جنگل های شاخه زاد
روش جنگل کاری شاخه زاد
روش شاخه زاد مخصوص درختان پهن برگ است.معمولا درختانی را به این روش اداره می کنند که دارای قدرت جست زایی باشند یا ریشه جوش تولید کنند.گونه های بلوط،ممرز،توسکا و افرا توان تولید جست دارند.
امکان دارد شاخه زاد،ساده یا مرکب باشد.در صورتی که جست های منظم باشند،شاخه زاد را ساده می نامند.اما در صورتی که جست ها نا منظم باشند،شاخه زاد مرکب نامیده می شود.از آن جا که جست ها از کنده قوی تغذیه می کنند،رشد سریعی داند و بعد از چند سال،توده انبوهی به وجود می آورند.دوره بهره برداری در این جنگل ها،تابع گونه و نوع مصرف و معمولا بین 10 تا 30 سال است.
در اثر کف بر کردن درختان،جوانه های خفته تحریک می شوند،جست تولید می کنند و جنگل شاخه زاد را به وجود می آورند.بعضی اوقات هم جوانه های اتفاقی تولید جست می کنند.از آن جا که این جست ها در مقابل باد افتادگی حساس اند و زود می شکنند،مورد توجه قرار نمی گیرند.این نوع جوانه هارا می توان در انجیلی(درخت آهن)،راش و افرا مشاهده کرد.
جست هایی که از ریشه حاصل می شوند،ریشه جوش نام دارند.گونه های اقاقیا،عرعر و نارون قادرند ریشه جوش تولید کنند.تمام گونه های پهن برگ قادر به تولید ریشه جوش نیستند و کنده های پوسیده،خاصیت جست زایی خود را از دست می دهند.
در جنگل های شاخه زاد،بهره برداری بر اساس سطح صورت می گیرد.منشاء جنگل ای شاخه زاد ریشه جوش و پا جوش و تجدید حیات به صورت طبیعی است.
به جست های حاصل از یک کنده،جست گروه می گویند.و با افزایش سن و در نتیجه رقابت،از تعداد آنها کاسته می شود.چنانچه در یک جست گروه ممرز،در سال اول 300 جست وجود داشته باشد،این تعداد در پایان سال دوم به 110 اصله تقلیل می یابد و در 10 سالگی،30 اصله و در 20 سالگی به 15 اصله می رسد.
تحول در جنگل های شاخه زاد
پس از کف بر کردن درختان،جوانه های خفته تحریک می شوندو جست ها،رشد خود را آغاز می کنند.همراه با جست ها،علف های هرز و رستنی ها نیز فعالیت خود را شروه و به سرعت،عرصه را اشغال می کنند.ولی چون سرعت رشد جست ها زیاد است،خیلی زود بر سایر رستنی ها غلبه می کنن.از آن پس،رقابت بین جستها ی یک پایه،یک گونه و در صورت وجود گونه های دیگر،با جست های آنها شروع میشود.در نتیجه این تنازع بقاء،گونه های سایه پسند برتری می یابند و جست هایی با رشد بیشتر،اشکوب غالب(طبقه غالب) و بقیه،اشکوب مغلوب(طبقه مغلوب) را تشکیل می دهند.
در جنگل شاخه زاد،پاک کردن انجام نمی شود،زیرا صرفه اقتصادی ندارد و از محصول آن درآمد قابل توجهی عاید نمی گردد.اما در بعضی موارد،پس از 3 تا 4 سالگی درختان،این کار را انجام می دهندو در صورت نیاز،تکرار می کنند.ولی روشن کردن اغلب انجام می شود.
برای تجدید حیات شاخه زاد،معمولا یک دامنه سنی وجود دارد که بیشتر یا کمتر از آن،قدرت جست زایی کاهش می یابد و این حالت به نوع گونه و رویشگاه آن بستگی دارد این دوره معمولا بین 10 تا 30 سالگی است؛اما از 40 سال بیشتر نمی شود.بلوط،ممرز و شاه بلوط،پس از 30 سالگی نیز قدرت تولید پا جوش دارند.در مورد بید،برش هر ساله انجام می شود.اما بهره برداری بیش از حد از جنگل شاخه زاد،خاک جنگل را ضعیف می کند.
نوع محصول در جنگل شاخه زاد
محصول در جنگل های شاخه زاد متنوع اندو می توان از میان آنها،موارد زیر را ذکر کرد:
1-تولید چوب برای سوخت
2-تولید چوب برای مصارف روستایی
3-تولید چوب تونلی
4-تولید چوب برای صنایع کاغذ سازی
5-تولید چوب برای صنایع تخته و خرده چوب
6-تولید پوست برای تهیه تانن
دوره برداشت برای تولید چوب تونلی20 تا 25 سال و برای تولید تانن 15 تا 20 سال است.
فصل بهره برداری
بهره برداری جنگل های شاخه زاد در دوره رشد نباتی،مناسب نیست.به خصوص در بهار و تابستان،برش سبب ایجاد خسارت های قابل توجهی می شود،زیرا پوست جست ها در محل برش کنده می شود و تعداد زیادی جوانه خفته از بین می رود.در نتیجه،از تعداد جست ها کاسته می شود،جست های تولید شده توان استقرار ندارند و با اولید باد می شکنند و از بین می روند.جنگل های شاخه زاد بلوط را برای گرفتن تانن،در تابستان قطع می کنند.در صورتی که بهترین فصل قطع،زمستان است.زیرا در این فصل،اولا نیروی کار به اندازه کافی وجود دارد و ثانیا مواد غذایی زیادی در کنده های ذخیره شده است که در بهار،در اختیار پاجوش ها قرار می گیرد.در نتیجه،پاجوش ها در طول فصل رشد،قوی،خشبی و مقاوم می شوند.بنابراین فصول پاییز و زمستان برای اجرای برش مناسب اند.
گونه های مناسب برای ایجاد جنگل های شاخه زاد
بلوط،شاه بلوط،توسکا و بید
محاسن جنگل شاخه زاد
*تولید انبوه محصول یک نواخت در زمانی کوتاه
*تهیه و اجرای آسان طرح
*حمل و نقل آسان محصولات چوبی
معایب جنگل شاخه زاد
*تعداد محدود گونه های مناسب شاخه زاد(تمام گونه ها جست تولید نمی کنند)
*محدودیت مکانی اجرای طرح(در شیب کم قابل اجرا نیست)
*جنگل های شاخه زاد باعث ضعیف شدن خاک می شوند.
منبع:اصول پرورش جنگل(دکتر علیرضا میر بادین)