تغذیه شتر مرغ
تعريف خوراک: خوراک به موادي گفته مي شود که پس از خورده شدن توسط حيوان هضم، جذب و مورد استفاده قرار گيرند و همچنين آن بخش از غذا را که توسط حيوان مورد استفاده قرار مي گيرد مواد مغذي مي گويند.
در شترمرغ نيز مانند ساير دامها، تغذيه حدود 80-70 % هزينة پرورش را در بر مي گيرد که البته با توجه به قابليتهاي بالاي شترمرغ در استفاده از غذاهاي فقير و متنوع مي توان تا حد زيادي از اين هزينه ها را جبران کرد.با وجود گذشت بيش از يک قرن از پرورش شترمرغ اهلي هنوز اطلاعات چندان دقيقي از نيازهاي غذايي اين پرنده در دسترس نمي باشد. شترمرغ ها بطور کامل علفخوار نيستند و در حيات وحش بخشي از خوراک آنها را حشرات، پستانداران کوچک مارمولکها و حتي گاهي تخم پرندگان تشکيل مي دهند. شترمرغ ها قابليت زندگي در مراتع فقير را دارند و مي توانند به راحتي در مکانهايي که گاو و حتي گوسفند قادر به زندگي نيستند، خوراک مورد نياز خود را تهيه نمايند. مطالعات انجام گرفته بر روي شترمرغ ها نشان مي دهد که آنها قادرند حجم بالايي از الياف خام را گوارش نمايند. مسير حرکت غذاي مصرفي در شترمرغ ها بدين صورت است که خوراک ابتدا از مري به پيش معده رفته و گوارش اوليه بوسيله شيره معدي انجام مي گيرد، سپس اين خوراک از يک منفذ بزرگ وارد معده ماهيچه اي (سنگدان) مي گردد و در آنجا غذا با کمک سنگريزه ها به قطعات کوچکتر خرد مي گردد (مشابه عمل دندان در ساير جانوران) سپس غذا وارد روده کوچک شده و با اضافه شدن ترشحات روده اي خصوصاً لوزالمعده، مواد مغذي جذب مي گردند. همچنين فعاليتهاي تخميري که توسط باکتريها و در روده کور و بزرگ انجام مي گيرد شترمرغ را قادر مي نمايد که از مقادير بالاي فيبر در غذا استفاده نمايد. در حقيقت وقتي ما در مورد تغذيه شترمرغ صحبت مي کنيم، از تغذيه يک حيوان با آناتومي منحصر به فرد و در نتيجه توانايي هايي خاص صحبت مي نماييم. از آنجا که شترمرغ بزرگترين پرندة روي زمين است اين اندازه بزرگ بر روي قابليت سازش پذيري آن با آب و هواي منطقه تاثير بسيار زيادي مي گذارد. همچنين اين جثه بزرگ مشخص کنندة يک ضريب رشد سريع در زندگي او مي باشد. تخمير خوراک خورده شده در اين پرنده در روده بزرگ صورت مي گيرد نه چينه دان (شترمرغ چينه دان ندارد) و احتمالاً دماي بالاي موجود در حفره بدن به تخمير اوليه و نيز جذب اسيدهاي چرب با زنجيره کوتاه در فرآيند preventi calus کمک مي کند. سنگدان ماهيچه قوي اين پرنده داراي لايه داخلي نرم بوده و براي سايش دانه هاي بسيار سخت مناسب نيست اما در مورد کاهش سختي فيبر کار آمد مي باشد. بزرگترين قسمت روده، روده کور rectocolom)) بالايي هستند که داراي حفره هاي بزرگ و گسترده اي براي تخمير مي باشند و اين امر باعث مي گردند که شترمرغ سلولز را با همان کيفيت نشخوار کنندگان هضم و گوارش نمايد. علاوه بر اينها استفاده از خوراک با فرمولاسيون ويژه و کنترل شده و به اصطلاح بالانس و همچنين کاشت مواد مورد مصرف در جيرة اين حيوان مي تواند تا حدود زيادي در کاهش هزينه هاي تغذيه موثر باشد.
ضريب تبديل غذائي در شترمرغ ها
آنچه در مورد تغذيه شترمرغ ها مهم است اين موضوع است که شترمرغ ها توانايي ژنتيکي دارند که آنها را قادر مي سازد با بکارگيري سطح کمي از خوراک مصرفي به ماکزيمم حد رشد خود در طول مراحل گوناگون زندگي دست يابند. بطور خلاصه شترمرغ ها ضريب تبديل غذايي خوبي دارند، خصوصاً تا سن 6 ماهگي که همه تاکيد بايستي در بدست آوردن حداکثر FCR در اين مرحله باشد. در سن شش ماهگي کمترين وزني که پيشنهاد مي گردد حدود 70 کيلوگرم است و بايستي توجه داشت که پس از اين سن کاهش چشمگيري در FCR رخ خواهد داد. نمودار فوق براساس مصرف جيره هاي بالانس شده بدست آمده که اين امر اهميت بهره گيري از يک کارشناس دامپروري متخصص در امر تغذيه را به خوبي نمايان مي سازد. رخ عوامل موثر بر جريان هاي تغذيه اي عبارت اند از:1 ) بکارگيري يا عدم بکارگيري کارشناس دامپروري متخصص در امر تغذيه 2 ) سن بازار دهي پرندگان کشتاري 3 ) سن و ترکيب گله مادر 4 ) نوع آب و هواي منطقه 5 ) عوامل مديريتي و نوع مديريت اعمآلي در مزرعه 6 ) قابل دسترس بودن مواد مورد نياز 7 ) قيمت مواد اوليه در دوره هاي مختلف تغذيه 8 ) کيفيت مواد اوليه مورد استفاده
بايد توجه داشت که حتي ترکيبات خاک منطقه و مواد خوراکي که احتمال دارد به طور اتفاقي و خارج از برنامه توسط پرنده مصرف گردند مي توانند تا حدودي در اعمال يک برنامه تغذيه اي موفق دخيل باشند.
ترکيبات خوراک در شترمرغ
به طور کلي دو ترکيب مختلف را مي توان در تغذيه شترمرغ عنوان نمود:
1 ) قسمت علوفه اي مانند: يونجه و شبدر که در سنين مختلف از 60-10 % جيره را شامل مي گردد. 2 ) قسمت کنسانتره مرکب از موادي نظير: گندم، جو، ذرت، سويا، کنجاله ها، سبوس، مواد معدني و ويتامينه و موادي از اين قبيل که در سنين گوناگون 90 -40% کل جيره غذايي را تشکيل مي دهد و در حقيقت قسمت مغذي جيره به شمار مي رود. بايستي بدين نکته توجه داشت که هر گونه صرفه جويي در تهيه مواد خوراکي با کيفيت مي تواند ضررهاي غيرقابل جبراني را به پرندگان وارد وارد آورد، لذا پيشنهاد مي گردد که جهت تغذيه از مواد اوليه مرغوب و با کيفيت بالا استفاده گردد.
نحوه تنظيم فرمولهاي غذائي
جهت دستيابي به حداکثر راندمان توليد و افزايش بهره وري و همچنين کاهش هزينه هاي خوراک و تغذيه که قسمت اعظم هزينه هاي پرورشي را شامل شده و تاثير مستقيم بر ميزان سودآوري يک مزرعه را دارند، استفاده از يک کارشناس مجرب و کار آزموده که آشنايي کامل و کافي به فيزيولوژي تغذيه پرنده داشته و همچنين با ترکيبات مواد غذايي مختلف به خوبي آشنا مي باشد اجتناب ناپذير به نظر مي رسد. همچنين از آنجا که نوع تغذيه تعيين کنندة کيفيت نهايي محصول و کيفيت تعيين کنندة قيمت و در نهايت ميزان سود آوري مي باشد لذا اهميت استفاده از جيره هاي غذايي بالانس شده به خوبي آشکار مي گردد. ذکر اين نکته ضروري است که در هنگام تنظيم يک فرمول غذايي بايد به فاکتورهاي گوناگوني توجه داشت و با مد نظر قرار دادن مجموعه اي از عوامل اق دام به تهيه جيره مناسب نمود. به طور مثال يک جيره با کيفيت در مولدها، جيره اي است که علاوه بر افزايش کميت و کيفيت توليد فرصت کافي جهت جبران و تجديد مواد معدني و ويتامينه و ... را براي هر پرنده به وجود آورد و فشار ناشي از توليد به بدن پرنده را خنثي نمايد و در جوجه ها جيره اي که بتواند حداکثر بازدهي را در رشد و وزن گيري پرنده داشته باشد، جيره اي مناسب و کار آمد خواهد بود. بايد توجه داشت که در تهيه خوراک پرنده علاوه بر مواد پايه شامل ذرت و سويا و گندم و جو و ... استفاده از مواد اصلي يا اجزاء ثابت جيره نيز بسيار حائز اهميت است. مواد ثابت جيره مي توانند موادي مانند مکملهاي معدني و ويتامينه، نمک و موادي از اين قبيل باشد.
معمولترين پرسشي که ذهن يک مزرعه دار را به خود مشغول مي کند اين است که آيا خريد خوراک آماده به صرفه تر است يا ترکيب و تهيه آن در مزرعه؟
پاسخ به اين پرسش تابع عواملي گوناگوني است به طور مثال اگر يک مزرعه داراي شرايط زير باشد بهتر آن است که عمل تهيه خوراک به طور مستقل در مزرعه انجام گيرد: 1 ) داشتن زمين کافي جهت کشت مواد اوليه به ميزان قابل توجه و يا داشتن زمين جهت جايگزيني محصول (يعني کشت محصولي که به طور مستقيم در تهيه خوراک پرنده مصرف ندارد اما با فروش قسمتي از آن مي توان مواد اوليه مورد نياز را تهيه کرد و بدين طريق حداکثر بهره برداري را از زمين هاي تحت مالکيت داشت. ) 2 ) داشتن کارشناس دامپرور مجرب جهت تهيه فرمول غذايي مناسب 3 ) داشتن امکانات لازم جهت ميکس خوراک (آسياب و ميکسر) اما اگر مزرعه اي فاقد امکانات مذکور باشد عاقلانه ترين راه ممکن تهيه خوراک آماده از کارخانجات معتبر خوراک سازي است که به صحت گفته ها و عملکردشان اطمينان کامل داريد.
محل استقرار دانخوري و آبخوريها
بهتر آن است که دانخوري و آبخوريها با فاصله نسبتاٌ زيادي از يکديگر نصب گردند که اين امر از مخلوط شدن دان و آب با يکديگر جلوگيري کرده و شرايط بهتري را براي پرنده فراهم مي آورد.
ميزان مصرف خوراک و نوبتهاي غذادهي
ميزان خوراک مصرفي شترمرغ ها در سنين گوناگون بسيار متفاوت بوده بطوريکه از 200-120 گرم در يکماهگي آغاز و تا 5/2 کيلوگرم در روز خواهد بود اما بطور معمول خوراک مصرفي به ازاء هر شترمرغ بالغ معادل 5/2 -2 کيلوگرم در روز مي باشد که البته اين ميزان مي تواند بسته به فصل، نوع آب و هواي منطقه، نوع فرمولاسيون خوراک متغير باشد. بايد توجه داشت که هر گونه تغييراتي که سر خود و بدون پايه علمي در نوع فرمولاسيون خوراک و يا ميزان خوراک مصرفي اعمال گردد مي تواند پيامدهاي منفي را در پي داشته باشد. به طور مثال اگر بدون توجه به فتوتيپ پرنده اق دام به تغيير فرمول خوراک و يا ميزان آن نماييم اين تغييرات مي تواند باعث لاغري و ضعف بيش از حد پرنده شود که در نتيجه جفتگيري و توليد رو به کاهش گذاشته و نهايتاً متوقف خواهد شد و يا اينکه باعث چاقي بيش از حد و عمدتاً تجمع چربي در اطراف دستگاههاي تناسلي نر و ماده گردد که در اين صورت نيز شاهد تاثيرات منفي بر روي تخمگذاري و نطفه داري آنها خواهيم بود. در جدول زير مصرف خوراک روزانه در شترمرغ در سنين مختلف نمايش داده شده است:
سن (ماه)
وزن بدن (کيلوگرم)
مصرف روزانه خوراک (کيلوگرم)
1- 0
3 - 75/0
12/0
5/2 - 1
15 - 3
36/0
6 - 5/2
60 - 15
5/1
11 - 6
80 - 60
5/2
14 -11
100 - 80
2/2
14 به بالا
120 - 100
3/2
30 به بالا
120 به بالا
5/2
هميشه توجه داشته باشيد که ميزان مصرف خوراک با توجه به نوع فرمول انتخابي، فصل، منطقه جغرافيائي و خصوصيات فردي پرنده مي تواند متفاوت باشد.
ميزان خوراک مصرفي پرنده بايد در دو يا سه نوبت در اختيار جانور قرار گيرد زيرا اين عمل هم از فساد و تغييرات شيميائي و فيزيکي غذا در طول روز جلوگيري کرده و هم به پرنده فرصت هضم و جذب بهتر را خواهد داد. لذا بهتر آن است که خوراک دهي به پرنده حداقل در دو نوبت انجام گيرد.
مشخصات آب مصرفي
آب آشاميدني که در اختيار پرنده قرار مي گيرد و بايستي کاملاً تميز و عاري از هر گونه آلودگي باشد. ضمن اينکه بايستي توجه داشت که سختي آن يا E.C از حد مجاز مورد مصرف در طيور فراتر نباشد. بطور کلي هر شترمرغ داراي مصرفي آبي معادل 12-9 ليتر در روز مي باشد که البته اين ميزان بر اساس آب و هوا و نوع جيره مصرفي متفاوت خواهد بود بطوريکه در فصول سرد سال و يا در هنگام استفاده از علوفه هاي تازه و آب دار ميزان آب مصرفي کم و بالعکس در فصول گرم سال و يا در صورت استفاده از جيره خشک ميزان آب مورد نياز بيشتر خواهد بود. اگر پرورش شترمرغ در مناطقي انجام مي گيرد که امکان تهيه آب سالم به سختي وجود دارد و يا سختي آب داراي استانداردهاي لازم نيست مي توان با نصب دستگاههاي سختي گير و ضدعفوني کنندة آب تا حدي اين مشکلات را برطرف نمود.ز آنجا که آب يکي از مواد بسيار مهم در رشد و سلامتي پرندگان به شمار مي رود لذا اهميت استفاده از منابع آبي سالم بسيار اهميت خواهد داشت.
منبع: وبگاه مقالات کشاورزی و کلیه گرایشهای آن