ريزازديادي
گياه دارويي آلوئه (Aloe
barbadensis Mill)
در شرايط
كشت درون‌شيشه‌اي
جواد فتاحي
مقدم، يوسف حميداوغلي، و رضا فتوحي قزويني1
1- به
ترتيب كارشناسي ارشد باغباني، استاديار و دانشيار گروه علوم باغباني دانشكده
كشاورزي دانشگاه گيلان
خلاصه
آزمايشي
جهت بررسي امكان ريزازديادي گياه آلوئه با استفاده از ريزنمونه نوك شاخساره انجام
شد. شاخساره‌هاي توليد شده سه مرتبه بازكشت شدند و در بازكشت چهارم ريزنمونه‌ها
جهت ارزيابي به دو روش كشت گرديدند. در روش اول ريزنمونه‌ها به صورت كامل (سرزني
نشده) و در روش دوم ريزنمونه‌ها جدا و سرزني شد. ريزنمونه‌ها روي دو نوع محيط، كشت
گرديد و متغيرهاي ميزان پرآوري و تعداد برگ، ارزيابي شدند. بر اساس نتايج بدست
آمده، بكارگيري روش اول و محيطA جهت حداكثر
پرآوري كه هدف ريزازديادي آلوئه است توصيه مي‌شود.
واژه‌هاي
كليدي: آلوئه، ريزازديادي، كشت درون شيشهاي
مقدمه
گياه
صبرزرد مشهور به آلوئه ورا با نام علمي barbadensis
Mill. Aloe به خانواده Aloeaceae تعلق دارد. ژل
حاصل از برگهاي اين گياه به عنوان يك ماده اوليه در ساخت دارو (4) و توليد كرمهاي
آرايشي از اهميت زيادي برخوردار است (5). در آلوئه روش ازدياد جنسي منتج به نوعي
تفرق ژنتيكي در گياهان توليد شده مي‌شود (3)، بنابراين ازدياد آلوئه معمولا به
صورت رويشي (پاجوش) صورت مي‌گيرد. چون ازدياد اين گياه به روش سنتي (بذر يا پاجوش)
نمي‌تواند در كوتاه مدت گياه مورد نياز را جهت توليد تجاري فراهم آورد(3)،
بنابراين با استفاده از كشت درون شيشهاي مي‌توان نسبت به توليد انبوه و سالم
آلوئه اقدام نمود.
در كشت
درون شيشهاي آلوئه باززايي گياه از كالوس بسيار مشكل است. اما در مقابل
ريزازديادي بدون القاء كالوس با استفاده از كشت نوك شاخساره1 بر روي محيط رشد MS2 حاوي BAP و 2,4-D به راحتي صورت
مي‌گيرد (2). حداكثر پرآوري و ريشه‌زايي ريزنمونه‌ها (10-8 شاخساره) بر روي محيطMS حاوي 5
ميكرومول IBA گزارش شده است.
در مواردي از كشت نوك شاخساره‌هاي جدا شده تنها يك گياه توليد شده است. علاوه بر
اين افزودن سايتوكينين‌ها به محيط حاوي يك نوع اكسين تشكيل جوانه‌هاي نابه جا و
جانبي را تسهيل مي‌نمايد (3). با توجه به موارد فوق آزمايشي جهت بررسي امكان
ريزازديادي آلوئه انجام شد.
مواد و
روشها
نمونه‌هاي
موردنياز از گياهاني كه به صورت رويشي از گياهان بالغ توليد شده‌اند گرفته شد. نوك
شاخه‌ها همراه با دو برگ اوليه جدا و درآب جاري به طور كامل شستشو داده شد. سپس
در محلول 20% هيپو‌كلريت سديم به مدت 15 دقيقه ضدعفوني و دوباره سه بار باآب مقطر شستشو
گرديد. ريزنمونه نوك شاخساره به طول 4-3 ميليمتر در زير بيني‌كولار جدا و بر روي
محيط كشت پايه MS همراه با
ساكارز به ميزان 3% و آگار به مقدار 8 گرم در ليتر در دو تيمار هورموني شامل محيطA (MS+IAA+Kn) و محيطB (MS+IBA+Kn) از هر يك به
ميزان 5 ميكرومول در ليتر و 8/5 pH= كشت گرديد.
سپس كشت‌ها در دماي 1 -26درجه سانتيگراد و 16 ساعت روشنايي (2000 لوكس) و 8 ساعت
تاريكي، در انكوباتور قرار گرفت.
پس از رشد
اوليه نمونه‌ها، جهت ارزيابي قدرت شاخه‌زايي، افزونه‌ها سه بار بازكشت گرديد. در
بازكشت چهارم نمونه‌ها جهت ارزيابي به دو روش جدا و بر روي محيط كشت قرار گرفت. در
روش اول، ريزنمونه‌ها به طول 4-3 ميليمتر و در روش دوم ريزنمونه‌ها به طول 4-3
ميليمتر و طوري كه به مريستم انتهايي صدمه وارد نشود سرزني3، و به صورت آزمايش
فاكتوريل در قالب طرح كاملًا تصادفي در سه تكرار كشت، و صفات، ميزان پرآوري، تعداد
برگ به طور هفتگي و در مدت پنج هفته يادداشت برداري و مورد تجزيه و تحليل آماري
قرار گرفت در مرحله ريشه زايي، شاخساره‌هاي 3-2 سانتيمتري حاصل از مرحله پرآوري،
پس از جدا نمودن از ريزنمونه اوليه در محيط MS حاوي 5/0 ميلي‌گرم در ليتر IBA و IAA كشت شد. بعد از
گذشت 3 هفته، شاخساره‌هاي ريشه‌دار شده جهت سازگاري با محيط بيرون به گلدان منتقل
شدند.
نتايج و
بحث
نتايج
تجزيه واريانس براي تمام صفات نشان داد كه تفاوت دو تيمار هورموني بر روي كليه
صفات در سطح احتمال 05/0 معني‌دار است. مقايسه ميانگين‌ها نشان داد كه متوسط
پرآوري در محيط A در بالاترين
سطح بود (شكل 1). اين نتيجه با گزارش مير و استادن (1991) مبني بر بالا بودن
ميزان پرآوري در محيط حاوي IAA مطابقت دارد.
بالاترين ميزان پرآوري در حالت استفاده از تركيب -روش2-محيطA- (متوسط 67/6 گياهچه به ازاء هر ريزنمونه) و كمترين در حالت
-روش2-محيطB- (متوسط 33/2
گياهجه به ازائ هر ريزنمونه) بدست آمد (شكل شمارة 1). مير و استادن(1991) بيشترين
پرآوري را در استفاده از -روش2-محيطA- بدست
آوردند.كشت نمونه كامل اغلب منتج به توليد چند گياهچه از نوك شاخساره گرديد كه اين
نتيجه با گزارش مير و استادن1 مبني بر توليد يك گياهچه از مريستم انتهايي مغايرت
دارد. استفاده از IAA و IBA همراه
سايتوكينين‌ها هيچ گونه مانعي در اندام‌زايي ايجاد نمي‌كنند. به طور كلي استفاده
از تنظيم‌كننده‌‌هاي اكسيني در مرحله پرآوري به منظور خنثي كردن اثر غلظت بالاي
سايتوكينين و در نتيجه رشد متعادل نمونه است (1).
در محيط B ميزان توليد
برگ در بالاترين سطح قرار داشت (شكل شمارة 2). در محيطA گياهچه‌هاي توليد شده از نوع جوانه‌جانبي و خوشه‌اي
بودند. اين نتايج با گزارش ناتالي و همكاران2 (1990) مطابقت دارد. برگها در محيطA سبز روشن، اما
در محيطB سبز تيره بود
كه با نتايج مير و استادن مبني بر توليد برگهاي سبز تيـــره در حضور IAA و سبز روشن در
حضور IBA مغايرت دارد.
در هر دو محيط مورد آزمايش همانند گزارش مير و استادن هيچ گونه كالوسي مشاهده
نشد.گياهچه‌هاي 3-2 سانتيمتري به محيط ريشه‌زايي منتقل شدند و با بازدهي نزديك به
100% به شرايط برون‌شيشه‌اي سازگاري يافتند.
ميانگين
شاخساره
محيط كشت
شكل شمارة
1: اثر متقابل روش و محيط روي پرآوري
ميانگين
تعداد برگ
محيط كشت
شكل شمارة
2: اثر متقابل روش و محيط روي تعداد برگ
منابع
1- حاج‌نجاري،
ح. 1373. ريزازديادي. انتشارات موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع.
2- Castorena, I; Natali, L and
Cavallini, A. (1988) In vitro culture of
Aloe barbadensis Mill. Morpho- genetic ability and nuclear DNA content. Plant Science, Irish Repablic. 55:1, 53-59
3- Meyer, H.J and Staden, J.V; (1991)
Rapid in vitro propagation of Aloe
barbadensis Mill. Plant Cell, Tissue and Organ Culture. 26:3, 167-171.
4- Natali, L; Sanchez, I.C and
Cavalini, A; (1990) In vitro culture of
Aloe barbadensis Mill. Micropropagation from vegetative meristems. Plant Cell, Tissue and Organ Culture.
20:1, 71-74
5- Reynolds, T and Dweck A.C; (1999)
Aloe vera leaf gel: a review update. Journal of Ethnopharma-
cology. 68, 3-37
Micropropagation
of a medicinal plant (Aloe barbadensis Mill)
by tissue
culture condition
Fattahi
Moghadam, J., Y. Hamidoghli and R. Fotouhi Ghazvini1
1. MSc. of Horticulture, Assistant
Professor and Asociate Professor, respectively. Faculty of Agriculture. Guilan University,
Rasht
Abstract
An
experiment was conducted to investigate the micropropagation of Aloe via shoot tip explant. After
four subcultures, Explants were taken two methods
including undecapitate and decapitate and then cultured on two different media. Variables of proliferation
rate and number leaf were recorded after five weeks.
Results showed that combination of medium A and method two had the highest rate of proliferation (6.67
shoot).
Key words:
Aloe, Micropropagation, Medicinal plant
منبع: مرکز مقالات کشاورزی AKE( بزرگترین وبلاگ کشاورزی ایران )