جغرافيا و شناسنامه ي سياه دانه
جغرافيا و شناسنامه ي سياه دانه   پيش از سخن در خصوص فوايد «سياه دانه» و ارزش آن لازم اسـت ابتـدا آن را مورد شناسايي قرار دهيم. «سياه دانه» كه به آن «سياه تخمه» نيز مي گويند از گياهان علفي است كه به خاطر دانه و گل آن مورد كشـت و بهره بـرداري قرار مي گيرد. حوزه ي درياي مديترانه، محل اصلي اين گونه گياهان بوده كه پس از گسترش مصارف آن در پزشكي، كشت آن در غرب آسيا و جنوب اروپا و جنوب كشورهاي حوزه ي بالكان نيز گسترش يافت. «سياه دانه» از خانواده ي زيره نيست، با اين وجود به علت شباهت ظاهري و اشتراك در بعضي خواص معمولاً آن دو را با هم نام مي برند. در اروپا و مصر و هندوستان آن را در مزارع مي كارند ولي در ايران از قديم به طور خودرو وجود داشته است و در آذربايجان و اصفهان و در مناطق شمالي ايران در شمال لوشان و اراك نيز مي رويد. سه نوع از آن در ايران مي رويد كه يك نوع آن تلخ بوده و از نظر خواص دورتر از دو نوع ديگر است. اين گياه به طور پرورشي نيز در ايران كاشته مي شود. «سياه دانه» گياهي است علفي يك ساله، پوشيده از كركهاي ظريف با برگهاي تقسيم شده با بريدگيهاي بسيار عميـق به طـوري كه برگ را به صورت نواري باريـك در مي آورد. رنگ برگ آن سبز غباري، گلهاي آن منفرد، برگچه هاي زير گل درشت و به رنگ آبي يا سفيد و گلبرگها خيلي كوچك و به شكل «چپق» ‌است. دانه هاي كوچك آن سياه است و وقتي فشار داده مي شـود بوي مطبوعـي از آن استشـمام مي شود. و به همين علت «سياه دانه» يا سيـاه تخمـه را در بعـضي مناطـق به عنـوان ادويـه استفاده مي كنند. دانه ي آن بيضي شكل، مثـلثـي و به رنگ سياه در ابعاد 2-1 ميليمتر مي باشد. در ايران سياه دانه را روي نان مي پاشند.   نامهاي سياه دانه در فرهنگ گياه شناسي «سياه دانه» نامهاي زيادي دارد... در صدر اسلام و در كتب قديمي سنتي به نامهاي «شونيز» يا « شونوز» آمده است. در «احاديث نبوي و معصومين» نيز به همين نام وارد شده است و اين نام ريشه در زبان فارسي دارد كه تحت عنوان «شَهْشُنيز» بوده است. رنگ دانه هاي آن سياه است و به همين علت نام «سياه دانه» يا سياه تخمه به آن داده اند. در برخي كشورها به آن «كَرَوْيا السَودا» يعني زيره ي سياه مي گويند كه البته زيره ي سياه نيست و در بعضي كشورها «اَلْكَمّون الْاَسْمَر» يا زيره ي سبز ناميده مي شود. در «مصر» به آن «حبه‍ البركه» يا دانه ي بركت مي گويند و در كشور يمن به «قحطه» مشهور مي باشد. در نوشتجاتي كه از روي برگهاي پاپيروس به دست آمده است، كاربرد اين گياه توسط مصريان قديم تأييد شده و به نام «شنقت» ناميده شده است. «سياه دانه» را در زبان لاتين «تغللون» مي گويند. خلاصه اين كه: هيچ ملت و قومي نيست كه «سياه دانه» را نشناسد، گرچه نامهاي گوناگوني در بين ملل مختلف داشته است. به عـربـي «حبّه السودا» و «كَمّون اسود»، بـه فرانـسه Nigelle Cultivee و Anis noir و Cumin noirو به انگـليـسي Black Cumin و Small Garden Fennel Flower گفـتــه مي شود.     تركيبات شيميايي موجود در سياه دانه: در دانه ها ي سياه اين گياه، جوهر روغني همراه با مواد معطر و فرّار ويتامين (E) و هورمونهاي جنسي است. همچنين داراي ويتامينهاي (A) و (D) هم مي باشد. در دانه هاي سياه تخمه كشت شده (N. Sativa)، اسانس و يك گلوكوزيد سمي به نام ملانتين (Melanthin) و يك ماده ي تلخ غير متبلور زرد رنگ محلول در آب و الكل به نام نيژلين (Nigeline) مي باشد. مقدار اسانس دانه در حدود 5/1 درصد است و در حدود 35 درصد نيز در دانه، روغن ثابت وجود دارد. ملانتين يك ساپونين گلوكوزيدي بي شكل هست كه در آب حل نمي شود. به علاوه در دانه در حـدود يـك درصد ماده اي به نام ملانتي ژنين (Melanthigenin) يافت مي شود. در دانه ي سيـاه تخمه ي دشتي (N.arvensis) نيز ماده ي تلخ ليژنين و حدود 25 درصد روغن ثابت و اسانس وجود دارد. در گزارش تحقيقي ديگرآمده است كه در اسانس سيـاه تخـمه مـاده ي عامـل متبـلوري به نام نيـژلون وجود دارد كاربرد آن در كشورها و اقوام مختلف: در «هند» سياه دانه به عنوان محرّك، بادشكن، مدرّ، و زياد كننده ي ترشح شير تجويز مي شود. سياه دانه را به منظور كاستن اثر حدّت آن، با روغن كنجد مخلوط كرده و در استعمال خارجي براي فروكش كردن تاولهاي پوست مي مالند. به علاوه در موارد گزش نيش عقرب نيز مفيد است. در «شبه جزيره ي مالايا» ؛ سياه دانه مخلوط با داروهاي ديگري به صورت ضماد براي آبسه ها، روماتيسم، ورم گوش و زخم بيني و سردرد مصرف مي شود و همچنين از آن محلولي درست مي كنندكه براي كمپرس بيماران تب دار مورد استفاده قرار مي گيرد و يا از آن محلول به صورت غرغره استفاده مي شود. از سياه دانه براي ترميم ضعف بدن و رفع مسموميتهاي خون و در موارد بزرگ بودن كبد، تهوّع، شكم درد، يبوست تجويز مي شود. . جديدترين يافته هاي پژوهشي نشان داده است كه سياه دانه در درمان تشنج، اثري مطلوب دارد. اين پژوهشها وجود ماده اي به نام «تيموكينون» را در سياه دانه به اثبات رسانده است. «تيموكينون» كه يك هورمون گياهي است، موجب تعادل و جذب كلسيم و تنظيم واكنشهاي عصـبي گرديـده و مي توانـد از بـروز تشنـج جلوگيـري بـه عمل آورد. كمبود كلسيم موجود در خون سبب اختلال در انعقاد خون و اختلالات عصبي و عضلاني مي گردد   منبع: مرکز مقالات کشاورزی AKE( بزرگترین وبلاگ کشاورزی ایران )