تولک بري اجباري و روشهای آن
تولک بري اجباري و روشهای آن     تولک بري اجباري مدت هاي مديدي است که به عنوان يک عمل بي خطر و اقتصادي در گله هاي تخمگذار تجارتي و مادر گوشتي مورد توجه قرار گرفته هرچند که روش هاي قديمي تولک بري اجباري از نظر آسايش حيوانات مورد انتقاد واقع شده است نگارنده دراين مقاله در دو بخش روش هاي تولک بري اجباري و مديريت گله هاي فوق را مورد بررسي قرار مي دهد .       بخش اول: روش هاي مرسوم تولک بري اجباري   تولک رفتن در طيور پديده اي طبيعي فيزيولوژيک است که به واسطه آن طيور وارد يک مرحله فيزيولوژيک شده در اين مرحله پرهايشان مي ريزد وتوليد آنها قطع مي گردد کاهش مصرف خوراک موجب افت توليد مي شود و با از دست دادن چربي ، وزن طيور درحد قابل ملاحظه اي کاهش مي يابد پس از اين دوره پرهاي جديد رشد نموده وزن بدن افزايش مي يابد وتوليد تخم مرغ از نو آغاز مي گردد تولک بري اجباري يک فرايند مصنوعي مي باشد که موجب قطع توليد مي گردد و در شرايط معين و با روش هاي مختلف قابل اجرا است .       دلايل اجراي تولک بري اجباري   تولک بري اجباري به دلايل زير به اجرا در مي ايد : 1- وقتي که در نظر داريم هزينه پرورش و جايگزيني پولت کاهش يابد . 2- در شرايطي که ناگهان از قيمت تخم مرغ کاسته مي شود .3- در شرايطي که هزينه نگهداري مرغ ها قابل برگشت نيست و يا قيمت تخم مرغ درشت بالا است . 4- در گله هاي مادري که بالاي سن 50 هفتگي هستند وداراي توليد و توان نطفه داري پاييني مي باشند تولک بري اجباري موجب طولاني شدن دوره توليد و يا افزايش سود آوري خواهد شد .       احتياطات   1- قبل از اجراي برنامه تولک بري اجباري لازم است پرندگان زير وزن – غير اقتصادي – و مريض حال ازگله جدا شوند .   2- بهتر است فقط گله هايي که در دوره اول داراي توليد خوبي بودند تولک برده شوند .   3- بهتر است گله از نظر بيماري ، کنترل و واکسيناسيون عليه آبله ، برونشيت و نيوکاسل با واکسن هاي زنده و کشته تجديد شود .   4- وقتي برنامه محدوديت آب يا حذف آب اعمال مي شود لازم است در هواي گرم دقت گردد که اين برنامه زياد طولاني نشود .   5- در گله هايي که برنامه محدوديت دان اجرا مي گردد و وزن طيور به حداقل رسيده است بايد محدوديت غذايي کم گردد به هر حال تلفات نبايد از 2% بيشتر باشد .   6- در طول اجراي برنامه بايد از هر گونه عوامل استرس زا دوري جست .       عواملي که بايد در نظر گرفته شود   1- تحريک که درجهت تولک بردن : اين عمل با حذف دان و يا محدوديت مواد غذايي اصلي مثل پروتئين يا کلسيم يا سديم يا آب صورت ميگيرد نور در اين مرحله بايد حداکثر 8 ساعت باشد .   2- استراحت گله : ممکن است بين 2 تا 5 هفته به گله استراحت داده شود هر قدر زمان استراحت کمتر باشد به همان اندازه برگشت به پيک توليد زودتر خواهد شد هر چند که در استراحت بلند مدت درصد تخمگذاري کيفيت پوسته و کيفيت مواد درون تخم مرغ بهتر خواهد بود با وجود اين اندازه تخم مرغ جدا از اين موارد بوده پس از برگشت توليد افزايش خواهد داشت جيره غذايي در اين مدت غلات همراه با مواد مصرفي و ويامين در حد پرورش مي باشد .   3- برگرداندن گله به توليد : گله با تغذيه اي که موجب رشد پر ، ماهيچه و فعال شدن دستگاه تناسلي مي گردد و با اجراي برنامه نوري مخصوص گله هاي تخمگذار به دوران توليد برگردانده مي شود .       روش هاي اجراي تولک بري اجباري   روشي که مورد استفاده قرار مي گيرد با سلامتي گله ، وضعيت توليد گله ، ملاحظات اقتصادي و امکاناتي که مدير در اختيار دارددر ارتباط است در سه دهه گذشته روش محدوديت و حذف غذا روش عمده و غالبي بوده است با توجه به وضعيت دمايي محدوديت غذايي بين 10 تا 15 روز متفاوت است کاهش نور تا هشت ساعت در روز براي مدت 30 روز يا قطع کامل نور براي مدت يک هفته موجب تولک بري اجباري خواهد شد لازم است يک هفته بيش از آغاز قطع خوراک مدت نور در روز به 24 ساعت افزايش يابد اين کار در سالن بسته بهتر جواب خواهد داد محدوديت يا حذف آب براي مدت 2 تا 3 روز ممکن است باعث تولک رفتن گردد ولي بايد در خصوص وضعيت بدني طيور دقت کرد چرا که از دست دادن بيش از حد آب موجب مرگ پرنده ها خواهد شد روش هاي مرسوم تولک بري اجباري در جدول 5 ديده مي شود .   جدول 1- روش تولک بري مرسوم   روزها غذا آب نور   1و2 - - هشت ساعت   3 5/4- 8/6 کيلو براي هر 100پرنده + هشت ساعت   4 - - هشت ساعت   5 همانند روز سوم + هشت ساعت   6 - - هشت ساعت   7 همانند روز سوم + هشت ساعت   8 - - هشت ساعت   9 همانند روز سوم + هشت ساعت   10 محدوديت غذا با دريافت 75 درصد خوراک + هشت ساعت   61 تغذيه کامل + 14 تا 16 ساعت         ساير روش ها   مواد شيميايي نظير اکسيد روي ، سولفات روي يا اکسيد منيزيم را مي توان به نسبت 2 تا 4% درجيره به مدت ده روز همراه کاهش نور به کار برد که اين کار موجب تولک بري اجباري خواهد شد هفت روز پس ازحذف اين جيره طيور به توليد بر مي گردند تغذيه با جيره غذايي حاوي 4/0% سديم به همراه 8 ساعت نور براي مدت 6 هفته موجب تولک رفتن خواهد شد سطح پايين کلسيم 05/0 تا 3/0 % در جيره موجب جلوگيري از اوولاسيون شده اين عمل احتمالا به خاطر کاهش ترشح هورمون هاي گنادوتروپ مي باشد از پروژسترون به نسبت 110 تا 120 ميلي گرم براي هر کيلوگرم دان و يا تزريق عضلاني هيدروکسي پروژسترون به مقدار 50 ميلي گرم براي هر کيلوگرم وزن بدن مي توان براي تولک بري اجباري استفاده کرد اين روش ممکن است غير قانوني و بسيار پرهزينه باشد در اين روش دقت نظر فراواني لازم است . بر اساس تجربيات شخصي نگارنده تجويز داروهاي تونيک رحمي با مقدار معين در آب آشاميدني به مدت 10 روز پس از خاتمه درمان خواهد شد لازم است درطول درمان ، کلسيم و متيونين اضافي جهت جلوگيري از بيرون زدگي داده شود و طيور قبل از اجراي برنامه بايد به مدت 5 روز گرسنه بمانند و در طول درمان نيزمحدوديت غذايي در حد 75 درصد جيره اعمال گردد نوردهي بايد 8 ساعت در روز باشد.       جدول 2- روش کاليفرنيايي   روزها غذا آب نور   1 تا10 هيچ + 8 ساعت   11تا 28 غذاي کامل با غلات خردشده + 8 ساعت   29 غذاي کامل باجيره تخمگذار + 8 ساعت         بخش دوم : روش هاي بيوشيميايي   تولک بري اجباري از راه روش هايي مثل حذف دان به مدت 4 تا 12 روز و آب به مدت 2 تا 4روز قابل اجراست با اين حال اين دو روش از نظر آسايش حيوانات مورد انتقاد قرار گرفته است در سالن هاي که از نظر نور قابل کنترل هستند اين کار با محدوديت نور قابل اجرا است ولي اين امکان معمولا در کشورهاي گرمسيري وجود ندارد بنابراين لازم است به دنبال روش هايي باشيم که نيازي به حذف کامل دان ياآب يا نور ندارد از روش هاي قابل اجراي ديگر مي توان تغيير در مقدار مواد مصرفي مشخص مثل روز ، سديم يا کلسيم ، تزريق مقادير بالاي هورمون هايي مثل پروژسترون ، تستوسترون ، FSH يا هورمون محرک فوليکولي ، پرولاکتين و برخي ترکيبات شيميايي و دارويي مانند تاموکسيفن ، آندورفين ، نيکاربازين ، متاليبور و کلروموديون نام برد . برتري مهم تولک بري شيميايي و هورموني نسبت به روش هاي سنتي شروع سريع تخمگذاري مي باشد اجراي عملي کاربرد اين ترکيبات به عنوان عامل تولک بري اجباري در ادامه بحث خواهد شد .       روي با مقادير بالا   در سال هاي اخير تولک بري اجباري با تجويز مقادير بالاي روي در جيره بسيار مورد توجه قرار گرفته است تغذيه با مقدار بالاي روي درجيره از راه اضافه کردن روي يا اکسيد روي يا استات روي در مقابل مقدار نياز روي ظرف مدت 5 تا 7 روز موجب قطع توليد تخم مرغ خواهد شد و سه تا چهار هفته پس از حذف روي اضافي از جيره توليد تخم مرغ آغاز خواهد شد . استفاده از روي به صورت اکسيد روي قابل تحمل تر ازاستات روي و يا سولفات روي است محققين ديگر دريافتند که استفاده از روي در جيره به مدت 16 روز در مقايسه با 8 روز موجب رسيدن پيک توليد پايين تري شده در عوض ماندگاري توليد تخم مرغ بهتر خواهد بود .   در گله هاي مادر استفاده از روي به مقدار Pm 20000 براي مدت 5 روز سبب کاهش باروري و درصد جوجه درآوري به مدت 14 تا 28 روز در دوره بعدي توليد شده است . تعدادي از پژوهشگران گزارش کرده اند که مقدار بالاي روي در جيره نتايجي مشابه به حذف دان داشته است فرآيند دقيق تاثير روي اضافي درجيره و دخالت آن در اوولاسيون و توليد تخم مرغ هنوز نامشخص است برخي ادعا مي کنند که مقادير بالاي روي درجيره موجب بي اشتهايي مي گردد فرآيندهاي احتمالي ديگر از اين قرار است که روي در ترشح انسولين دخالت دارد و موجب افزايش سطح گلوکز خون و ادار ٍ، از دست دادن آب بدن ، سوختن چربي ها و پروتئين م يشود و با بر هم زدن ذخيره کلسيم در استخوان ها باعث دفع آن از راه مدفوع و ادار مي گردد . همچنين تصور شده که روي و کلسيم خون اثر متقابلي بر يکديگر دارند به گونه اي که روي سبب افت کلسيم و رسيدن آن به سطح بحراني مي شود که اين امر براي توليد و ازاد شدن گنادوتروپين ها ضروري است در اين صورت به احتمال خيلي زياد اين عنصر در حد دومين پيغام رسان بين سلولي فراتر ازگيرنده هاي درتخمدان مطرح مي باشد . فرضيه اي که وجود دارد اين است که وقتي از روي به منظور تولک بري استفاده مي گردد روي موجب وقفه اي در عمل تخمدان شده در نتيجه سطح پلاسمايي گنادوتروپين ها در حد بالا باقي مي ماند وقتي که جيره حاوي روي حذف مي گردد اين وقفه از بين ميرود و به همين خاطر است که در تولک بري ناشي از تجويز روي توليد زودتر از تولک بري حاصل از حذف دان شروع مي شود .مطالعات بعدي نشان داده است که روي تشکيل پيام آور درون سلولي را که دورتر ازگيرنده LH قرار دارد تحت تاثير قرار داده از توليد پروژسترون جلوگيري مي نمايد شواهد نشان داده که روي توليد را از طريق FSH که براي فعاليت آنزيم شکننده زنجير کناري سيتوکرم لازم است سرکوب مي کند و از وارد شدن تخمک هاي بيشتر در فعاليت دوره اي فوليکول در تخمدان تا زمان حذف روي جلوگيري مي نمايد .       جيره هاي با يد بالا   اضافه کردن يد به مقدار بالا به شکل يدورپتاسيم ، منجر به قطع توليد تخم مرغ درمدت 5 تا 7 روز مي شود و 2 تا 3 روز پس از حذف يد اضافي از جيره توليد تخم مرغ آغاز مي گردد سطح پايين يد به مقدار Pm 2500 يا کمتر در قطع توليد تخم مرغ کاملا موثر نمي باشد .       جيره بدون نمک   گزارش هايي با نتايج مختلف در خصوص عملکرد مرغ هاي تخمگذار در برابر جيره بدون نمک به عنوان روش مورد استفاده براي تولک بري منتشر شده است بعضي از همکاران دريافته اند که مقدار کم نمک در جيره تقريبا همانند حذف دان عمل ميکند در صورتي که در ساير گزارش ها موجب قطع کامل توليد نشده است اين نتايج متفاوت ممکن است به علت اختلاف سديم آب مصرفي در مدت زمان کاهش نمک جيره باشد يک کاهش 10 تا 14 درصدي در دريافت دان در پايان هفته اول ديده شده و اين کاهش در هفته هاي 2، 3و 4 به ترتيب به 22 و 30 و 45% رسيده است جيره اي با سديم کم ، اثر مخربي روي کليه ها و بافت غدد فوق کليوي داشته موجب از دست دادن اب بدن مي گردد . گله هاي مادرگوشتي در مقايسه با تخمگذاران تجارتي مقاومت بيشتري در مقابل جيره هاي کم نمک نشان مي دهند واين امر احتمالا به خاطر تغذيه روزانه بيشتر آنهاست بنابراين حذف نمک از جيره ظاهرا روش موثري براي تولک بري گله هاي مادر گوشتي که روي بستر پرورش مي يابند نيست تحقيقات اخير نشان داده است که روي به مقدار pm 15000 خيلي موثرتر از يد به مقدار ppm 7500 يا جيره بدون نمک در مرغ هاي تخمگذار بوده است .       جيره هايي با کلسيم پايين   طيوري که به مدت چهار روز بدون دان مانده بودند تنها با تغذيه بي کربنات کلسيم در اين چهار روز به توليد تخم مرغ ادامه دادند بنابراين چنين تصور مي شود که طيوري که با محدوديت غذايي تولک برده مي شوند کلسيم اولين ماده غذايي است که موجب محدوديت تخمک گذاري در زمان تولک مي گردد د رمقابل نياز 75/2 درصدي مرغ هاي تخمگذار به کلسيم ، در اختيار گذاشتن 3/0 تا 56/0 % درصد کلسيم در جيره موجب کاهش موثر توليد و يا قطع کامل آن خواهد شد و پس از برگشتن به جيره اي با کلسيم عادي بعد از 21 روز توليد تخم مرغ آغاز خواهد شد روش تعيين سطح کلسيم در اب اشاميدني ممکن است د رمتفاوت بودن نتايج مطالعات اثر داشته باشد مشخص شده که جيره هايي با کلسيم کم به واسطه تحت تاثير قرار دادن هورمون گنادوتروپين از اوولاسيون جلوگيري به عمل مي اورد گذشته از اين پروژسترون توليد شده در نتيجه تحريک LH از سلول هاي گرانولوزا ، منوط به دسترسي به کلسيم مي باشد با وجود اين تداوم توليد در مرغ هايي که با روش حذف دان تولک برده مي شوند بهتر از آنهايي است که با جيره حاوي کلسيم پايين تولک برده شده اند .       ترکيب روش هاي مختلف   ثابت شده است ترکيب 2 يا چند روش بالا مثل جيره حاوي کلسيم پايين و روي بالا يا جيره بدون نمک با روي به مقدار ppm7500 در مرغ هاي تخمگذار موثر مي باشد .       محصولات دارويي   ترکيباتي مثل ان هپتين يا متاليبور ، تاموکسيفن ، نيکاربازين در تولک بري مورد استفاده قرار گرفته اند ان هپتين به مقدار 1/0 تا 15/0 % به مدت 7 تا 10 روز موجب قطع توليد تخم مرغ شده و توليد سه تا چهار هفته پس از حذف آن از جيره از نو اغاز شده است نيکاربازين به مقدار 4/0 % در دان موجب کاهش مصرف دان شده در نتيجه پس از 4 تا 10 رو زتوليد تخم مرغ قطع مي گردد متاليبور به مقدار ppm 150 در جيره به مدت دو هفته موجب قطع توليد در سه روز مي گردد که 48 روز پس از حذف ان توليد به 50% مي رسد تا موکسيفن وقتي به مقدار 20 تا 80 ميلي گرم به شکل تزريق عضلاني مصرف گردد موجب قطع توليد تخم مرغ در مدت چهار روز مي شود و مصرف دان نيز 30 تا 50% کاهش مي يابد .       هورمون هاي توليد مثلي   با مصرف 20 ميلي گرم پروژسترون چه به صورت تزريق و چه بصورت مخلوط در دان ظرف 2 تا 4 رو زتوليد تخم مرغ قطع مي گردد و در عرض 7 تا 12 روز تولک رفتن مرغ ها شروع مي شود و پس از 3 تا 4 هفته از حذف آن توليد تخم مرغ از نو آغاز مي گردد ساير هورمون هاي جنسي مثل تستوسترون ، FSH ، PMS ، LH و پرولاکتين را مي توان به عنوان عامل موثري در تولک بري طيور تخمگذار تجارتي مورد استفاده قرار داد .       نتيجه   به دليل مخالفت ورزيدن با روش قبلي يعني تولک بري از راه حذف دان از نظر آسايش حيوانات ، روش هايي مثل روش هاي شيميايي و هورموني توجه زيادي را به خود جلب کرده است تغذيه با جيره حاوي روي بالا يد بالا به مقدار 5000 تا ppm 7500 و حتي جيره هاي بدون نمک و يا کم نمک يا کلسيم به مقدار کمتر از 3/0 درصد درجيره حاکي از اين است که در عمل مثل روش هاي مرسوم يعني حذف دان در تولک بري موثر مي باشند به علاوه متاليبور ، تستوسترون ، FSH ، PMS ، LH و پرولاکتين نيز به نظر مي رسد که در امر تولک بري طيور تخمگذار ميان سال چه به صورت تجويز سيستميک و چه بصورت مخلوط در دان بسيار موثر مي باشند .       فصلنامه چکاوک - شماره 39– مهندس اسحاق درياکناري         منبع: مرکز مقالات کشاورزی AKE( بزرگترین وبلاگ کشاورزی ایران )