اشنان
نام محلي در سيستان وبلوچستان نروك – رندرو-رندوك
نام تیره :chenopodiaceae
پراکنش جغرافیایی:
رویشگاههای نسبتاًگسترده اشنان در اکثر شوره زار های نواحی بیابانی جهان مشاهده می شود پراکنش جغرافیایی درختچه درحوزه خلیج فارس مانند:قطر، بحرین ،کویت وغیره وهمچنین بخش وسیعی از اراضی شوربیابانهای جنوبی مانند:سیستان وبلوچستان،زاهدان تا نواحی مرکزی از جمله یزد ،کرمان،فارس،اصفهان ،تهران وسمنان تا نواحی شمال وشمال شرقی نظیر شاهرود،سبزوار،خراسان وحتی حاشیه دریاچه عمان گسترش یافته است0
خصوصیات گیاهشناسی:
درختچه ای است پایا،چند ساله،دارای انشعابات فرعی متعدد،ساقه های ترد،سفید رنگ وبر روی آن برگ های استوانه ای کم وبیش کشیده ودراز وگوشتی آبدار قرار می گیرند0برگ های متقابل ضخیم که از نوعی کرک های غده ای با راٌسی که دارای یک سلول بسیار بزرگ هستند پوشیده شده اند،این پوشش کرکی به هنگام خشکی هوا همانند اندام ذخیره آب عمل نموده وبعد از اینکه آب خود را از دست دادند خشک ودوباره به صورت آؤدی شکل وسفید خام تمام سطح ساقه و برگها را می پوشانند0گل های اشنان منفرد،منظم و در هنگام رسیدن میوه در قاعده خشک و کاغذ ین می شوند0اشنان متعلق به خانواده اسفناجیان است0
ترکیبات شیمیایی:
دارای مقداری اکسالیک اسید است0علاوه بر این دارای مقدار زیادی سود است که این سودی که از گیاه اشنان بدست می آید از نظر شیمیایی دارای کربنات خنثی سدیم است که در طبیعت بصورت مخلوطی با سایر مواد یافت می شود0
1- تعلیف دام:این گیاه بیشتر مورد علاقه شتر قرار می گیرد0بز وگوسفند از اندام های خشک گیاه به میزان کم استفاده می کنند0
2- استحصال کلیاب:دراثر سوزاندن ساقه وبرگ گیاه املاح موجود در گیاه بصورت خاکستر یا تخته سنگ بی شکل می ماند که موارد مصرف متعدد دارد0
3- چون برگ های گیاه اشنان لکه را پاک می کند برای شستشوی لباس استفاده می شود به همین دلیل گاهی آن را اشنان گازران یا غاصول نیز ذکر کرده اند0
4- جهت سوخت وتهیه زغال
5-در مصارف دارویی:جهت بر طرف کردن آبله مرغان،ضد عفونی کننده،درمان بیماری های پوستی،ضد کرم وکرم کش،اشنان برای مثانه مضراست از این روباید با عسل خورده شود0علاوه بر این در درمان فشار خون وغلظت خون وهمین طور افسردگی کار برد دارد0
خاک ونیازهای اکولوژیکی:
این گیاه به شوری مقاوم است به طوری که شوری بالای 40میلی موس را نیز تحمل می کند 0این درختچه از لحاظ حفاظت خاک،مخصوصاًدرنواحی شور وقلیایی نقش تعیین کننده ای دارد این گیاه بیشتر در باتلاق ها رشد می کند0هوای گرم را می پسندد و گیاهی شور پسند است0خاک های قلیایی را به خوبی تحمل می کند0
روش تکثیر:
تکثیر این گیاه از طریق بذر واغلب بذر پاشی از ریزش های جوی موفقیت آمیز بوده است0
آفات وبیماری ها:
الف )کک چغندر:chaetocnema tibialis
گیاهان میزبان:این آفت تیره اسفناج وتیره پیچک را آلوده می کند0
روش های کنترل:1-روش زراعی:الف) آّیاری مرتب مزارع وایجاد رطوبت در مزرعه
ب) هراکش نمودن مزرعه
2-روش شیمیایی:می توان از سموم وآفت کش هایی مثل دیپترکس ومالایتون استفاده نمود0
ب)سن سبز یونجه:Adelphocoris lineolatu
گیاهان میزبان:این آفت بر روی خانواده پنیرکیان وخانواده لگومینوز وهمچنین آفتاب گردان وخانواده کنوپودیاسه وچتریان یافت میشود0
روش های کنترل:1-زراعی 2-بیولوژیکی 3-شیمیایی:استفاده از سم زولن وسومیسیدین در مرحله رشدی غنچه سبز که باعث کاهش آفت می شود تو صیه می شود0
کلیاب محصولی از اشنان:
کلیاب برگرفته از نام قلیا است0اغلب به رنگ قهوه ای تیره وشبیه به سنگ های آذرین است 0چنانچه کلیاب در محل مرطوب قرار گیرد به واسطه جذب آب توسط مواد جاذب رطوبت ومواد قلیایی،سطح توده خاکستر را پوشش سفید رنگی فرا می گیرد که اصطلاحاً کلیاب شوره زده گفته می شود0
عمده ترکیبات کلیاب:
عمده ترین ترکیبات کلیاب کربنات های سدیم وکلسیم می باشد0همچنین عناصر موجود در آن شامل: ازت 35 در صد،فسفر 2 درصد،پتاس 25/4 درصد،کربن 4درصد ومواد آلی 7درصد است0
میزان وعملکرد کلیاب در هکتار:میزان وعملکرد کلیاب در هکتار:
در هکتار از رویشگاه های اشنان معمولاً بین 25تا 50 کیلو گرم کلیاب استحصال می گردد0
نحوه بهره برداری از گیاه اشنان وکلیاب:
ابتدا توسط بیل یا داس تیز،شاخه های بوته را از فاصله نزدیک به یقه گیاه مورد هرس قرار می دهند0بدین شکل که شاخه های آبدار وسنگین را با پا یا بیل می خابانند وبعلت ترد بودن شاخه ها می شکند وبا بیل قطع می کنند0سپس شاخه های قطع شده را در اطراف بوته جمع آوری می کنند0سپس به مدت دو روز به حال خود گذاشته تا برگهای آبدار قسمتی از آب خود را از دست دهند0پس از طی شدن مدت مذکوربوته ها بعلت از دست دادن آب خود ظاهری چروکیده به خود می گیرند0بوسیله چنگ بوته ها را جمع آوری وکپه می نمایند وبه محل مورد نظر جهت سوزاندن حمل وآماده می نمایند0سپس گودالی به عمق 10 تا15 سانتی متر و به قطر 2 تا 3 سانتی متر حفر می کنند ومقداری بوته کنده شده را داخل گودال ریخته وآتش می زنند0بوته های کنده شده بصورت تدریجی بر روی آتش ریخته می شود0 در اثر سوزاندن تقریباً تمام مواد آلی موجود در گیاه سوخته و تنها مواد معدنی بصورت ماده ای سیال به درون گودال جاری می شود وپس از سرد شدن به کلیاب تبدیل می شود0
منابع ومآخذ:
drazimir.com www کریمی/هادی/گیاهان هرز ایران /چاپ نوبهار تهران /چاپ اول / 1374 / صفحه 317
بیماریهای گیاهان زراعی و باغی/ چاپ اول /1372 /دکتر اخوت محمود
علفهای هرز و کنترل آنها / چاپ دوم /تابستان1372/ تاٌ لیف مریل را.راس / مترجم دکتر محمد حسن راش محصل