مراحل کشت و برداشت زعفران :
1ـ تهیه زمین :در تهیه زمین برأی کشت زعفران شرایط ذیل در نظر گرفته می شود .
× زمین مرطوب انتخآب نگردد و سطح آب منطقه پایین باشد .
× خاک زمین دو رگ باشد .
× زمین زیر سایه درختان قرار نداشته باشد .
× زمین باید دارای منابع ابی بوده . یعنی حقابه داشته و یا بتواند از آب زیر زمینی استفاده کند .
× زمین دارای ریگ یا سنگ ریزه نباشد .
× زمین شآلی کار باید انتخآب نگردد.
× زمین باید مواد عضوی داشته باشد .
× غلضت ( PH ) خاک باید 7ـ8 باشد .
2ـ اماده ساختن زمین برأی کشت :
× زمین ابیاری گردد.
× زمین در صورتیکه اماده شدیار (شخم زدن ) سه مرتبه ( سه رگ ) و در صورتیکه خاک نرم و ملایم باشد دو مرتبه ( دو رگ ) شدیار گردد .
× در صورت موجودیت کلوخ در زمین باید کلوخ هاک ان میده گردد.
× بعدا زمین مذکور ماله گردد .
× مقدار ( 8 ) تن پارو سوخته ( پوسیده ) یا به تعداد 100 مرکب پارو حیوانی در فی جریب زمین علاوه گردد .
× مقدار 40 کیلو گرم کود سیا ( DAP ) نیز در فی جریب زمین مذکور استعمال گردد .
× زمین باید کاملا مسطح گردد .
× زمین باید به شکل پلاتها ( 5*10) دیزاین گردد .
3ـ انتخآب پیاز و زمان کشت زعفران :
احداث مزارع جدید زعفران فقط به وسیله پیاز ان مقدور و معمول است . بنابراین تهیه و انتخآب پیاز مرغوب جهت کاشت در ایجاد و گسترش کشت حائز اهمیت است . پیاز زعفران را می توان از خاک در اورد به انبار یا مزرعه ی دیگری منتقل کرد ، با توجه به دوره ی خوآب یا استراحت پیاز که از اواخر اردیبهشت ماه تا اواخر مرداد ادامه دارد می توان در این فاصله در بیرون اوردن پیاز اقدام کرد . بهتر است پیاز ها بعد از بیرون اوردن از زمین کاشته شوند تا پیازها ضمن ادامه استراحت در زمین جدید مستقر شوند . از بیرون اوردن پیاز ها در اواخر مرداد به بعد باید خودداری کرد چون در این موقع بعضی از پیازها ممکن است برأی ریشه دادن و جوانه زدن اماده باشند هر قدر فاصله بیرون اوردن پیاز تا کاشت کمتر باشد بهتر است با وجود این پیاز زعفران را برأی مدت چند ماه در محل سرد و خشک با ارتفاع 20ـ 30 سانتی متر می توان به صورت پخش شده نگهداری نمود ولی این امر باعث عدم توسعه فیزیو لوژیکی گلها شده و باردهی سال اول کشت را شدیدا کاهش می دهد .
پیاز زعفران را از موقع خزان بوته ( اوایل خرداد تا اواسط مهر ماه می توان کشت نمود ولی بهتر است از کاشت پیاز در اواخر تیر و اوایل مرداد خودداری شود زیرا در این موقع هوا و زمین بسیار گرم است و بیم ان می رود که رطوبت پیاز موقع جابجای از بین رفته و به ان صدمه وارد شود . بر اساس تحقیقات انجام شده توسط مرکز پژوهشهای صنعتی خراسان بهترین زمان کشت خرداد ماه می باشد .
4ـ نوع و مقدار کشت پیاز :
به طوریکه گفته شد زعفران به وسیله غده ساقه که عبارت از پیازهای تو پر ( بنه ) می باشد ازدیاد می شود و اندازه ان از یک فندق تا یک گردو متفاوت است . پیازهای انتخابی باید درشت تر سالم تر و بدون زخم و خراشیدگی و عاری از هر گونه بیماری باشد .
پیاز ها بهتر است قبل از کاشت با سموم قارچ کش از قبیل سرزان ، سری تیزان و گرامنیون و غیره به نسبت 300ـ 500 گرم سم برأی 100 کیلو پیاز بر علیه بیماریهای قارچی ضد عفونی شوند . در موقع کشت بهتر است پولک یا لایه خشک کف پیاز به همراه مقداری پوسته ازاد وی پیاز جدا شوند تا جذب آب بوسیله پیاز اسانتر و جوانه زدن ان سریعتر انجام شود . مقدار کاشت پیاز بسته به ریزی و درشتی از 3ـ10 تن در هکتار فرق می کند . فواصل کاشت معمولا 25 ـ 30 سانتی متر از هر طرف می باشد .
تعداد پیاز انتخابی جهت کاشت در هر چاله 3 پیاز است با وزن متوسط 6 گرم برأی هر پیاز می باشد در صورتیکه پیازها ردیفی در فارو کاشته شوند به صورت منفرد و با فاصله 6 ـ 8 سانتی متر از کدیگر به مقدار 3 تن و در صورتیکه به صورت سنتی و در هر چاله 5 عدد مصرف کنند میزان کاشت پیاز به 5 تن بالغ خواهد شد . گفتنی است که در تحقیقات انجام شده بهتری پیازها ، پیازهایی با اندازه بیشتر از 8 گرم بود .
5ـ انتقال پیاز زعفران :
× پیاز در داخل کارتن سوراخ دار و یا بوجی سوراخ دار انتقال گردد .
× از مقدار ( 25 ) کیلو گرم پیاز زیاد تر در یک کارتن انتقال نگردد .
× بوجی ها باید بالای هم قرار نگیرد .
× زمان انتقال باید متوجه شد که مستقیما شعاع افتآب بالای پیازها قرار نگیرد .
× در صورت موجودیت گرمی هوا انتقال پیازها از یک آلی دو روز را در بر نگیرد .
× انتقال پیازها باید از طرف شب نسبت موجودیت سردی هوا انتقال گردد .
× در جریان انتقال از پیاز ها مراقبت گردد . تا گرم نشود به خاطر اینکه اگر پیازها گرم شود فاسد می شود .
× هرگاه گرمی به پیازها می رسد باید پیازها سر زیر شود .
6ـ عملیات کاشت پیاز زعفران :
برأی کاشتن پیاز زعفران ابتدا چاله هاک یک ردیف را با بیل در می اورند و در داخل هر چاله به طوری که گفته شد از 3 ـ 15 پیاز قرار می دهند . عمق کاشت پیاز 15 ـ 20 سانتی متر در نظر گرفته و در موقع کاشت سر پیاز ها باید رو به بالا قرار گیرد . پیازها در عمق 20 سانت متری در زمستان از سرما و یخبندان و سایر تنش های محیطی و در تابستان از گرما زدگی مصون می مانند .
برأی کاشت زعفران 4 ـ 5 نفر شرکت می کنند به این ترتیب أه یک نفر با بیل چاله ها را در می اورد دو نفر پیازهای قابل کست را به صورت دسته های 3 تا 5 یا 15 تائی انتخآب می کنند و نفر چهارم پیازها را در داخل چاله ها قرار می دهند و بقیه نفرات کار جود را ادامه می دهند تا تمام زمین کاشته شود . سرانجام سطح مزعه را که نا مسطح شده با بیل یا ماله ایکه صاف و فشرده می سازند تا پیازها به خاک چسبند .
زمین کشت شده به همین صورت تا موقع ابیاری پائیزه رها می شود قبل از ابیاری در حدود 10ـ 20 کود حیوانی کاملا پوسیده با بیل یا چا شاخ در سطح زمین پخش می نمایند .
در اسپانیا کاشت زعفران به صورت دیم صورت می گیرد پیازهای زعفران به جای کپه کاری در داخل ردیف 4 به فاصله 5 تا 8 سانتی متر از همدیگر کاشته می شود . و ردیف های کاشت از همدیگر 30 ـ 35 سانتی متر فاصله دارد . پس از انجام عمل کاشت روی شیار ها را ماله پوشانده و زراعت ردیفی به نظر می رسد .
7ـ ابیاری :
× ابیاری سال اول باید ( 15 ) برج میزان صورت گیرد .
× ابیاری سال دئوم ( 25 ) برج میزان صورت گیرد .
× در صورتیکه پیاز ها تیغ زدن ( germination ) نداشت باید بعد از مدت 12 ـ 15 یوم ابیاری اول ابیاری دوم اقدام نمود.
× ابیاری سوم در عدم موجودیت باران باید بعد از ختم گل دهی انجام شود .
تو ضیح : پس از پایان کاشت پیازهای زعفران که حداکثر تا اخر شهریور ماه طول می کشد حدود 15 تا 10 روز بعد از کاشت اقدام به ابیاری مزرعه می نمایند . در نقاط مختلف خراسان بسته به وضعیت آب و هوایی منطقه از اواسط مهر ماه تا دهه اول ابان ابیاری زعفران شروع می شود . با توجه که گل کردن زعفران تا حدودی تابع آب اولیه می باشد لذا برأی اینکه برداشت زعفران با مشکل مواجه نشود آب اول را در بین قطعات با فاصله چند روز تقسیم می کنند تا بدین وسیله دوران اوج گل دهی قطعات با یکدیگر همزمان نباشد .
آب اول زعفران خیلی مهم است و تمام نقاط زمین باید به طور کافی و یکنواخت آب بخورد تا گلهای یک قطعه با هم و هم زمان بیرون ایند بعد از گاورو شدن مزرعه برأی سله شکنی از کج بیل و چهار شاخ فلزی یا گاو آهن ایرانی با عمق کم استفاده می شود متعاقب ان زمین را ماله می کشند . سله شکستن زمین باعث می شود که جوانه های گل به سهولت بیشتری از خاک بیرون امده و رشد قوی و مطلوبی داشته باشند .
پس از ابیاری اول به فاصله 15 ـ 20 روز بعد از ان اولین گلهای زعفران ظاهر می شوند بدیهی است که مزرعه زعفران در سال اول محصول قابل توجهی نمی دهد . از اوایل فروردین تا زمانیکه رنگ برگها به زردی مایل شود هر 6 ـ 12 روز یک بار ابیاری انجام می شود.
باید توجه داشت که بعد از وجین یک نوبت ابیاری به تاخیر بیفتد تاعلف های هرز از بین رفته و مجددا سبز نشوند . آب اخر در درشت شدن پیاز ها موثر است .
8ـ استعمال کود :
× پارو حیوانی بهد از اماده ساختن زمین قبل از کشت به مقدار ( 8 ) تن در فی جریب .
× کود کیمیاوی سیا ( DAP ) همزمان با کشت پیاز به مقدار 40 کیلو گرم در فی جریب .
× کود سفید ( urea) مرتبه اول به مقدار 20 کیلو گرم در فی جریب در زمان ابیاری اول .
× کود سفید ( urea) به مرتبه دوم نیز به مقدار 20 کیلو گرم در فی جریب بعد از ختم گل دهی ذر زمان ابیاری دوم یا سوم .
× سالانه باید پارو حیوانی و کود به تناسب استعمال فوق یعنی پارو حیوانی قبل و کود یوریا بعد از ابیاری داده شود .
9ـ سله شکنی :
همان طور که اشاره شد بعد از ابیاری اول به محض گاورو شدن زمین سطح زمین باید سله شکنی شود به نحوی که پیازها صدمه نبینند بهترین وسیله سله شکنی کج بیل و بیل شیار دار و گاو آهن ایرانی و کولیتیواتر است .
سله شکنی باعث می شود که گلها به اسانی ا ز خاک بیرون امده و کود حیوانی با خاک مخلوط گردد . و باعث حفظ رطوبت در خاک می گردد . در مواقعی که زارع نتوانسته باشد به زمین خود کود دهد قبل از انجام ابیاری می توان کود لازم را در سطح خاک پخش نمود و با شخم سطحی با خاک مخلوط نمود و بعد از این عمل که در واقع حکم سله شکنی را دارد جهت هموار نمودن زمین و چسباندن خاک به پیاز ها زمین را ماله می کشند . در کل سله شکنی در رشد زعفران کمک می کند .
10ـ وجین علفهای هرز :
علفهای هرز از طریق رقابت با گیاه زعفران از نظر آب و مواد غذایی و نور خورشید سبب کاهش محصول می شود علاوه بر این ممکن است در مراحل کاشت و برداشت زعفران مزاحمت هایی ایجاد و میزبان تعدادی از بیماریها و حشرات و بخوصوص نماتد باشد . وجین مزرعه در هر موقع که علفهای هرز رشد کردند ضروری است در مزارع زعفران اولین وجین بعد از ابیاری دوم انجام و این وجین باعث از بین رفتن علف های هرز مزرعه زعفران می گردد .
به طور معمول اولین وجین زعفران بهد از برداشت گلها و دومین ان در صورت لزوم به فاصله در حدود یک ماه قبل از آب سوم انجام می شود . در مورد مبارزه شمیایی با علف های مزرعه باید توجه کرد که چون اثر این علف کش ها بر روی گیاه ازمایش نشده لذا باید حتی الامکان به هنگام رشد بوته های زعفران از مصرف علف کش های شیمیایی خود داری کرد . بنابراین بهترین روش کنترل علفهای هرز وجین دستی است که دوبار در سال انجام می شود .
11ـ برداشت زعفران :
کشت زعفران فقط در سال اول ولی برداشت ان 7 سال می باشد .
مزرعه زعفران در سال اول محصول قابل توجهی ندارد و فقط پیازهایی که درشت تر بوده و تغذیه خوبی داشته اند به گل رفته و تولید زعفران می کنند .
زمان گلدهی مزعه معمولا ابانماه و دوره گلدهی 15 ـ 20 روز به طول می انجامد . تعداد گلها در روزهای اول و اخر کمتر می باشد و در روها وسطی زیادتر است . گل دهی وابسته به درشتی و ریز بودن پیاز می باشد و از هر جوانه به تعداد 1 ـ 4 گل تولید می گیرد . برداشت زعفران توسط دست و نیروی انسانی انجام می گیرد . دستهای کسی که گل را می چیند باید پاک و باصابون شسته شود . بهترین زمان گل گیری در ساعات اولیه صبح و قبل از طلوع افتآب می باشد . بنابراین به تعداد نیروی کارگری زیادی نیاز است اگر گلها در معرض باد و نور خورشید قرار بگیرد کیفیت خود را از دست داده و عطر و رنگ ان کاهش می یابد .
بعد از چیدن رشته های زعفران را از گل جدا کرده و بر روی پارچه های تمیز در اطاقکی که سایه بوده و تهویه مناسبی داشته باشند پهن کرده تا کاملا خشک شوند .
از هر هکتار مزرعه زعفران به طور متوسط سالانه 10 کیلو گرم زعفران خشک به دست می اید . در پایان سال هفتم باید پیازها را اززمین منتقل نمود . قابل توجه است که پیازها را در سال اول را دارند پس در سال هفتم 5 هکتارزمین را با این پیاز می توان زیر کشت برد . کاشت و برداشت زعفران به ماشین الات نیاز ندارد .
12ـ جدا کردن تار زعفران از گل :
× پوشش گل از سه کاسبرگ و سه گل برگ همزمان نبضش تشکیل شده به طوریکه تشخیص کاسبرگ ا گلبرگها مشکل است .
× در حصه وسطی گل سه کلاله ( تار مانند ) به رنگ قرمز در حدود ( 2 ـ 3 ) سانتی متر نمایان است که تار زعفران نامیده می شود .
× گل زعفران را به دشت راست گرفته به کمک دست چپ سر تار زعفران را از داخل گل جدا نموده . و بین دو انگشت ( شهادت و ما بین ) قرار داده و به همین ترتیب پروسه را ادامه داده .
× تارهای مطلوب را بالا یک پارچه پاک هموار نموده بعد از اینکه ( 75% ) رطوبت ان خشک گردیده دسته بندی نموده و در حدود (ئ50 ـ 60 ) دانه تار به نخ بسته بندی می نمائیم .
13 ـ خشک نمودن زعفران :
هر قدر مدت زمان خشک شدن کمتر باشد به همان اندازه کیفیت زعفران از نگاه عطر ، رنگ و طعم بهتر حفظ می شود . به سه طریق ذیل می توان تار زعفران را خشک نمود .
× توسط دستگاهای عصری خشک کننده زعفران که تقریبا در حدود یک ساعت را در بر می گیرد .
× در مجاورت هوای ازاد .
× سنگهای اعیار شده که توسط حرارت و یا اتش داغ می گردد ، زعفران ها را بالای ان به طور هموار قرار داده به اسرع وقت زعفران مذکور خشک می گردد .
نوت : هر قدریکه زعفران زودتر خشک گردد و حفظ لصحه و مراقبت جدی در مراحل ان در نظر گرفته شود به همان ترتیب زعفران خشک به دست امده مرغوب با طعم و با ارزش می باشد .
14ـ چرایی زعفران : همان طوریکه می دانیم برگها کارخانه مواد غذایی گیاه اند . و این مواد پس از ساخته شدن جهت مصرف غذایی متوجه پیاز و ریشه نبات می شود . بنا اگر برگ زعفران درو و یا جرا ییده شوند زعفران صدمه زیاد را می بیند . از این رو تنها موقع می توان برگها را جمع اوری کرد کا کاملا برگها زرد شده باشند . بالا کشیدن زودتر از موعد برگها موجب اسیب رساندن به پیا های زعفران می گردد . همچنان مواد غذایی در برگها در موقع ختم فصل نمویی به پیاز زعفران می رود . و در همین موقع پیاز های زعفران درشت و بزرگ می شوند .
15ـ تکثیر زعفران : تکثیر زعفران از طریق پیازچه ( tuber ) جدید که از پیاز مادر تولید می شود صورت می گیرد . زعفران تهیه و برداشت غده های جدید اقدام نمود .
منبع: مرکز مقالات کشاورزی