونه به عنوان گياه زينتی فكر نشده و ليكن با مقاومت خوبی كه در برابر سرما و كم آبی دارد می‌توان از آن برای كاشت در پارك‌ها، حياط منازل و گاهی بلوارها بصورت تك درخت يا توده‌های 5-3 تايی بهره گرفت. اين گونه پراكندگی قابل توجهی در ايران دارد و علاوه بر ايران در شرق اروپا، تركيه، قفقاز، سوريه و عراق نيز می‌رويد.
18- سياه تلو (Paliurus spina- Christi Miller) :
درختچهای راست، با شاخه‌های فراوان خاردار، خزان كننده، به ارتفاع تا4 متر،با شاخه‌های واگرا، خاكستری يا قرمز شونده. در حالت جوان با كرك‌های قهوهای شونده. در شاخه و تنه‌های مسن اغلب قهوهای تيره؛ برگها متناوب، دو رديفی، كامل يا كنگره‌ای- دندانه اره‌ای. به طول 4-2 به عرض تا 3 سانتی‌متر، اغلب باريك‌تر، تخم مرغی مورب. با نوك كند يا نوك كوتاه‌دار، با قاعده گرد يا تقريباً قلبی، كنگره‌ای- دندانه‌اره‌ای، روی سطح فوقانی سبز تيره، در سطح تحتانی كم رنگتر و در امتداد رگبرگ‌ها كركی. گلها زرد، در گل‌آذين گرزن تنك تا پرگل‌با دمگل آذين كوتاه‌تر از برگها. ميوه طبقی شكل، بالدار با بال‌ها به قطر 30-15 ميلی‌متر، زرد كم رنگ تا قهوهای- قرمز شونده، در حالت خشك قهوهای روشن تا تيره. اگر چه تا به حال از اين گونه به صورت زينتی استفاده نشده و ليكن می‌توان از آن برای احيا و ايجاد فضای سبز در نواحی خشك و با خاك فقير اغلب گچی- مارنی بهره گرفت، اين درختچه تا حدودی گرما پسند بوده و ليكن در نواحی معتدله و معتدله گرم نيز قابل كاشتن است.
پراكندگی جغرافيايی اين گونه در ايران نسبتاً وسيع بوده از شمال تا غرب استان خراسان پراكنده است و اغلب در خاك‌های فقير و دره‌های خشك ديده می‌شود.
19- شاهزاده(Paulownia tomentosa (Thunb.) Steud):
درختی با تاج كروی، به ارتفاع تا 15 متر، با شاخه‌های گسترده، با پوست خاكستری مايل به قهوهای روشن، به هنگام جوانی سبز، كركدار، خزان كننده. برگها متقابل، دمبرگدار، كامل يا لوبدار، تخم مرغی پهن تا تخم مرغی، بزرگ به طول 25-12 سانتی‌متر، در شاخه‌های جوان و تازه رشد كرده به طول تا 50 سانتی‌متر، نوكدار، قلبی يا سه لوبه كم عمق، در سطح فوقانی كم كرك. به رنگ سبز روشن، در سطح تحتانی كركی انبوه، كمی كم رنگتر. گلها بنفش كم رنگ با جام گل قيفی شكل- استكانی به طول 5-6 سانتی‌متر، در سطح درونی با رگه‌های زرد و نقاط تيره تر. ميوه كپسول تخم مرغی به طول 4-3 سانتی‌متر، چوبی. درختی است بسيار زيبا، با برگهای بسيار بزرگ و پهن، گلهای بهاره و تقريباً پيش رس و بسيار درشت و نسبتاً كم دوام.
20- شن (Lonicera nummulariifolia Jaub. Spach) :
درختچه يا درختی كوتاه به ارتفاع 5 متر، با تاج كروی گاهی با تنه‌ای به قطر 25-20 سانتی‌متر، با پوست اغلب شياردار، خاكستری تيره درشاخه‌های جوان خاكستری مايل به سفيد.برگها متقابل، كامل، خزان كننده، تقريباً دايره‌ای تا تخم مرغی پهن يا تخم مرغی، گاهی بيضوی، با نوك كند گرد يا نوكدار، به رنگ سبز روشن مايل به خاكستری، در هر دو سطح كركدار، گلها سفيد يا قرمز يا ارغوانی كم رنگ، اغلب سفيد لوله‌ای، با لوب‌های نامنظم و اغلب معطر ميوه سته، سفيد- شفاف با دانه بنفش تيره. درختچه يا درختی مقاوم به سرما و اغلب مناسب كاشت در نواحی كوهستانی و با خاك‌های فقير كه با گلهای سفيد گاهی مايل به صورتی و نسبتاً مقاوم خود زيبايی خاصی دارد. اگر چه تا به حال از اين گونه به صورت زينتی استفاده نشده است و ليكن علاوه بر گلهای فراوان ميوه سته‌ای شفاف با دانه‌های بنفش تيره در داخل آن نيز جلوهای خاص دارد. پراكندگی جغرافيايی اين گونه در ايران وسيع بوده اغلب در نواحی كوهستانی معتدله و معتدله سرد می‌رويد و علاوه بر ايران در تركيه، تركمنستان، كوه‌های پامير و تيان شان، افغانستان، عراق و لبنان نيز می‌رويد.
21- طاووسی(Spartium junceum L.):
درختچهای است، با شاخه‌های فراوان تركه‌ای، به ارتفاع 3-1 متر با شاخه‌های استوانه‌ای، شياردار با پوست كاملاً سبز بدون برگ يا در اوايل بهار برگدار. برگها يك برگچه‌ای، برگچه به طول 25-15 ميلی‌متر، بيضوی باريك، ريزان. گلها پروانه آسا، زرد نسبتاً درشت، در گل آذين خوشهای25-5 گلی. نيام به طول 90-65 به عرض 7-6 ميل‌متر.درختچهای است مقاوم به سرما و كم آبی، بسيار زيبا به خاطر گلهای فراوان زرد رنگ و نسبتاً با دوام و شاخه‌های هميشه سبز می‌توان آن را به صورت منفرد يا تودهای كاشت.اين گونه پراكندگی وسيع در نواحی مديترانه‌ای دارد و در ايران نيز در ناحيه ايرانو- تورانی به خوبی می‌توان از آن بهره گرفت.
22- كريا (Kerria japonica var: pleniflora):
اين گياه از خانواده رزاسه (Rosaceae) و بومی چين و ژاپن است و از طريق اروپا به ايران وارد شده، به نظر ميرسد اين جنس فقط دارای يك گونه منحصر به فرد ميباشد. گلها به رنگ زرد، پرپر با برگ‌‌هائی به رنگ سبز چمنی و معمولاً در فروردين و ارديبهشت ماه شكوفا می‌شوند. در برخی از واريته‌ها كه گل پرپر دارند برگها ابلق می‌باشند. از نظر تزئينات در سطوح كوچك و بزرگ به صورت تك درختچهای يا تودهای و همچنين به عنوان ديواره سبز كشت ميشوند. اين گياه در محل‌های نيمه سايه به خوبی رشد و نمو میكند و در آفتاب شديد گلهای آن زود پژمرده می‌گردند. ازدياد آن توسط جدا كردن پاجوش‌ها، تقسيم بوته، قلمه خشبی يا برگدار انجام می‌گيرد.
23- گوجه گل‌پرپر (Prunus triloba var:plean) :
اين گياه بومی سرزمين چين بوده و در سال 1315 به ايران وارد شده است. اين گياه دارای گلهای سفيد و سرخ پرپر می‌باشد كه در اوائل بهار شكفته می گردند.
24- گل يخ (Chimonanthus fragrans) :
اين گياه از خانواده كاليكانتاسه (Calycanthaceae) و بومی ژاپن می‌باشد. درختچهای است كه به ارتفاع 4 متر هم می‌رسد. معمولاً گلها قبل از باز شدن برگها در زمستان شكوفا می‌شوند و رنگ آنها ليموئی كمرنگ و معطر است. اين گياه دو واريته معروف دارد كه گلهای آن درشت، به رنگ سفيد و يا زرد خالص است. معمولاً محل‌های آفتابی را ترجيح میدهد. از نظر تزئينات به صورت تك درختچه يا تودهای در فضاهای بزرگ كاشته می شود. ازدياد آنها توسط خوابانيدن شاخه و كاشت بذر صورت می گيرد. گلهای آن به واسطه داشتن عطر دلپذير بيشتر برای گل بريده مصرف دارد.
25- هلو گل پرپر(Amygdalus percica plene) :
درختچهای زينتی است كه درنواحی گرمسير در اسفند ماه و در مناطق سردسير در فروردين ماه گلها ظاهر می‌گردند. گلها سفيد، صورتی يا سرخ رنگ هستند. و اين درختچه به مقدار فراوان گل میدهد. اين گياه برای تزئين باغ‌ها، منازل و باند‌های گلكاری به صورت تك درخت كاشته می‌شود. انواع ديگری از گونههای اين جنس از لحاظ گلكاری و تزئينات به صورت پرپر و زينتی وجود دارند كه همانند دو گونه فوق در تزئينات به كار برده می‌شوند.
26- مورد(.Myrtus Communis L):
درختچهای هميشه سبز و معطر . با پوست سبز و شاخه‌های فراوان، به ارتفاع 3 تا 4 متر. برگها متقابل، ساده به طول 3-1.5 و به عرض 1-0.7 سانتی‌متر ، تخم مرغی- سرنيزه‌ای نوك تيز، چرمی ، به رنگ سبز شفاف و درخشان، بدون رگبرگ. گلها سفيد،با پرچم‌های فراوان، منفرد يا خوشهای، ميوه سته به حالت رسيده سياه رنگ. درختچهای هميشه سبز و بسيار زيبا كه اغلب گرما پسند بوده و در مناطق گرمسيری ايران و بندرت در نواحی معتدله و معتدله گرم می‌رويد. درختچهای است كه اغلب جنبه تقدس داشته و در كنار زيارتگاه‌ها و پرستشگاه‌های مذهبی نيز كاشته می‌شود. عطر زيبا و دل‌انگيز برگهای آن جلوهای خاص به اين درختچه داده است. پراكندگی جغرافيايی اين گونه در ايران نسبتاً وسيع و اغلب در استان‌های گرمسيری جنوب و مركز ايران می‌رويد و علاوه بر ايران در افغانستان، پاكستان و مناطق مديترانه‌ای نيز می‌رويد.
27- نيلك(Amorpha fruticosa .L) :
درختچهای كوتاه، به ارتفاع 1 تا 2 متر. با پوست قهوهای تيره، با تاج نامنظم، هرس‌پذير، خزان كننده. برگها شانه‌ای فرد، با برگچه‌های متعدد، 50-10 جفت برگچه‌ای، برگچه‌ها به طول 4-2 و به عرض 3-1-0.5 سانتی‌متر، مستطيلی - تخم مرغی يا مستطيلی - بيضوی نوكدار، دمبرگچه كوتاه دار. گلها كوچك در گل‌آذين خوشهای انتهايی يا پانيكول سنبله مانند، بنفش تيره. ميوه نيام كوتاه.منشأ آن شمال آمريكا است و در سالهای اخير به ايران وارد شده است. در نواحی مركزی ايران قابل كاشت می‌باشد سرما و خشكی هوا را به خوبی تحمل میكند.گلهای خوشهای بنفش تيره آن در اوايل بهار زيبايی خاصی دارد، ليكن در پايان گلدهی سر سبزی آن بيشتر جلب توجه میكند.
28- وايگليا (Weigelia= Diervilla) :
اين گياه درختچهای زيبا از خانواده كاپری فولياسه و در اوائل قرن 18 از خاور دور به اروپا برده شده و دارای گونههای متعددی است. دورگ شده آنها از نظر تزئينات كاربرد بسياری دارد ازجمله:
1- وايگليای صورتی(W.Amablis= D. Florida) :اين درختچه زيبا بومی سرزمين چين شمالی است و گلهای آن صورتی كمرنگ می‌باشد، گلهای آن در اواخر ارديبهشت ماه شكوفا می‌گردند.
2- وايگليای سرخ (W.Rosea= D. Rosea) :گلهای آن سرخ‌رنگ بوده و در اوائل ارديبهشت ماه شكوفا می‌شوند. برگهای آن نيز تيره‌تر از گونه فوق می‌باشد. به طور كلی اين گياه در انواع خاك‌ها رشد و نمو كرده و محل‌های نيمه سايه را نيز دوست دارد. ازدياد اين گياه توسط قلمه سبز و خشبی، جدا كردن پاجوش‌ها، خوابانيدن شاخه‌ها صورت می‌گيرد.
29- ياس:
آنچه كه تحت عنوان ياس مورد بحث و گفتگو است، همگی از خانواده اولئاسه(Oleaceae) و دارای تعداد زيادی جنس، گونه و واريته می باشد. برخی از آنها به نام ياس يا ياس خوشهای، ياس ايرانی، ياس پرپر، ياس سفيد و... ناميده می‌شوند، در اين قسمت تعدادی از آنها معرفی می‌شوند.
ياس زرد (Forsithia) :
اين گياه درختچهای است كه گلهای آن قبل از ظهور برگها شكوفا شده و در تمامی خاك‌ها به خوبی رشد و نمو میكند. اين جنس دارای گونههای متعددی است از جمله:
1- ياس زرد مجنون (F. Suspensa) :
اين درختچه بومی چين و ژاپن می باشد. شاخه‌های آن آويزان و باريك و معمولاً قوسی شكل و خوابيده‌اند. اگر شاخه‌های آن با خاك تماس يابد ريشه‌های فرعی نابجا توليد كرده و نهال جديدی را به وجود می‌آورد، هرگاه در كنار درخت ديگری كاشته شود از ان بالا می‌رود. گلهای آن در مناطقی با زمستانی سرد در اوائل بهار به رنگ زرد طلائی در تمام طول شاخه‌ها شكوفا مي شوند. در مناطقی كه زمستان‌های سرد وجود ندارد گياه به طور نامنظم گل داده كه زيبائی خاصی به همراه دارند.
دورگ‌هائی از انواع گونههای ياس زرد به دست آورده‌اند(F.Intermedia (F. SXF. Viridissima) كه در برخی از آن ها برگها پهن با كرك‌های ريز می باشند، گلهای آن زرد طلائی بسيار قشنگ است. ازدياد اين گياه توسط قلمه برگدار و قلمه خشبی بدون برگ، خوابانيدن شاخه‌ها صورت می‌گيرد. اين گياه نياز به محل‌های آفتابی و سايه آفتاب داشته و برای تزئين سطوح بزرگ، كوچك بطور تك بوته‌ای يا تودهای از نظر تركيب رنگ همراه با به ژاپنی به كار می رود. همچنين كنار ديوارها، داربست‌ها، باند‌های وسيع گلكاری در خيابان‌ها، بلوارها، پارك‌ها با طرح‌هائی تزئينی كاشته می‌شوند. در برخی موارد به عنوان چپر مورد استفاده قرار می‌گيرد.
2-ياس خوشهای (Syringa):
اين گياه به صورت درختچه يا درختانی پاكوتاه است. به طور كلی به نام ياس خوشهای معروف و بومی عربستان و رومانی می‌باشد. برگهای آن غير دائمی و گلهای آن به رنگ سفيد، بنفش، صورتی و قرمز تند می باشند. گلها با عطر دلپذير در اواخر فروردين و ارديبهشت شكوفا می‌گردند، برخي از آنها پرپر و برخی كم پر می‌باشند.
ياس خوشهای دارای واريته‌های مختلفی مانند: ياس پرپر(S.Vulgaris var: plena)ياس بنفش(S.V. violaceae) ياس سفيد (S.V. var: alba) است و به طور كلی محل‌های آفتابی را دوست دارد. اين گياه از نظر تزئينات به صورت تك درختچه يا بصورت تودهای در فضاهای بزرگ، باند‌های خيابان‌ها و بلوارها كاربرد دارد. ازدياد ياس خوشهای توسط پاجوش يا به صورت پيوند روی پايه برگ نو و زبان گنجشك (به طريقه پيوند شكمی) انجام می‌گيرد. همچنين از طريق خوابانيدن شاخه‌ها و قلمه‌های نيمه خشبی در برخی از گونه‌ها عمل تكثير صورت می‌يابد.
ديگر از انواع ياس‌ها، ياس سفيد (Jasminum officinalis) است كه بومی چين و هندوستان می باشد. گلهای آن سفيد، معطر و از خرداد الی مهر ماه ظاهر می‌گردند.
ياس رازقی (J.Sabac var. trifoliate): درختچهای با ساقه‌های رونده است كه در سرزمين اصلی خود هندوستان به طول 3 الی 4 متر می‌رسد. دو جنس اخير نسبت به سرما حساس و لازم است زمستان در گلخانه يا محل‌های گرم نگاهداری شوند. از اين جهت اكثراً در گلدان پرورش داده می‌شوند.
درختچهای هميشه سبز يا تقريباً هميشه سبز، بسيار پرشاخه، با شاخه‌های نسبتاً ايستاده و رو به بالا، به ارتفاع 1.5 تا 2 متر. برگها مركب، سه، پنج و يا به ندرت هفت برگچه‌ای، برگچه‌ها تخم مرغی يا بيضوی تا مستطيلی، نوك كند يا نوك تيز، با سطح فوقانی سبز تيره و سطح تحتانی كم رنگتر. گلها زرد، لوله‌ای، با لوله‌ای به طول 1 سانتی‌مترو پهنكی به عرض 1.5-1 سانتی‌متر، در گل‌آذين گرزن انتهايی يا به صورت منفرد. اين درختچه پرشاخه و سبز رنگ با گلهای فراوان زرد رنگ خود زيبايی خاصی دارد. اغلب می‌توان آن را به صورت منفرد يا تودهای كاشت و گاهی نيز در پرچين‌ها از آن بهره گرفت. اين گونه علاوه بر ايران كه در ناحيه ايرانو - تورانی به صورت كاشته شده ديده می‌شود در افغانستان، غرب سينا، كوه‌های هيمالايا و هندوكش نيز می‌رويد
منبع: وبگاه مقالات کشاورزی و کلیه گرایشهای آن