بررسي امکان سيلاژسازي از ضايعات موز در منطقه بلوچستان
بررسي امکان سيلاژسازي از ضايعات موز در منطقه بلوچستان محمد طاهر ميرکزهي*1، محرم وليزاده1، مجيد جعفري1 1-اعضاي هيات علمي دانشکده کشاورزي سراوان، دانشگاه سيستان و بلوچستان خلاصه: موز از ميوه هاي گرمسيري با خواص تغذيه اي خوب در جنوب منطقه بلوچستان ميباشد. هر ساله مقادير زيادي از ضايعات آن به دليل عدم بهره برداري بهينه دچار فساد گشته و از بين ميرود. اين آزمايش به منظور ارزيابي استفاده از روشهاي مختلف فرآيند سيلو در کاهش فساد اين ضايعات طراحي گرديد. بدين منظور ضايعات موز(ساقه و برگ) از گياهان دو ساله واريته poyo بعد از برداشت ميوه تهيه و تحت چهار روش مختلف ذيل سيلو گرديد: 1-سيلوي ضايعات تازه(داراي %90 رطوبت) 2-سيلوي ضايعات تازه و فرآوري شده با ملاس چغندرقند(در سطح %4 وزن تازه) 3-سيلوي ضايعات پژمرده(داراي کمتر از %70 رطوبت) 4-سيلوي ضايعات پژمرده و فرآوري شده با ملاس نيشکر(در سطح %4 وزن تازه). بعد از 45 روز فرآيند سيلو نمونه هاي 2 کيلوگرمي از سيلوهاي مختلف برداشت و براي تعيين PH و ترکيب شيميايي مورد آناليز قرار گرفتند. نتايج نشان داد که ضايعات با رطوبت بالا(بالاتر از %70 ) و داراي کربوهيدراتهاي محلول در آب پايين بدون فرآوري قبلي براي سيلوسازي مناسب نمي باشند. همچنين به نظر ميرسد سيلوسازي ضايعات پژمرده(با بيش از %30 ماده خشک) و فرآوري با ملاس نيز روش موثري  براي تهيه سيلو باشد. کلمات کليدي: ضايعات موز، سيلاژ، رطوبت، ترکيب شيميايي مقدمه:         بلوچستان يکي از مناطق گرم و خشک ايران است که در فصول خشک و بخصوص در خشکساليهاي دوره اي علاوه بر بحران آب داراي بحران در بخش خوراک دام ميباشد(1). اين امر موانع زيادي در توسعه صنعت دامپروري ايجاد کرده بطوريکه زندگي بسياري از مردم دچار مشکل گرديده است(10). بخشهايي از جنوب بلوچستان به لحاظ داشتن آب و هوايي مناسب، زميني مرغوب و داشتن سفره هاي زيرزميني بسيار غني مستعد پرورش موز است(6). به همين خاطر در 20 سال اخير حدود 5000 هکتار موزستان در شهرستانهاي چابهار و کنارک احداث شده است(10). هر ساله مقادير زيادي از ضايعات موز پس از برداشت با عدم مديريت، بهره برداري و فرآوري مناسب هدر ميرود. سيلاژ ماده اي است که توسط تخمير کنترل شده  يک گياه با رطوبت زياد توليد ميشود. ويژگيهاي يک گياه مطلوب سيلو کردن شامل برخورداري از سطح مناسب مواد قابل تخمير به شکل کربوهيدراتهاي محلول در آب(WSC) ، ظرفيت بافري نسبتا پايين و ميزان ماده خشک بيش از 200 گرم در کيلوگرم ميباشد(1). در شرايط مطلوب بايد از يک ساختمان فيزيکي برخوردار باشد که پس از برداشت به راحتي در سيلو فشرده گردد(1). گياهان زيادي نظير موز شرايط فوق را ندارند. بنابراين براي سيلو کردن آنها عمليات اوليه اي از قبيل پژمردن در مزرعه، خرد کردن و يا استفاده از مواد افزودني ممکن است ضروري باشد(1). در بسياري از کشورهاي حاره بهره برداري مناسب از ضايعات موز و جلوگيري از فساد و هدرروي آن توانسته است تا درجه زيادي به توسعه صنعت دامپروري کمک نمايد(7). در اين آزمايش امکان جلوگيري از فساد ضايعات موز با استفاده از چهار روش مختلف فرآيند سيلو بررسي شده است. مواد و روشها:         محل اجراي اين آزمايش مزرعه تحقيقاتي دانشکده کشاورزي سراوان بود. بدين منظور از ضايعات موز گياهان دو ساله واريته poyo  تهيه شده از باغهاي منطقه زرآباد بعد از برداشت ميوه استفاده گرديد. گياهان مورد نظر از لحاظ کليه شرايط مديريتي توليد ميوه موز در شرايط خوبي بودند. تراکم تقريبي نيز 3000 درختچه در هر هکتار بود. قبل از اينکه نمونه هاي مورد نظر براي سيلوسازي جمع آوري گردند 45 گياه بطور تصادفي از نقاط مختلف مزرعه انتخاب و وزن گياهان بعلاوه برگ و ساقه آنها بطور جداگانه به منظور تعيين نسبت بين قسمتهاي مختلف مورد اندازه گيري قرار گرفت. ضايعات تازه داراي 80 الي 90 درصد رطوبت به منظور سيلوسازي به تنهايي و يا فرآوري با مواد افزودني مورد بررسي قرار گرفتند. براي فرآوري ضايعات تازه و پژمرده نيز از ملاس چغندرقند و ملاس نيشکر که منبعي خوب از کربوهيدراتهاي محلول و به آساني قابل دسترس هستند استفاده گرديد. چهار نمونه ضايعات مورد سيلوسازي عبارت بودند از: 1-ضايعات تازه(داراي رطوبت 90-80  درصد) 2- ضايعات تازه و فرآوري شده با ملاس چغندرقند(4 درصد وزن تازه) 3-ضايعات پژمرده(بيشتر از 30 درصد ماده خشک) 4-ضايعات پژمرده و فرآوري شده با ملاس نيشکر(4 درصد وزن تازه). ضايعات مورد استفاده پس از برداشت غلطک و به قطعت کمتر از 4 سانتيمتر تبديل گرديدند. نمونه هاي سوم و چهارم قبل از سيلوسازي بمدت 8 ساعت در معرض نور آفتاب قرار گرفتند تا رطوبت آنها به زير 70 درصد کاهش يابد. سپس چهار نمونه 90 کيلوگرمي از ضايعات مورد نظر به روش سيلوهاي کومه اي بدون ديواره هاي نگهدارنده مورد سيلو قرار گرفتند. در طي فرآيند سيلو هر لايه سيلو به منظور عدم وجود هر گونه فضاي خالي شديدا تحت فشار و پرس قرار مي گرفت. در مورد نمونه هاي دوم و چهارم ملاسهاي چغندر و نيشکر بطور يکنواخت در سطح 4 درصد وزن تازه بر روي هر لايه فشرده قرار مي گرفت. بعد از 45 روز فرآيند سيلو نمونه هاي 2 کيلوگرمي از هر نمونه سيلو برداشت و به منظور تعيين PH و ترکيب شيميايي مورد آناليز قرار گرفتند. نتايج و بحث: نتايج آناليز ترکيب شيميايي همچنين PH و ماده خشک چهار نمونه مختلف از ضايعات موز قبل و بعد از فرآيند سيلاژ در جدول 1 و 2 نشان داده شده است. همانطور که از جدول 1 پيداست پروتئين خام در نمونه هاي فرآوري شده با ملاس چغندر و نيشکر بعد از فرآيند سيلو نسبت به قبل از آن روند افزايشي داشته است. دوايست و ورواک(1968) نيز به چنين نتايجي دست يافتند(4). نشان داده شده است که افزودن گلوکز به يونجه در زمان سيلو کردن باعث کاهش تجزيه پروتئينها و بهبود  پايداري اسيدهاي آمينه و بالاخره بالا رفتن درصد پروتئين خام سيلاژ ميگردد(4). چربي خام نيز در نمونه هاي سيلاژ فرآوري شده با ملاس نسبت به نمونه هاي فرآوري نشده روند کاهشي داشته است. مکدونالد و هندرسون(1974) نيز در مطالعات بر روي سيلاژ به نتايج مشابهي دست يافتند(8). به نظر ميرسد  دليل آن رابطه عکس بين فعاليت ميکروبي و غلظت اسيدهاي چرب باشد(5). افزودن ملاس و مواد غني از کربوهيدراتها باعث افزايش انرژي در دسترس براي رشد باکتريهاي توليدکننده اسيد لاکتيک و فعاليت تخميري مي گردد(1). نتايج عصاره فاقد ازت نيز با نتايج کارپينتر و همکاران(1969) تطابق دارد(3). آنها دريافتند که افزودن ملاس به علوفه باعث افزايش مقدار قند محلول مي گردد و سيلاژ پژمرده فرآوري شده با ملاس کربوهيدراتهاي محلول بالاتري از سيلاژهاي شاهد داشت(3). نتايج حاصل از افزايش ماده خشک و کاهش PH سيلاژ در اثر افزودن ملاس با نتايج توماس(1978) و آرچيبالد(1953) مطابقت دارد(2)و(9). بطوريکه اين مواد باعث افزايش ماده خشک و مقدار اسيد لاکتيک سيلاژها و کاهش PH ميشود(2)و(9). نتايج اين آزمايش نشان ميدهد که ضايعات موز با رطوبت بالا(بالاتر از70 درصد) و داراي کربوهيدراتهاي محلول در آب پايين بدون فرآوري قبلي براي سيلوسازي مناسب نيست. همچنين سيلوسازي ضايعات پژمرده(با بيش از 30 درصد ماده خشک) و فرآوري با ملاس نيز ميتواند روش موثري براي تهيه سيلو باشد. بنابراين ميتوان گفت سيلاژسازي در منطقه بلوچستان که داراي خشکساليهاي دوره اي است، روشي موثر براي جلوگيري از اتلاف و فساد ضايعات موز ميباشد که ميتواند نقش مهمي در تامين خوراک دام داشته باشد.  جدول 1-ترکيب شيميايي(%) نمونه هاي مختلف ضايعات موز(مخلوط برگ و ساقه) تيمار   ضايعات تازه ضايعات تازه فرآوري با ملاس چغندر ضايعات پژمرده ضايعات پژمرده فرآوري با ملاس نيشکر   قبل از سيلو بعد از سيلو قبل از سيلو بعد از سيلو قبل از سيلو بعد از سيلو قبل از سيلو بعد از سيلو پروتئين خام 65/5 45/4 8/3 55/4 76/4 86/5 76/3 36/5 چربي خام 10/2 15/2 1/1 9/1 34/2 82/0 82/0 42/1 فيبر خام 80/31 60/35 9/18 45/31 18/32 32/18 32/18 22/29 عصاره فاقد ازت 80/41 45/39 8/54 6/42 78/37 78/37 44/58 54/42 خاکستر 65/18 5/18 38/21 38/19 84/21 84/21 63/18 53/21 کلسيم 42/2 48/2 67/1 56/2 71/2 71/2 79/1 46/2 فسفر 16/0 10/0 11/0 1/0 13/0 13/0 1/0 11/0    جدول 2-درصد ماده خشک و PH سيلاژ نمونه هاي مختلف ضايعات موز تيمار   ضايعات تازه ضايعات تازه فرآوري با ملاس چغندر ضايعات پژمرده ضايعات پژمرده فرآوري با ملاس نيشکر ماده خشک 87/12 95/10 72/32 38/31 PH 6/5 2/5 12/5 12/4   منابع: ا.وليزاده، ر. و ع. ناصريان.1382 . بيوشيمي سيلاژ. انتشارات دانشگاه فردوسي مشهد 2.Archibald, J.G. 1953:Journal of Dairy Science, 26, 385-390. 3. Carpintero, M.C., Holding, A.J. and McDonald , P. 1969:Journal of the science of Food and Agriculture,20, 677-681. 4.De Vuyst, A., Vervack, W. and Arnould, R. 1968: Agricultura,16,36-44. 5.De Vuyst, A., Vervack, W. and Arnould, R., Vanbelle, M., Ansloos, M. and Moreels, A.1968: Annales de zootechine,17, 375-391. 6.http://bio.itan.ir 7.Johri, P.N. and Shristava, J.P.1967:Indian Vet J.44:425. 8.Mc Donald, P. and Henderson, A.R.1974: Journal of the Science of food and Agriculture,25,791-795. 9.Thomas, J.W.1978: Journal of Animal Science.47,721-735. 10.www.balochestan sarafraz.blogfa www.ake.blogfa.com   Evaluation of silage formation possibility from banana by-products in baluchestan region M.T.Mirakzehi٭, M.Valizade and M. Jafari Saravan Agriculture Faculty, university of Sistan and Baluchestan Abstract: Banana is a  tropical fruit with good nutritional properties in south of baluchestan region. This study was carried out to evaluate the decrease of rancidity in banana crop by-products by using several methods of ensiling. The banana crop by-products(stems and leaves) used in this study were harvested from two year-old plants of the poyo variety after the fruit was harvested. Four treatments of ensiling banana crop by-products were examined: fresh-cut silage(containing 90% of moisture) ;fresh-cut silage treated with sugar beet molasses(at a rate of 4% of fresh weight) ;wilted silage(containing less than 70% of moisture) ;wilted silage and treated with sugar-cane molasses(4% of fresh weight). All four silos were opened after 45 days and a 2 kg sample from each silo was drawn for proximate analysis and determination of PH. Results showed that by-products with high moisture content(upper 70%) is not suitable to be ensiled without treatment prior to ensiling. Also, it seems that ensiling of wilted by-products(more than 30% DM) and treatment by addition of molasses is a effective method.        Key words: banana by-products, silage, moisture, chemical composition                       * E-mail: [email protected]