مقاله کامل نقرس در طيور
نقرس در طيور   نقرس احشايي طيور يك بيماري متابوليكي است كه بيش از 30 سال است كه تشخيص داده شده است. بدليل ضايعات بارز اين عارضه، نام هاي متعددي براي توصيف نقرس احشايي مانند نفريت سمي حاد، نقرس كليوي، سنگ هاي كليوي، نقرس تغذيه اي ، نفروزيس و … استفاده شده است.نقرس احشايي از طريق ضايعات سفيد رنگ گچ مانندي كه سطح اندام هاي مختلف شكمي بعلاوه ي كيسه اطراف قلب را بصورت رسوبي مي پوشاند ، متمايز مي شود.   نقرس حالتي است كه باعث اختلال و افت عملكرد كليه بصورت تجمع اسيد اوريك ( ازت دفعي ) در خون و مايعات بدن مي شود. در نتيجه اسيد اوريك بصورت كريستال هاي اورات كلسيم – سديم در بخش هاي مختلف بدن؛ بويژه در كليه ها و غشاء هاي سروزي كبد، قلب، كيسه هاي هوايي و مفاصل رسوب مي يابد. كليه هاي آسيب ديده از طريق بخش هاي تحليل رفته لب هاي كليوي ، سنگ هاي ميزناي و كليه و بافت هاي كليه اي متورم و سفيد شده با اورات مشخص مي شود.   بافت هايي از كليه كه در جريان نقرس، طبيعي باقي مي مانند، فعاليت آنها براي حفظ و جبران عملكرد مناسب و طبيعي كليه زياد شده كه اين امر منتج به بزرگ شدن بافت كليوي مي شود.اگرچه نقرس مدت هاست كه به عنوان يك عامل تلفات بيش از حد در مرغان تخمگذار و پولت ها شناخته شده است، اما به نظر مي رسد كه آن به عنوان يك چالش تشخيصي مطرح شود. گله مي تواند توليد كاملي داشته و چندين علايم خارجي تا زمان كوتاهي پيش از مرگ از خود نشان دهد.جوجه هايي كه مبتلا به آسيب هاي كليوي هستند مي توانند تا زمانيكه عملكرد يك سوم بافت كليوي آنها فعال باقي بماند مي توانند به توليدشان ادامه دهند. نقرس يك بيماري منفرد (تك عاملي ) نمي باشد ، اما بيشتر نتيجه ي آسيب كليوي حاصل از عوامل بالقوه اي است كه مي توانند عفوني، تغذيه اي، سمي، يا تركيبي از آنها باشند.       آناتومي و وظيفه كليه:   كليه هاي دراز مانند جوجه، در حفره هاي استخوان لگن در محوطه ي شكمي بصورت يك جفت قرار گرفته است. رنگ طبيعي كليه ها قرمز متمايل به قهوه اي مي باشد و داراي سه لب متمايز يا تقسيم شده است. وظيفه ي اوليه ي كليه ها حفظ و نگهداري تركيب شيمياي مايعات بدن ( خون ) است. كليه ها علاوه بر وظيفه بالا، اعمال ديگري نيز در بدن ايفا مي كنند؛ از جمله: دفع مواد زائد متابوليكي و محصولات سمي، حفظ و نگهداري مايعات و الكتروليت هاي حياتي بدن، تنظيم حجم خون ، توليد هورمون هاي تنظيم كننده ي فشار خون و توليد گلبول هاي قرمز خون.   كليه، در واقع يك اندام حياتي است. وقتي كه عملكرد كليه ها دچار اختلال مي شود، دفع اسيد اوريك كه بايستي بطور طبيعي از طريق ادرار از كليه ها صورت پذيرد دچار اختلال شده و در هر اندامي از بدن كه خون در آن جريان مي يابد انباشته مي شود. پرنده اي كه فاقد هر گونه فعاليت كليوي است احتمالاً در مدت 36 ساعت تلف خواهد شد.       علل نقرس:   تشخيص علل نقرس اغلب مشكل است. در نقرس،آسيب اوليه كليوي ممكن است پيش از شروع تلفات بطول بينجامد.عوامل ممكن كه مي توانند در وقوع نفرس نقش داشته باشند عبارتند از: عوامل تغذيه اي، عفوني، سمي و ….       عوامل تغذيه اي: عوامل تغذيه اي يا متابوليكي شناخته شده كه مي توانند كليه ها را تحت تاثير قرار دهند عبارتند از:       1- تغذيه نيمچه هاي نابالغ با جيره هاي حاوي كلسيم بيش از حد براي مدت زمان طولاني. اين امر، ممكن است ناشي از موارد زير باشد:   1-1 اشتباه در تهيه و آسياب كردن فرمول خوراك مرحله رشد   2-1 دريافت تصادفي و اشتباهي جيره مرحله تخمگذاري بجاي جيره مرحله رشد   3-1 استفاده زود هنگام از جيره هاي پيش تخمگذاري.       2- استفاده از جيره هاي حاوي سنگ آهك با اندازه نامناسب( گرانوله درشت ) در زمان پرورش. اين امر بدليل عادت تغذيه انتخابي پرندگان از ذرات درشت، باعث مصرف بيش از حد كلسيم مي شود. براي حصول اطمينان از مصرف يكنواخت دان و از بين بردن عمل انتخاب، در جيره هاي زمان پرورش بايستي صرفاً از سنگ آهك پودر مانند ريز به عنوان منبع كلسيم استفاده نمود.سنگ آهك گرانوله ممكن است در جيره ها ي مرحله ي پيش توليد استفاده شود.       3- نشان داده شده است كه فسفر جيره تا حدي كليه ها را در برابر آسيب هاي ناشي از انباشت كلسيم محافظت مي كند. فسفر به عنوان يك اسيديفاير ادراري عمل كرده و در پيشگيري از تشكيل سنگ هاي كليوي مؤثر است. نهايتاً ؛ فسفر قابل دسترس پايين در جيره هاي رشد، در وقوع نقرس بطور زيادي دخالت دارد.       4- از بيكربنات سديم ( جوش شيرين ) گاهي اوقات براي بهبود كيفيت پوسته تخم مرغ يا مقابله با اثرات ناشي از استرس گرماي استفاده مي شود. بيكربنات سديم مي تواند در وقوع نقرس از طريق ساخت ادرار قليايي مؤثر باشد كه همراه با سطوح بالاي كلسيم مي تواند يك واسط مناسب براي تشكيل سنگ هاي كليوي باشد.       5- محروميت از آب آشاميدني، بدليل خوب عمل نكردن مكانيكي سيستم آبخوري، ممكن است بر فعاليت كليه ها تاثير بگذارد، اما تحقيقات اثر مستقيم آنرا در وقوع نقرس بخوبي بيان ننموده است.       6- کمبود ويتامين A ، براي يك دوره طولاني مي تواند مسير ميزناي را مورد آسيب قرار دهد، اما اين مورد با وجود استفاده از جيره هاي غذايي جديد و متوازن، كمتر اتفاق مي افتد.       7- استفاده از جيره هاي غذايي حاوي درصد پروتيين خام بيش از حد ( 40-30 % ).   عوامل عفوني:       عوامل ويروسي شناخته شده اي كه در وقوع نقرس دخالت دارند عبارتند ار: ويروس برونشيت عفوني و نفريت پرندگان. برونشيت عفوني يك بيماري ويروسي با قدرت سرايت بالا در جوجه ها است كه بطور طبيعي دستگاه تنفسي را در گير مي كند، اما مي تواند سيستم هاي توليد مثلي و ادراري را نيز تحت تاثير قرار دهد. سويه هاي مشخصي از برونشيت كه بصورت نفروپاتوژنيك ( سويه هاي بيماريزاي نفروني ) عمل مي كنند تمايل خاصي براي درگير كردن بافت كليه ها دارند.   يكي از مكانيسم هايي كه برونشيت ممكن است از طريق آن كليه ها را تحت تاثير قرار دهد مقاومت ويروسي حاد است كه منتهي به التهاب نفرون ها ( نفريتيت ) و اختلال كليوي طولاني مدت مي شود. از آنجاييكه پرندگان جوان بيشترين استعداد را براي آسيب هاي كليوي ناشي از برونشيت دارند، عفونت اوليه ممكن است پيش از آنكه عمل كليه ها بطور جدي كاهش يابد و تلفات رخ دهد، بطول بينجامد. زماني كه پولت ها به بلوغ جنسي مي رسند، به آنها جيره هاي حاوي سطح كلسيم بالا براي تامين نياز هاي توليد تخم مرغ اختصاص داده مي شود. اگر كليه ها از قبل دچار آسيب شده باشند، ممكن است عملكرد طبيعي آنها در مورد دفع سطوح بالاتر كلسيم، زمان زيادي طول نكشد و اين امر احتمالاً منتج به نقرس شود.   ويروس نفريت پرندگان، كه يك انتروويروس بوده و كليه ها را تحت تاثير قرار مي دهد، در ايجاد بيماري كليوي و شيوع جدي تلفات ناشي از آن در اروپا و آسيا دخالت داشته است. آزمايش هاي سرولوژيكي نشان مي دهد كه آنتي بادي هاي توليدشده در برابر ورود ويروس نفريت پرندگان مي توانند در سرم جوجه ها و بوقلمون ها در سرتاسر جهان تشخيص داده شوند. اگرچه بيشتر اطلاعاتي كه در حال حاضر در اين زمينه وجود دارد ؛ اما فقط يك نقش تحت باليني براي ويروس نفريت پرندگان پيشنهاد مي شود. تحقيقات نشان داده است كه ويروس نفريت تلقيح شده به بدن جوجه هاي سالم، باعث التهاب كليه ها شده و منتهي به نقرس مي شود.       عوامل سمي ( توكسين ها )       مواد سمي (توكسين ها ) از آنجاييكه پراكندگي وسيعي در طبيعت دارند، به عنوان عوامل اصلي افت توليد يا ايجاد بيماري در طيور در بيشتر كشور ها مورد توجه قرار نمي گيرند؛. با اين وجود، مشكلاتي وجود دارد كه مي تواند ناشي از وجود مواد مسموم كننده ي نفرون هاي كليوي ( نفروتوكسين ) باشد. بعضي از اين مواد سمي بطور بالقوه و معمول در مواد خوراكي استفاده مي شوند ، در حاليكه بعضي ديگر از اين مواد سمي،پرندگان بطور تصادفي در معرض آنها قرار مي گيرند.   محصولات معمول استفاده شده كه داراي استعداد ايجاد مسموميت براي انسان هستند عبارتند از: آنتي بيوتيك ها، ضد كوكسيديوز ها، مواد معدني، ويتامين ها، مواد شيميايي مصنوعي و آفت كش ها   1-آنتي بيوتيك ها مانند سولفاز و آمينوگليكوزيدها، در بدن از طريق كليه ها دفع مي شوند و بطور بالقوه بويژه زماني كه مصرف آب محدود شده است، خاصيت نفروتوكسيكي دارند.   2-مواد معدني و ويتامين ها مانند كلسيم ، فسفر ، سديم و ويتامين D3 براي جوجه ها خاصيت سميت بالقوه اي دارند. با اين حال؛ جوجه ها بيشتر حساس به مسموميت هستند ؛ كه اين احتمالاً ناشي از عدم تكامل كافي كليه هاي آنها است.   3-مواد ضد عفوني كننده و حشره كش ها ، زماني كه مطابق با دستورالعمل كارخانه هاي سازنده ي آنها استفاده مي شوند، ايمن و مؤثر تر مي باشند ، اما اشتباه در محاسبه ميزان دز مورد استفاده، مي تواند موجب مسموميت شود.   4- خوراك هاي آلوده به سموم قارچي ( مايكوتوكسين ) و گياهي ( فيتوتوكسين ) نيز ممكن است باعث مسموميت شوند. سيترينين، اكراتوكسين و اوسپورئين (Oosporein) مايكوتوكسين هايي هستند كه خاصيت نفروتوكسيكي دارند. اگرچه، اين سموم مي توانند باعث ايجاد تغييراتي در عمل كليه ها شوند، اما آنها ممكن است الزاماً باعث ايجاد نقرس نشوند.       كنترل و پيشگيري نقرس:   نقرس يك اختلال متابوليكي چند عامله مي باشد كه تشخيص يك علت مخصوص براي بروز آن دشوار مي باشد. دليل ديگر براي دشواري در تشخيص عامل نقرس اين است كه آسيب هاي كليوي بوقوع پيوسته در طول دوران رشد تا زمان توليد گله و تغذيه با جيره هاي داراي درصد كلسيم بالا، اغلب علائم مشخصي ندارد. موارد مزرعه اي و تحقيقات ، اهميت اثرات متقابل بين دو يا عوامل بيشتر (بخصوص تغذيه و برونشيت عفوني) دخيل در ايجاد نقرس را روشن و تشريح نموده اند.           پيشگيري نقرس از طريق تغذيه:   1- تغذيه ي پولت هاي تا سن 16 هفتگي با جيره هاي پودر مانندي كه بيشتر از 1% كلسيم نداشته باشند. مصرف كلسيم بالا در پولت هاي نابالغ مي تواند موجب آسيب هاي كليوي جدي شود.   2- سطوح فسفر قابل دسترس جيره بايستي 0.5-0.45 درصد در جيره هاي دوره رشد باشد. سطح نامناسب فسفر جيره، بروز آسيب هاي كليوي را مستعد مي كند.   3- از جيره ي پيش توليد نبايد پيش از 16 هفتگي يا زمانيكه گله در حال نشان دادن علائم بلوغ جنسي است (تكامل تاج ها) استفاده شود.ميزان كلسيم 2.75-2.5 درصد در جيره زمان توليد بايستي كافي باشد.   4- در صورت استغاده از بيكربنات سديم در جبره براي بهبود كيفيت پوسته تخم مرغ، استفاده از حداقل آن در صورت نياز توصيه مي شود. نبايستي به گله مبتلا به نقرس بيكربنات سديم يا جيره هايي كه حاوي مواد آلكاليني بالايي ( سطوح بالاي سديم يا پتاسيم ) هستند، داده شود   5- كنترل متوالي سطوح كلسيم و فسفر در برنامه هاي تغذيه اي.درصد كلسيم و فسفر جيره هاي غذايي مرحله ي تخمگذاري و پولت (رشد ) بايستي بطور معمول و مرتب آناليز شيميايي شوند.   6- نمونه هاي خوراك بايستي براي مايكوتوكسين هاي سيترينين، اكراتوكسين و اوسپورئين مورد آزمايش قرار گيرند.   7- اجتناب از محروميت آب آشاميدني در گله هاي در حال رشد و توليد.       به تنهايي نشان داده نشده است كه برونشيت عفوني بتواند در شرايط تحقيقاتي باعث ايجاد نقرس شود، اما در صورت ايجاد آسيب هاي كليوي ناشي از بالا بودن سطح كلسيم جيره، مي تواند تا حد زيادي تلفات حاصل از نقرس را افزايش دهد. بدليل امكان نقش برونشيت عفوني در ايجاد نقرس بايستي موارد پيشگيري كننده ي زير مورد توجه واقع شود:   1- واكسن هاي برونشيت بايستي مطابق با توصيه ها و دستور العملهاي شركت سازنده آن تجويز شود. بمنظور ايجاد ايمني مناسب در پرنده، برنامه واكسيناسيون بايستي شامل چندين واكسيناسيون زنده برونشيت ( مي تواند بصورت تركيبي با نيوكاسل باشد ) در حدود 3 ، 8 و 14 هفتگي به روش هاي اسپري و آشاميدني انجام شود.ميزان واكنش واكسيناسيون از سطح پايين شروع شده و سپس بتدريج هر بار بصورت جانشيني يا با استفاده از ويروس تخفيف حدت يافته و يا بوسيله ي تجويز واكسن با يك روش واكنش دهنده بيشتر؛ مانند روش اسپري بجاي آب آشاميدني افزايش داده مي شود. واكسن هاي كشته شده يا بوستر هاي زنده به حفظ بالاي ايمني پرنده در برابر برونشيت در تمام دوران تخمگذاري كمك مي كند.   2- سويه هاي واكسن استفاده شده بايستي از سويه هاي شناخته شده و بومي منطقه باشد. عموماً؛ استفاده از چندين سروتيپ واكسن برونشيت باعث بهبود حفاظت متقابل پرنده عليه ديگر سويه هاي مزرعه اي و سويه هاي نفروپاتوژنيك خواهد شد.   3- بدليل علائم باليني پيچيده برونشيت ، آزمايشگاه هاي تشخيصي بايستي در كمك به تشخيص و جداسازي ويروس حمايت شوند. آزمايش سرولوژيكي معمول، مي تواند نشانه هاي اوليه چالش هاي برونشيت را تهيه نمايد.       درمان:   زمانيكه تلفات مربوط به نقرس تشخيص داده مي شود،آسيب هاي اساسي كليوي نمي توانند درمان شوند؛ اما ممكن است بتوان بعضي از پرندگان زنده ي ديگر را كه فعاليت كليوي آنها كاهش يافته است مداوا نمود.تكنيك هاي متداول براي كاهش تلفات نقرس در پولت ها و مرغان تخمگذار بر اساس اسيدي نمودن ادرار جهت محلول نمودن سنگ هاي كليوي و محافظت بافت كليوي فعال پرندگان درگير شده، مي باشد.   جيره هاي آزمايشي حاوي كلريد آمونيوم، سولفات آمونيوم،DL- متيونين و آنالوگ هيدروكسي متيونين (Alimet) همگي بطور موفقيت آميزي باعث اسيدي نمودن ادرار مي شوند. استفاده از سولفات آمونيوم يا كلريد آمونيوم در جيره غذايي گله هايي كه تلفات نقرس را تجربه نموده اند بصورت جدول زير توصيه مي شود:     درمان نقرس با استفاده از سولفات يا كلريد آمونيوم هفته % كيلو گرم/تن   اول 0.25 2.5   دوم 0.5 5   سوم 0.75 7.5   چهارم 1 10         مدفوع آبكي ممكن است از اثرات جانبي استفاده از كلريد آمونيوم باشد، اما سولفات آمونيوم باعث ايجاد چنين وضعيتي نمي شود. 4 تا 6 هفته پس از درمان با حداكثر سطح آن، اگر نتايج مطلوب حاصل شد، ممكن است سطح درمان بتدريج كاهش داده شود. با اين حال؛ بعضي از سطوح درماني نقرس (حدود 0.5 درصد) احتمالاً براي حفظ حيات گله ضروري باشد. هم هيدروكسي و هم DL – متيونين مي توانند تا 6 كيلوگرم در تن دان براي اين منظور استفاده شوند.       خلاصه:   بروز تلفات نقرس در پولت ها و مرغان تخمگذار، بيانگر وقوع بعضي از اشكال آسيب هاي كليوي در يك مرحله ي زماني زودتر، در حيات گله بوده است. تحقيقات، ارتباط زيادي را بين بيماري برونشيت و استفاده از جيره هاي نامتوازن ( از نظر نسبت كلسيم به فسفر ) به عنوان علل عمده تلفات نقرس ثابت و حمايت مي كنند. از آنجاييكه احتمالاً مساله ي مذكور ، علت اصلي وقوع بيشتر موارد نقرس باشد، عوامل ديگري مانند تغادل الكتروليت ها، مايكوتوكسين ها و محروميت گله از آب نيز مي توانند در ايجاد و تشديد نقرس دخالت داشته باشند.علاوه بر اين؛ استفاده از هر نوع جيره اي كه باعث افزايش ميزان قليايي شدن ادرار شود همراه با درصد بالاي كلسيم، مي تواند موجب ايجاد نقرس و تلفات حاصل از آن در پولت ها و مرغان تخمگذار شود. ميزان تلفات در گله ي مبتلا به نقرس را مي توان از طريق افزايش اسيديته ي ادرار به منظور محلول نمودن سنگ هاي كليوي موجود يا پيشگيري از تشكيل سنگ هاي كليوي اضافي، كاهش داد.       تهيه وترجمه: مهندس عثمان مرادي- كارشناس ارشد تغذيه دام و طيور شركت مرغ واروك سنندج     منبع علمي:       Beckman, B. Technical Bulletin of Hy-line International. Cited in internet website:         منبع: مرکز مقالات کشاورزی AKE( بزرگترین وبلاگ کشاورزی ایران )