کاهش خسارت خشکسالی در گندم دیم

تكثير مصنوعي صدف هاي دوكفه اي چكيده در حال حاضر، صدف هاي دوكفه اي، بخش مهمي از توليدات شيلاتي را به خود اختصاص مي دهند. بر اساس آمار ارائه شده توسط فائو، در سال 2002، بيش از 11 ميليون تن صدف از طريق فعاليت هاي آبزي پروري حاصل شده است؛ بطوريكه با رشد 6/4 درصدي نسبت به سال 2000، بعد از ماهيان آب شيرين، جزو دومين گروه آبزي پرورشي ، قرار گرفته اند. پيش نياز هر فعاليت پرورشي، فراهم كردن منابعِ فراوان، قابل اتكا و ارزان بذر و لارو آبزي مورد نظر مي باشد. در حال حاضر لارو صدف هاي پرورشي از طبيعت بدست مي آيدكه توليد لارو بصورت مصنوعي در تفريخگاه ها جايگزين مناسبي براي تهيه ي لارو مورد نياز آنها براي پرورش مي باشد. اساس كار بسیار از سالن هاي تكثير صدف هاي دوكفه اي، مشابه بوده و شامل روش هاي آماده سازي و تخم ريزي صدف هاي بالغ، پروش لارو، پرورش صدف هاي جوان تا اندازه ي قابل قبول و تسهیلات لازم براي توليد جلبك به عنوان غذاي صدف ، مي باشد.با توجه به فراهم بودن شرايط پرورشي صدف در كشور، چه از لحاظ وجود گونه هاي بومي و چه از طريق وارد نمودن گونه هاي مهم پرورشي، دانستن اصول تكثير مصنوعي آنها ضروري به نظر مي رسد. در اين مقاله قصد بر آن بوده كه مهمترين نكات مورد نياز براي تكثير مصنوعي صدف هاي دوكفه اي ارائه گردد. آماده سازي مولدين براي بسياري از گونه هاي دوكفه ايِ مناطق معتدله، تكامل غدد جنسي زمانيكه دماي آب به بيش از 10-14 درجه سانتيگراد برسد،آغاز مي گردد. در اين دما، سلول هاي جنسي در ماههاي فروردين _ ارديبهشت نمو نموده و در ماههاي مرداد- شهريور به رسيدگي كامل مي رسند. صدف ها تحت تاثير محرك هايي مانند افزايش دما و شوك حرارتي يا دستكاري، تحريك به تخم ريزي مي شوند. در تفريخگاهها زمان رسيدگي جنسي را مي توان بوسيله ي نگهداشتن مولدين در دماي بالا با جيره غذايي مناسب، به جلو انداخت. كلم هاي(clam ) با طول 8 ميلي متر (با وزن 80 ميلي گرم) را مي توان به عنوان مولد مورد استفاده قرار داد، اما از آنجايي كه با افزايش اندازه ي بدن، ميزان تخم توليد شده نيز افزايش مي يابد، استفاده از صدف هاي بالغِ بزرگتر به طول 35-40 ميلي متر (10-20 گرم) معمول است. اين صدف ها 5-8 ميليون تخم توليد مي نمايند. تمام كلم ها ابتدا جنس نر پيدا كرده و سپس با افزايش سن به جنس ماده تغير جنسيت مي دهند يا همان جنس را حفظ مي نمايند در اويستر(oyster ) نيز ابتدا دستگاه توليدمثلي نر ايجاد شده و سپس صدف ها به جنس ماده تغيير جنسيت مي دهند و يا بصورت صدف نر باقي مي مانند.اويسترهاي 65-70 ميلي متري (30 گرمي) را مي توان به عنوان مولد مورد استفاده قرار داد. هر مولد ماده ي اويستر صاف با اين وزن بيشتر از يك ميليون لارو توليد مي نمايند. اسكالوپ هاي رسيده(scallop ) با طول 90-120 ميلي متر بعنوان مولد در تفريخگاهها مورد بهره برداري قرار مي گيرند. در اين نوع صدف ها سلول هاي جنسي نر وماده با هم در بدن يك صدف قرار دارند. در هنگام رسيدگي كامل تخمدان و بيضه بر اساس تفاوت رنگي موجودِ بين آنها قابل تمايز مي باشند. تخمدان به رنگ قرمز_ نارنجي و بيضه به رنگ سفيد در مي آيد. با مديريت دقيق و تغذيه صحيح، توليد 20 ميليون تخم از هر اسكالوپ قابل انتظار است. روش آماده سازي مولدين در ابتدا، صدف هاي بالغ، از دريا به تفريخگاه انتقال داده مي شوند. در تفريخگاهها، صدف ها بر روي سيني هاي مخصوص قرار مي گيرند كلم (clam) و اسكالوپ(scallop)، در صورتي كه كف سيني ها داراي شن و ماسه درشت و زبر باشد، بطور طبيعي براي تخم ريزي آماده مي گردد. صاف كردن آب دريا ضرورتي ندارد؛ چون تنوع و فراواني غذاي طبيعي در اين آب ها بالا مي باشد و در صورت صاف كردن آب دريا اين مواد غذايي با ارزش كه براي آماده سازي مولدين بسيار مفيد است، از دسترس خارج مي گردد. اويستر و كلم نياز به آب با شوريِ بيش از 25 پ.پ.تي و دماي 2+22 درجه سانتيگراد دارند. شوري آب براي آماده سازي اسكالوپ، بيش از 30 پي.پي.تي در نظر گرفته مي شود و دماي آب در ابتدا به 9 درجه سانتيگراد و با افزايش يك درجه اي در هر هفته، حداكثر به 16 درجه سانتيگراد رسانده مي شود. جريان آب بايستي 25 ميلي ليتر در دقيقه به ازاء هر صدف تنظيم گردد. تراكم ذخيره سازي 8-12 گرم وزن زنده ي صدف در هر تانك برآورد مي گردد. گونه هاي پرورشي جلبك هاي دريايي غذاي اصلي مولدين در هنگام آماده سازي مي باشد. تتراسلميس (Tetraselmis)، تالاسيوسيرا (Thalassiosira) و اسكلتونما (Skeletonema) از جلبك هايي هستند كه براي آماده سازي مولدين مورد استفاده قرار مي گيرد. هر مولد به 200 ميليون سلول تتراسلميس، 2000 ميليون سلول تالاسيوسترا يا 1000 سلول اسكلوتنما در هر روز نياز دارند. مخلوطي از اين گونه ها غذاي مناسب تري براي صدف هاي مولد در مقايسه با استفاده ي تك گونه اي آنها مي باشد. مولدين 6-8 هفته (اويستر يا كلم ) و 5-11 هفته (اسكالوپ) تا رسيدن به شرايط تخم ريزي در زمستان و اوايل بهار در اين تانك ها نگهداري مي شوند. زمان نگهداري مولدين در اين تانك ها، بوسيله واژه درجه – روز تعيين مي گردد: D0 =d (t-t0   D0= تعداد روز – درجه ي تصحيح شده   d = تعداد روزها تا زمان تخم ريزي   t = ميانگين دماي محيط   t = حداقل دما براي شروع تكامل غدد جنسي   در اقليم معتدل كه t0 براي بسياري از دوكفه اي ها بين 10-14 درجه سانتيگراد مي باشد، ميزان D0، 300-500 مي باشد.به عنوان مثال اگر ميانگين دماي آماده سازي 20 درجه سانتيگراد باشد و حداقل دما براي تكامل غدد جنسي 10 درجه باشد، صدف ها ظرف مدت 30-50 روز به مرحله تخم ريزي مي رسد. رشد و نمو غدد جنسي   در بيشتر صدف هاي دوكفه اي رسيدگي جنسي به اندازه بدن جانور بستگي دارد و ارتباطي با سن آنها ندارد. اندازه ي آنها نيز تابعي از نوع گونه و پراكنش جغرافيايي آنها مي باشد. علاوه بر اندازه ي صدف، دماي آب و كميت و كيفيت غذا در آغاز فرآيند توليد تخم و اسپرم مؤثر مي باشد. غدد جنسي حاوي لوله هاي منشعب و م‍ژه دار با تعداد زيادي فوليكول مي باشد. سلول هاي جنسي از طريق تقسيم سلول هاي زاينده (ژرمينال) كه در ديواره ي فوليكول قرار دارند، توليد مي گردند. در مراحل اوليه توليد سلول هاي جنسي ابتدا فوليكول تشكيل مي شود. در اين زمان غدد جنسي از لحاظ جنسيت قابل تمايز نيستند. با ادامه نمو فوليكول، تخم هاي اوليه (اووگونيا) بر روي ديواره ي فوليكول جوانه مي زند. در صدف هاي نر به اين سلول هاي جنسي اسپرماتوگونيا مي گويند. در مرحله ي تشكيل اووگونيا يا اسپرماتوگونيا ثانويه تقسيم ميوزي اتفاق مي افتد. در صدف هاي ماده جوانه زدن ادامه پيدا كرده و اووسيت پايه دار تشكيل مي شود. پايه ها، اووسيت را به ديواره ي فوليكول متصل مي كنند. در اين زمان هسته مشخص شده و هستك ظاهر مي گردد.در هنگام رسيدگي كاملِ غدد جنسي، ديواره ي فوليكول نازك و غشاء مانند بوده و اووگونيا در آنها ديده نمي شوند. در صدف هاي نر، غدد جنسي پر از اسپرماتوسيت هاي رسيده مي باشند كه ناحيه دم آنها در جهت مركز غدد جنسي مي باشد. در صدف هاي ماده نيز ديواره فوليكول نازك و فوليكول پر از اووسيت هاي رسيده مي باشد. در اين مرحله اووسيت ها فاقد پايه بوده و هستك ها نيز غير قابل ديد مي گردند. فوليكول ها بوسيله يكسري مجراي مژه دار به منفذ تناسلي متصل مي باشند. در طول تخم ريزي، اسپرماتوسيت ها و اووسيت ها بوسيله ي اين مجرا مژه دار به سمت منفذ تناسلي هدايت شده و به داخل آب رها مي گردند. قبل از رسيدگي كامل، اويستر ها گليكوژن را در بافت هاي پيوندي ، به خصوص در جبه، ذخيره مي كنند. از اين رو جبه قبل از تخم ريزي حالت ضخيم و شيري رنگ پيدا مي كند. بعد از تخم ريزي، جبه نازك و شفاف مي گردد. در هنگام نمو غدد جنسي، چربي ها در لوله هاي گوارش ذخيره شده و سوخت وساز بدن از منبع چربي به منبع گليكوژن تغيير مي يابد تا چربي ذخيره گردد. اين ذخاير چربي براي تشكيل سلول هاي جنسي مورد استفاده قرار خواهد گرفت. اين فرآيند بوسيله ي نازك شدن جبه (خآلي شدن ذخاير گليكوژن) مشخص مي گردد.   غدد جنسي رسيده كاملاً مشخص بوده و بخش اعظمي از بافت نرم بدن صدف را تشكيل مي دهد. مجراي غدد جنسي كه حامل سلول هاي جنسي به داخل حفره ي بدن مي باشد كاملاً نمو يافته و طويل مي گردند. روش هاي مختلفي براي تعيين رسيدگي جنسي در صدف ها وجود دارد كه دقيق ترين روش، روش تهيه ي برش هاي بافت شناسي از غدد جنسي مي باشد. اما اين روش پر هزينه و زمان بر بوده و جاندار بعد از نمونه برداري از بين مي رود. تهيه ي نمونه ي كوچك از غدد جنسي و بررسي آن در زير ميكروسكوپ روش مناسب و متداول تعيين رسيدگي جنسي در صدف ها مي باشد.   تخم ريزي در صدف ها تحت تاثير عوامل مختلف محيطي از قبيل محرك هاي فيزيكي و شيميايي، جريان آب يا تركيبي از اين عوامل صورت مي پذيرد. وجود اسپرم در آب باعث انجام تخم ريزي در صدف هاي ماده مي گردد. در اكثر گونه هاي صدف هاي تجاري، لقاح خارجي بوده و در داخل آب صورت مي گيرد. در اين صدف ها ، اسپرم ها بصورت جريان يكنواخت و نامتناوب از سيفون خروجي از بدن خارج مي گردد. بر خلاف صدف هاي نر، در جنس ماده، تخم ها بطور متناوب و بصورت توده اي از طريق سيفون وارد محيط آبي مي گردد در اسكالوپ يا اويستر جنس ماده بطور متناوب كفه هاي خود را باز بسته مي كنند تا تخم هاي كه بر روي آبشش قرار گرفته اند، خارج گردد. برخي از صدف هاي دو كفه اي مانند اويستر پهن، مراحل ابتدايي رشد(مرحله لاروي) در حفره داخلي جبه ي جنس ماده انجام مي گيرد. تخم ها از طريق آبشش وارد اين حفره شده و اسپرم نيز از طريق منفذ ورودي، داخل بدن صدف ماده مي گردد و لقاح در بدن اين جانور انجام مي گيرد. تخم ريزي   صدف هاي رسيده را مي توان از طريق بكار بردن محرك هاي خاص وادار به تخم ريزي نمود. روش هاي مختلفي براي القاء تخم ريزي در صدف ها وجود دارد. استفاده از شوك حرارتي و محرك هاي شيميايي مانند سروتونين و آب اكسيژنه از جمله اين روش ها مي باشد. اما شوك حرارتي يا چرخه ي دمايي رايج ترين روش براي القاء تخم ريزي در دوكفه اي ها مي باشد. روند كار به اين صورت است كه ، صدف هاي رسيده از تانك هاي آماده سازي مولدين خارج گرديده و سطح خارجي آنها تميز مي گردد. سپس به تانك هاي تخم ريزي انتقال داده مي شوند. يك سيني يا تراف فايبرگلاسي به ابعاد 15×50×150 سانتيمتر براي اين كار مناسب مي باشد.اين ظروف داراي دو لوله ي آب است كه يكي داراي دماي 12-15 درجه و ديگري 25-28 درجه سانتيگراد مي باشد. معمولاً دماهاي پايين تر براي گونه هاي سرد آبي مورد استفاده قرار مي گيرد. كف سيني يا تراف با پوشش تيره رنگ پوشانده مي شود(تصوير -6 ). رنگ تيره كف سيني باعث مي گردد كه سلول هاي جنسي رها شده بلافاصله قابل ديد گردند. تراف ها ابتدا با آب خنك تا عمق 10 سانتيمتر پر شده و مقدار كمي جلبك هاي پرورشي براي تحريك صدف ها به منظور آغاز فعاليت سيفون ها و پمپ كردن آب، به تراف اضافه مي گردد. بعد از گذشت 15-30 دقيقه آب تخليه و دوباره با آب تازه با دماي 28-30 درجه سانتيگراد جايگزين مي گردد. به اين آب نيز مقداري جلبك پرورشي اضافه مي شود. 15-30 دقيقه بعد براي بار دوم اين آب تخليه شده و آب خنك به تراف ها ريخته مي شود. اين فرآيند چند بار تكرار مي گردد. تعداد چرخه ي دمايي كه براي القاء تخم ريزي در صدف ها به كار مي رود به رسيدگي جنسي آنها بستگي دارد. معمولاً در ابتدا فصل تخم ريزي اين چرخه 4-6 ساعت تكرار مي شود ، اگرچه در برخي اوقات در مدت يك ساعت تخم ريزي القاء مي گردد. در هنگام القاء، معمولاً، صدف نر ابتدا سلول هاي جنسي خود را رها مي سازد. از محرك هاي اضافي مانند اضافه نمودن سوسپانسيون تخم يا اسپرم صدف به محيط آب تراف ها نيز مي توان استفاده نمود. با خارج نمودن مقداري سلول جنسي از بدن صدف و ريختن آنها در داخل حجم كمي از آب صاف شده ي دريا سوسپانسيوني از سلول هاي جنسي بدست مي آيد كه به عنوان محرك هاي اضافي به محيط تراف اضافه مي گردد. ورود اين سلول ها به داخل حفره ي جبه، صدف را تحريك به تخم ريزي مي كند. از آن جايي كه ابتدا صدف هاي نر وادار به رها سازي اسپرم مي گردند، بهتر است تا حصول تخم از صدف هاي ماده، به منظور جلوگيري از آفت كيفيت اسپرم، جنس نر از تراف ها خارج گردد. معمولاً، اسپرم ها بعد از گذشت يك ساعت كيفيت خود را از دست مي دهند. بعد از اينكه صدف هاي ماده شروع به تخم ريزي كردند، از تراف هاي تخم ريزي به ظروف خاصِ انفرادي يا ليوان آزمايشگاهي به حجم يك ليتر انتقال داده مي شوند. اين ظروف حاوي 400 ميلي ليتر آب فيلتر شده ي دريا بوده و دمايي به ميزان 24-26 درجه سانتيگراد دارند. همين روند براي صدف هاي نر نيز بكار مي رود. بلافاصله بعد از ديدن خروج يك جريان مداوم و يكنواخت از سيفون خروجي، صدف از تراف هاي تخم ريزي خارج و وارد ظروف انفرادي مذكور مي گردند. بر خلاف صدف هاي نر ، در جنس ماده تخم ها بصورت توده اي و متناوب از بدن خارج مي گردد. زمان انجام عمل تخم ريزي متغير بوده ولي معمولاً 40-60 دقيقه به طول مي انجامد كه براي صدف هي ماده اين زمان كوتاهتر مي باشد. بعد از تخم ريزي، تخم ها به سرعت در كف ظروف ته نشين مي گردند. پس از پايان تخم ريزي، تخم ها بوسيله ي تور نايلوني با چشمه ي 60 ميكروني از ظروف خارج مي گردد. تخم ها به آرامي شستشو داده شده و به ظروف شيشه اي يا پلاستيكي حاوي آب صاف شده ي دريا با دماي 25 درجه سانتيگراد انتقال داده مي شوند. تخم ها، در ابتدا، گلابي شكل بوده ولي در مجاورت با آب دريا به سرعت به شكل كروي در مي آيد. تخم ها را مي توان در زير ميكروسكوپ با بزرگ نمايي 100 × مورد بررسي قرار داد. تخم هايي كه بعد از گذشت 10 دقيقه به حالت كروي در نيايند، براي عمل تكثير مناسب نيستند. اسپرم هاي مناسب براي انجام عمل لقاح تحرك بالايي از خود نشان مي دهند. به منظور حفظ تغيير پذيري در ذخاير ژنيِ نسل حاصله، از تخم هاي شش صدف ماده و اسپرم هاي همين تعداد صدف نر استفاده مي گردد. لقاح   عمل لقاح با اضافه نمودن 2 ميلي ليتر سوسپانسيون اسپرم بر روي تخم ها انجام مي گيرد. اسپرم ها بايستي كمتر از 30 دقيقه و تخم ها كمتر از 60 دقيقه بعد از استحصال نگهداري شوند. بعد از اضافه نمودن اسپرم به تخم، محتويات ظروف به آرامي تكان داده شده و سپس به مدت 60-90 دقيقه به آنها اجازه داده مي شود تا در كف ظرف ته نشين گردند. در اين دوره ي زماني، تقسيمات سلولي تخم هاي لقاح يافته آغاز مي گردد. معمو لاً درصد لقاح در تخم هايي كه كاملاً رسيده باشند بيش از 90 درصد مي باشد.   رشد جنيني و لاروي   45 دقيقه بعد از لقاح، تقسيم سلولي آغاز مي گردد. تخم ها ابتدا به دوسلول برابر و سپس به چهار سلول نابرابر تقسيم مي شوند. در اين حالت يكي از سلول ها از سه سلول ديگر بزرگتر مي باشد. خواص نشانه ي يك لقاح موفق، خروج ساختار كوچك، شفاف و گنبدي شكل( خواص گويچه قطبي) از داخل تخم مي باشدسلول هاي كوچكتر به تقسيمات خود ادامه داده و توده ي سلولي به نام مورولا را بوجود مي آورند. در اين مرحله تخم ها سنگين شده و در كف ظروف ته نشين مي گردند. هر سلول حاوي مژه بوده كه بوسيله آن قادر به شنا مي باشند. جنين در اين مرحله به سمت نور جذب مي گردند.   پنج ساعت بعد از لقاح جنين وارد مرحله ي بلاستولا مي گردد. در اين مرحله بلاستوسل و بلاستوپور تشكيل شده و جنين به صورت توپي شكل با سلول هاي شفاف در مي آيند. هفت ساعت بعد از لقاح مرحله ي گاسترولا آغاز مي گردد. در اين مرحله جنين دو لايه شده و حفره ي گوارشي (archenteron) تشكيل مي شود. در مرحله ي گاسترولا يك تاژك در بخش قدامي و دسته اي مژك در بخش انتهايي بدن رشد مي يابد. در اين مرحله صدف ها را لارو هاي پشمالو يا تروكوفور مي نامند. اين لاروها نور گريز مي باشند بيست ساعت بعد از لقاح، لاروها نيمه شفاف بوده و حالت D شكل پيدا مي كند. صدف ها را در اين مرحله لاروهاي D شكل يا وليجر (veliger) مي نامند. در اين مرحله تاژك و مژك ها از بين رفته و بخشي به نام پرده يا velum به عنوان ان دام حركتي ايجاد مي شود. لاروها در اين مرحله داراي دستگاه گوارش كامل و دو كفه مي باشند. پرده دايره اي بوده و مژه هاي روي آن سبب حركت لارو و جمع آوري فيتوپلانكتون هاي موجود در آب مي گردد( تصوير -10).طول لاروها در اين مرحله 80-100 ميكرون مي باشد. مرحله ي آمبو ( umbostage) مرحله ي بعدي مي باشد. در اين مرحله دو كفه بطور برابر رشد كرده و چين جبه تشكيل مي گردد. در سومين روز لارو بيضي شكل بوده و در هفته اول آمبو بطور واضح قابل ديد مي شود مرحله ي بعدي، مرحله ي صدفچه (spat) مي باشد. در اين مرحله ان دام هاي لاروي (پرده يا velum ، پا و لكه ي چشمي )از بين مي رود. بعد از نشست صدفچه ها ساختار بالغ صدف شكل گرفته و پوسته ي جديد سريعاً توسط جبه ساخته مي شود.             منبع: وبگاه مقالات کشاورزی و کلیه گرایشهای آن