آهن(Fe)
نقش
ماده غذايي آهن، يكي از مواد غذايي كم مصرف است كه وجود آن به اندازه كافي براي رشد گياهان زراعي و باغي لازم است و در تشكيل سبزينه گياهان زراعي و باغي نقش ارزنده اي دارد.
آهن به صورت دو ظرفیتی جذب می‌شود و به صورت کلیت هم جذب می‌گردد. این عنصر در ساختار هموپروتئینها مانند سیتوکرومها ، سیتوکروم اکسیداز و لگ هموگلوبین شرکت می‌کند. آهن گرچه در ساختار کلروفیل وجود ندارد ولی در سنتز آن عنصر نقش مهمی دارد. این عنصر به اشکال مختلف کانی در خاک وجود دارد.
علائم كمبود آهن در گياه
در بيشتر نقاط كشور ما مهمترين عاملي كه موجب كمبود آهن زيادي بي كربنات در محلول خاك است اغلب خاك هاي ايران مقدار قابل توجهي آهك دارند . آهك بتنها يي مشكل چنداني در جذب آهن ايجاد نمي كند . ريشه ي گيثاه با ايجاد شرايط ويژه اي در اطراف خود (ترشح هيدروژن يك بار مثبت يا پروتون ، اسيدهاي آلي و كلاتهاي طبيعي ) از قليليت خاك در نزديكي ريشه مي كاهد و به اين ترتيب حلاليت تركيبات آهن دار خك را افزوده ، آهن مورد نياز گياه را در حد كافي تامين مي كند . آبياري سنگين ، فشردگي و يا هر عامل ديگري كه تهويه خاك را كاهش دهد ، به افزايش غلظت دي اكسيد كربن در خاك مي شود ودر حضور آهك ،واكنش انجام مي دهد كه طي آن بي كربنات توليد شده ، خاصيت بافري دارد . بدين معني كه از كاهش pH در اطراف ريشه تا حدي جلوگيري مي كند و در نتيجه از حلاليت بيشتر تركيبات آهن دار و قابليت جذب آهن كاسته مي شود . توانايي ريشه گياهان مختلف در ايجاد شرايط مناسب براي جذب آهن متفاوت است . گياهان مقاوم به كمبود آهن ، ريشه هاي كارآيي براي جذب آهن دارند . ريشه گياهان حساس به كمبود آهن ، كارايي مناسبي براي جذب آهن ندارند . اين خصوصيت بيشتر جنبه وراثتي دارد . البته تاثير تغذيه گياهي مناسب نيز در اين مورد به اثبات رسيده است . آب آبياري ، گاهي به ويژه هنگامي كه از چاه هاي عميق تامين شود بي كربنات دارد . هوادهي اين آب ها ( با استفاده از فواره و يا ريزش از بلندي ) و يا مصرف مقداري اسيد سولفوريك( كاهش pH آب آبياري تا حد خنثي) ، مقدار بي كربنات را كاهش مي دهد .
گاهي در گياهان مبتلا به كمبود آهن ، غلظت آهن در برگ ها بيشتر از حد نرمال است و حتي اخيرا در تجزيه هاي برگي ، مقدار غلظت آهن را درج نمي كنند . اين بدان علت است كه وجود آهن زيادي در برگ ها ملاك عمل نيست و بايد از طريق محلول پاشي و ايجاد شرايط خوب مديريتي حركت آهن را در گياه بهبود بخشيد تا علائم كمبود آهن در برگها مشاهده نگردد .
در صورت كمبود آن ،سبزينه (كلروفيل) به مقدار كافي در سلو لها يافت نمي شود و برگها رنگ پريرده به نظر مي آيند.زردي برگ ناشي از آهك ،شكل خاصي از كمبود آهن در گياه است كه در بخش وسيعي از كشور ما را فرا گرفته استمركبات در جنوب و شمال كشور ،ميوه هاي معتدله (از جمله : سيب ،هلو گلابي ،زرد آلو ) ، برخي از زراعت هاي مهم از جمله سيب زميني ،سويا و سورگوم ،سبزي و گياهان زينتي با شدت هاي متفاوت ،از كمبود آهن صدمه مي بينند . مديريت هوشمندانه در كاهش خسارت ،بسيار موثر است . به عبارت ديگر با مديريت مطلوب ، مساله اي به نام زردي برگ (كلروز )وجود نخواهد داشت . كشت گياهان حساس به كمبود آهن در خاك هاي آهكي ، آبياري بيش از حد مصرف بي رويه و نا متعادل كود هاي شيميايي ،كاهش مواد آلي و فشرده شدن خاك ،فقدان برنامه ريزي منظم براي افزودن مواد آلي به خاك توجه بيش از حد به كود آهن وارداتي يارانه اي و مهمتر از همه ناديده گرفتن توصيه هاي حاصل از پزوهش هاي گذشته و فقدان آموزش در زمينه ي روش هاي مبارزه با كمبود اين عنصر ،باعث شده تا امروز ابعاد مشكل گسترش يافته ،در بسياري از موارد ،ارايه ي راه حل عملي و اقتصادي دشوار به نظر مي آيد.
اگر گياهي به جذب آهن به مقدار كافي قادر نباشد ساخت سبزينه (كلروفيل ) در برگ كاهش مي يابد و برگ ها رنگ پريده خواهند شضد . به اين نحو كه ، ابتدا فاصله بين گلبرگ ها و سپس با شدت يافتن كمبود ، به جز رگبرگ ها ، تمام سطح برگ زبرد مي شود . چون آهن در گياه پويا نيست (غير متحرك است ) ، اين علائم ابتدا در برگ هاي جوان و در قسمت با لاي سا قه مشاهده مي شود و با شدت يافتن كمبود ، تمامي گياه را در بر مي گيرد . در در ختان ميوه ، زردي برگ در حالي كه رگبرگ ها كم وبيش سبز مانده اند ، پديده ي رايجي است . حاشيه ي برگ ها با شدت يافتن كمبود به سفيدي گراييده ، سپس علائم سوختگي (نكروز ) مشاهده مي شود . گاهي در اواخر بهار كه سرعت رشد درختان زياد است ، به علت عدم تكافوي جذب آهن ، برگها زرد رنگ مي شوند . سپس با كاهش آهنگ رشد ، رنگ بر گها به تدريج سبز و دوباره در اواخر تابستان ، با تشديد رشد رويشي، علائم كمبود آهن يعني زردي رنگ برگ ها مجددا بروز مي كند . بايد توجه داشت كه تنها كمبود آهن به زردي برگ منجر نمي شود ،كمبود ازت ، گوگرد، منيزيم ، و برخي عناصر غذايي ديگر ، بعضي آفات و بيماري ها و يا نور كم در مواردي به پريدگي رنگ برگ مي انجامد.
عواملي كه موجب مي‌شود كمبود آهن تشديد شود عبارتند از:
1) آهكي بودن خاك‌ها؛ PH قليايي - به ازاء هر يك واحد افزايش PH، حلاليت تركيبات آهن هزار مرتبه كاهش پيدا مي‌كند. يعني در PH بالاتر از 7 حلاليت آهن، براي تأمين آهن مورد نياز گياه كافي نيست؛
2) تهويه نامناسب خاك؛
3) كمي مواد آلي در خاك؛
4) كيفيت نامناسب آب آبياري؛ به خصوص غلظت زياد يون بي‌كربنات، كه در جذب آهن و انتقال آن در داخل گياه ايجاد مشكل مي‌كند؛
5) مصرف زياد كودهاي فسفري؛ در شرايط مصرف زياد فسفر جذب آهن توسط گياه كاهش مي‌يابد.
ارزيابي آهن قابل جذب در خاك به روش عصاره گيري و با DTPA انجام مي‌شود. (DTPA) يك عصاره‌گيري است كه براي عصاره‌گيري عناصر كم مصرف مورد استفاده قرار مي‌گيرد. در اين روش معمولاً اگر مقدار آهن قابل جذب كمتر از 2.5 ميلي گرم در كيلوگرم باشد كمبود آهن وجود دارد. همچنين بين 2.5 تا 4.5 ميلي گرم نيز در بعضي از گياهان كمبود آهن مشاهده مي‌شود كه غلظت بحراني آهن نيز گفته مي‌شود. غلظت بيش از حد 4.5 غلظت مناسب آهن را نشان مي‌دهد. آهن به صورت Fe+2 ، Fe+3 و كِلات آهن (كلاتهاي طبيعي و كلاتهاي مصنوعي) توسط گياه جذب مي‌شود.
گياهان و ارقام آن‌ها نسبت به كمبود آهن حساسيت متفاوتي دارند. واريته‌هاي گياهي از نظر حساسيت به كمبود آهن به دو گروه Fe افيشنت كوتي‌وا و Fe اين‌افيشنت كوتي وا تقسيم‌بندي مي‌شوند. گياهان Fe افيشنت Fe-efficient يا آهن‌كارا (يا مقاوم به كمبود آهن) گياهاني هستند كه با مكانيسم‌هاي مختلف قابليت جذب آهن را در خاك افزايش مي‌دهند و در نتيجه دچار كمبود آهن نمي‌شوند. اين گياهان با دو مكانيسم مشهور به استراتژي 1 و استراتژي 2 قابليت جذب آهن را در خاك افزايش مي‌دهند. استراتژي 1 در اكثر گياهان ديده شده و به صورت‌هاي مختلفي قابليت جذب آهن را بالا مي‌برد. از جمله اينكه دفع +H در محيط ريشه باعث اسيدي شدن PH خاك مي‌شود و حلاليت آهن را افزايش مي‌دهد.
درمان كمبودآهن
1) پيشگيري از بروز كمبود آهن؛ براي اين منظور بايد شرايط تهويه خاك مناسب باشد كه اين امر از طريق چند عامل صورت مي‌گيرد:
الف) بيل زدن در پاي درخت؛
ب) اضافه كردن مواد آلي به خاك؛
ج) كيفيت مناسب آب؛
د) مصرف متعادل كود حيواني و كود فسفري تا قابليت جذب آهن بالا رود.
2) كاشت ارقام و گونه‌هاي مقاوم به كمبود آهن؛
3) مديريت آبياري صحيح؛ مصرف زياد آب باعث تغذيه نامناسب و تشديد بروز كمبود آهن مي‌شود؛
مصرف كود آهن به صورت محلول‌پاشي روي گياه و تزريق دارو بر روي تنه درخت درمان خوبي است. براي مصرف كود در خاك، كود كلات آهن بهترين كود است، كلاتهاي آهن كودهاي گران قيمتي هستند. بهترين كلات آهن براي خاك‌هاي ايران كود كلات سكوسترين آهن 138(سكوسترين Fe EDDHA - هيدروژن فريك اتيلن بيس (آلفا آمينو – 2 – هيدروكسي فنيل استيك اسيد)) است. كه داراي يك بنيان كلات كننده است و آهن را در خودش نگهداري مي‌كند. از آنجا كه سولفات آهن در خاك رسوب مي‌كند بصورت محلول‌پاشي روي گياه استفاده مي‌شود. سولفات آهن نسبت به كلات آهن ارزان‌تر است. در سال‌هاي اخير در داخل كشور كلات‌هايي ساخته شده‌اند كه بعضي از آن‌ها در مقايسه با كلات خارجي جواب خوبي داده‌اند ولي بعضي ديگر قابليت كلات آهن خارجي را نداشته‌اند
www.ake.blogfa.com www.ake.blogfa.com www.ake.blogfa.com