کاهش خسارت خشکسالی در گندم دیم

  اصول تغذيه گياهان زينتي     مقدمه در اين جلسه پيرامون يکي از عوامل محدود کننده ديگر که در خاک وجود دارد و رشد و تغذيه گياه را دچار مشکل مي کند توضيحاتي را ارائه مي‌دهيم     عامل PH خاک بايد داراي PH مناسب باشد. هر گياهي يک محدوده PH خاص و مناسبي را تحمل مي‌کند اگر PH خاک کم يا زياد باشد رشد و توليد گياه دچار مشکل مي‌شود. گل‌ها و گياهان زينتي از اين قاعده استثناء نيستند بلکه نسبت به PH خاک حساس‌تر هستند. مثلاً مقدار PH مناسب براي گل‌ها و گياهان زينتي در بنفشه آفريقايي ۷ – ۶ آليسوم ۷/۵-۶ ، آزاليا ۴/۵- ۵ ، بگونيا ۵/۵ - ۷ ، ميخک 6 – 5/7 و شمعداني6 - 8 است. به جدول زير مراجعه كنيد.     PH مناسب براي گل‌ها و گياهان زينتي نوع گياه PH بنفشه آفريقايي 7-6 آليسوم 5/7-6 آزاليا 5-5/4 بگونيا 7-5/5 كالندولا 7-5/5 ميخك 5/7-6 شمعداني 8-6 ماگنوليا 6-5 اركيده 5-4 PHخاک بطور مستقيم يا غيرمستقيم رشد گياه را تحت تاثير قرار مي‌دهد. مهم‌ترين نقش PH خاک کنترل حلاليت عناصر غذايي در خاک مي‌باشد. به عبارت ديگر قابليت جذب عناصر غذايي وابستگي زيادي به PH خاک دارد. عناصر غذايي در PHهاي مختلف، حلاليت‌هاي متفاوتي دارند معمولاً با افزايش PH حلاليت عناصر غذايي به جزء ميليبدون کاهش پيدا مي‌کند.يکي از مشکلاتي که در خاک‌هاي ايران وجود دارد PH قليايي است، يعني PH بالاتر از ۷. کمبود بارندگي در ايران و دارا بودن اقليمي خشک باعث تجمع بازهاي تبادلي در خاك و در نتيجه پيشرفت بسوي خاك قليايي مي‌شود. مشکل ديگر، آهکي بودن خاک است که باعث افزايش PH خاک مي‌شود.     مشکلات ناشي از PH قليايي در تغذيه گياه PH قليايي باعث مي‌شود که حلاليت عناصر غذايي ضروري براي گياه کاهش پيدا بکند و کمبود عناصر غذايي مثل فسفر (Pb)، آهن(Fe) ، روي (Zn) ، منگنز (Mn) در گياه مشاهده شود.عامل عمده‌اي که در بروز اين کمبودها موثر هستند آهک زياد است و در بسياري از منابع کمبود آهن را نيز زرده ناشي از آهک مي‌نامند. لذا عامل بروز زردي‌، آهک زياد در خاک است.در مقابل خاک‌هاي آهکي، خاک‌هاي اسيدي وجود دارند که PH کمتر از ۷ دارند. با توجه به مقدار PH خاك‌هاي اسيدي به دو نوع خاک‌هاي اسيدي خفيف و اسيدي خيلي شديد تقسيم‌بندي مي‌شوند.در خاک‌هايي که خيلي اسيدي باشند يعني PH آن‌ها کمتر از ۴/۵ تا ۵ باشد، حلاليت عناصر غذايي مثل آهن (Fe) ، آلومينيوم (Al) و منگنز (Mn) بقدري افزايش پيدا مي‌کند که براي گياه ايجاد مسموميت مي‌کند. پس حلاليت عناصر غذايي وابستگي بسيار زيادي به PH خاک دارد.آهن در تغذيه گياه، نقش بسيار مهمي دارد و وابستگي آن هم به PH خاک بسيار زياد است. اگر PH خاک يک واحد کاهش پيدا کند حلاليت آهن هزار مرتبه افزايش مي‌يابد. يا اگر PH خاک را يک مرتبه تغيير بدهيم، حلاليت منگنز (Mn)و روي (Zn) که از عناصر ضروري در تغذيه گياه هستند صد مرتبه دچار تغيير مي‌شوند.     راهکارهاي اصلاح خاک‌هاي آهکي و يا اسيدي اصولاً اصلاح PH خاک، کار مشکلي است معمولاً PH خاک را بعنوان يک خصوصيت ثابت در نظر مي‌گيرند و خيلي تغيير نمي‌دهند. زيرا خاک داراي خاصيت تامپوني يا واحدي است و در مقابل تغييرات PH از خودش مقاومت نشان مي‌دهد. لذا توصيه مي‌شود با توجه به PH خاک، گياه انتخاب و کشت شود.براي تغيير PH خاک به خاک‌هاي اسيدي آهک اضافه مي‌کنند و در نتيجه PH خاک افزايش پيدا مي‌کند، کاري که در کشورهاي اروپايي و اقليم مرطوب صورت مي‌گيرد و مشکل خاک‌هاي آن‌ها، اسيدي بودن است كه بايد از طريق مصرف آهک، PH را افزايش دهند.مشکل خاک ايران، بالا بودن PH خاک و قليايي بودن آن است. براي کاهش PH خاک بايد از يکسري مواد اصلاح کننده يا کاهش دهنده PH استفاده بکنيم. يعني اينکه در بعضي جاها از طريق آبياري اسيد سولفوريک و اسيد کلريدريک به خاک اضافه کنيم. ولي مصرف اسيد کاري مشکل و همراه با خطرات جانبي بوده و توصيه مي‌شود براي کاهش PH خاک، از گوگرد استفاده بشود. عنصر گوگرد اضافه شده به خاک بوسيله‌ي باکتري تيوباسيلوس (كه در خاك موجود است) اکسيد ‌شده و اسيد سولفوريک توليد مي‌كند و PH خاک را تغيير مي‌دهد، اما کاهش PH خاک زياد نيست بلکه فقط در حد يک واحد PH تغيير داده مي‌شود. در روش ديگر، PH خاك را موضعي كاهش مي‌دهند تا اثرات منفي آن را از بين ببرند. مثلاً مقدار كمي از خاك گلدان را انتخاب كرده (حدود 2/0 كل خاك گلدان) و PH آن را كاهش مي‌دهند، وقتي ريشه گياه به آن قسمت خاك رسيد در محيط مناسب عناصر خود را دريافت مي‌كند.روش ديگر، مصرف کودهاي اسيدزا است. مصرف کود سولفات آمونيوم بطور جزيي مي‌تواند PH خاک را کاهش بدهد.     جلسه هشتم نقش مواد آلي خاک در تغذيه گياه مقدمه در اين جلسه در ارتباط با نقش مواد آلي خاک در تغذيه گياه بحث مي کنيم. مواد آلي خاک يکي از اجزاء بسيار مهم آن است كه بطور مستقيم و غير مستقيم تغذيه گياه ، رشد و توليد محصول را تحت تاثير قرار مي‌دهد. متاسفانه يکي از مشکلاتي که در خاکهاي ايران وجود دارد کمي مواد آلي در خاک است. چون اقليم ايران خشک است، و ميزان بارندگي ساليانه در آن ناچيز مي‌باشد و پوشش گياهي در اکثر نقاط ايران ضعيف است، در نتيجه خاک ايران عمدتاً دچار کمبود مواد آلي است. يعني بطور متوسط کمتر از يک درصد (1%) ماده آلي در خاک وجود دارد که اين کمبود مواد آلي، مشکلات متعددي را ايجاد مي‌کند.     راه‌هاي افزايش مواد آلي خاک از جمله راه‌هاي افزايش مواد آلي خاک مي‌توان به موارد ذيل اشاره کرد: - افزودن کود حيواني؛ يکي از راه‌هاي بسيار مهم افزايش ماده آلي در خاک است؛ - افزودن بقاياي گياهي؛ شاخ و برگ گياهي را کشاورز مي‌تواند بعد از هرس کردن، مستقيماً مورد استفاده قرار دهد. يا اينکه در جايي، آن‌ها را انبار کرده و اصطلاحاً به کود کومپوست تبديل کند؛ - افزودن کود کومپوست زباله شهري؛ يکي از راه‌هاي بسيار مهم است که مي‌توان از طريق آن، ماده آلي خاک را افزايش داد؛ - افزودن کود سبز؛ به عبارت ديگر کاشت گياهاني در روي زمين. قبل از اينکه گياه به مرحله رشد نهايي برسد آن‌ها را شخم زده و به خاک اضافه كرد؛ - افزودن بقاياي حيواني؛ که از جمله مي‌توان به پودر ماهي، پودر خون، پودر استخوان، شاخ، مو و استخوان اشاره کرد.     اندازه‌گيري ماده آلي خاك - آزمايشگاهي (دقيق)؛ - مشاهده رنگ خاك (نسبي).براي پي بردن به مقدار ماده‌ي آلي خاک از روشهاي آزمايشگاهي موجود، استفاده مي‌كنيم كه به روش‌هاي اندازه‌گيري ماده آلي خاک موسومند. همچنين اگر خاکي داراي ماده آلي زيادي باشد رنگ آن تيره است و خاک‌هايي که داراي ماده آلي کم هستند رنگ روشني دارند.     اثرات مفيد ماده آلي در خاک ماده آلي باعث بهبودالف) خصوصيات فيزيکي؛ب) شيميايي؛ج) بيولوژيکي؛ د) و حاصلخيزي خاک مي‌شود.     خصوصيات فيزيكي - بهبود دانه‌بندي خاك؛ - افزايش تهويه؛ - افزايش ظرفيت نگهداري آب. در مورد خصوصيات فيزيکي خاک، ماده آلي باعث بهبود يافتن دانه بندي و ساختمان خاک مي‌شود. يعني خاک‌هايي که داراي ماده آلي زياد و کافي هستند از ساختمان خوبي برخوردارند، در اين خاک‌ها تهويه بخوبي و راحتي صورت مي‌گيرد. خاکهايي که داراي ماده آلي زيادي هستند ظرفيت نگهداري آب بالايي دارند به عبارت ديگر توانايي نگهداري آب کافي و مناسب را دارند. بطور کلي توانايي مواد آلي در نگهداري آب چند برابر مواد معدني مي‌باشد.     خصوصيات شيميايي - تنظيم PH؛ - افزايش CEC خاك. مواد آلي توانايي بهبود خصوصيات شيميايي خاک را دارند. بدين صورت که ماده آلي مي تواند در تنظيم PH خاک اثر داشته باشد و CEC خاک را افزايش بدهد. CEC يا گنجايش تبادل کاتيوني، يک پارامتر بسيار مهم در تغذيه گياه و حاصلخيزي خاک است. و هر چه CEC بيشتر باشد خاک توانايي بيشتري در نگهداري مواد غذايي نشان مي‌دهد.     حاصلخيزي خاك - ماده آلي منبع عناصر غذايي؛ - تبديل عناصر موجود در خاك به شكل قابل استفاده و قابل جذب براي گياه. ماده آلي در خودش عناصر غذايي مختلفي دارد و اين عناصر از طريق ماده آلي به خاک اضافه مي‌شوند. همچنين ماده آلي باعث جذب بيشتر عناصر موجود در خاک، بوسيله‌ي گياه مي‌شود.قبلاً اشاره کرديم که خاکهاي ايران مشکل کمبود آهن (Fe)، روي (Zn) و فسفر (Pb) دارند. ماده آلي باعث مي‌شود که اين مواد و عناصر بشکل قابل جذب و استفاده در خاک باقي بمانند. اين نکته نيز در اين بحث قابل توجه مي‌باشد.     خصوصيات بيولوژيکي - منبع غذايي براي موجودات ذره‌بيني؛ - فعاليت بيشتر موجودات ذره‌بيني. ماده آلي خصوصيات بيولوژيکي خاک را اصلاح مي کند و خود نيز يك منبع غذايي براي موجودات ذره‌بيني خاک مي‌باشد. به همين دليل تعداد و فعاليت موجودات ذره‌بيني افزايش پيدا كرده و بنابراين حاصلخيزي خاک نيز بالا مي‌رود.     آيا ماده آلي مستقيماً مورد استفاده گياه قرار مي گيرد؟ ماده آلي منبع عناصر غذايي است، ولي شکل آلي عناصر مستقيماً براي گياه قابل استفاده نيست. بلکه اين شکل آلي بايد معدني شود که اين بوسيله موجودات زنده خاک صورت مي‌گيرد. بعد از معدني شدن شکل آلي عناصر غذايي آزاد شده، مورد استفاده قرار مي‌گيرد مثلاً ازت (N) آلي در اثر معدني شدن به نيترات (-NO3) و آمونيوم (-NH4) تبديل مي‌شود که گياه مي‌تواند آن را مورد استفاده قرار بدهد.