توت فرنگی یا توت باستانی
توت فرنگی یا توت باستانی      باورتان مي شود كه توت فرنگي از خانواده رزها باشد. ميوه هاي خوشمزه، خوشرنگ و آبداري كه چندي پيش ناگهان در همه ميوه فروشي ها فراوان بودند تنها مدت كوتاه ديگري ميهمان ما هستند و به همان سرعتي كه آمدند، ناپديد مي شوند. اين سته هاي دوست داشتني محصول بوته هاي پايا و چند ساله اي هستند كه در سرتاسر جهان طرفداران زيادي دارند. علاقه به توت فرنگي باعث شده تا اسطوره هاي بسياري درباره آن به وجود آيد. مثلاً براساس يكي از اسطوره هاي مصر باستان اگر كسي ظرف يك ساعت سيصد توت فرنگي بخورد به گربه اي اهريمني تبديل خواهد شد. آيا تاكنون توت فرنگي دوقلو خورده ايد، افسانه ها مي گويند اگر كسي توت فرنگي دوقلو را به دو نيم كند و آن را با فردي از جنس مخالف شريك شود، آن دو به زودي عاشق هم خواهند شد. مردمان خرافاتي معتقدند چنانچه زني آبستن به هنگام عبور از محل كشت توت فرنگي بدن خويش را لمس كند، فرزندش در همان نقطه از بدن خود لكه اي مادرزاد به رنگ توت فرنگي خواهد داشت. مرسوم است كه از تازه عروس و دامادها با سوپي از خامه ترش رقيق، توت فرنگي، گل گاوزبان و پودر شكر پذيرايي كنند. همسر دوم هنري هشتم، ملكه آن بولين (۳۶-۱۵۰۶) يك لكه مادرزاد به شكل توت فرنگي روي گردنش داشت و همين باعث شد بعضي ها شايعه كنند اين ماه گرفتگي پوستي ثابت مي كند او جادوگر است. سنگ تراشان قرون وسطي طرح توت فرنگي را روي محراب ها و سرستون هاي كليساها حك مي كردند كه نماد كمال و عدالت بود. در همان دوره از توت فرنگي در مراسم و جشن هاي بزرگ براي تضمين صلح و سعادت استفاده مي كردند. توت فرنگي كه به عنوان نماد الهه عشق و مريم باكره مقدس بوده است به داشتن تاريخي طولاني و هيجان انگيز مفتخر است. ويليام باتلر حدود ۳۰۰ سال پيش نوشت: «بدون ترديد خداوند مي توانست سته بهتري بيافريند اما بدون ترديد خداوند هرگز اين كار را نكرده است. » تاريخ توت فرنگي تاريخ توت فرنگي به ۲۲۰۰ سال پيش بازمي گردد. طبق اسناد تاريخي توت فرنگي وحشي، دست كم از سال ۲۳۴ پيش از ميلاد در ايتاليا مي رويد. در سال ۱۵۸۸ هنگامي كه كشتي هاي نخستين اروپاييان در سواحل ويرجينيا لنگر انداخت، مهاجران از ديدن توت فرنگي هاي وحشي متعجب شدند. نخستين ساكنان ماساچوست از خوردن توت فرنگي هايي كه از سال ۱۶۴۳ توسط سرخ پوستان محلي كاشته مي شدند لذت مي بردند. از ۱۸۶۰ به بعد توت فرنگي در بسياري از نقاط ايالات متحده به طور گسترده اي كشت مي شود. در اوايل دهه ۱۹۰۰ توت فرنگي در كاليفرنيا كاشته شده است. امروزه در كاليفرنيا هر ساله ۱۰ هزار هكتار زمين زير كشت توت فرنگي مي رود و بيش از ۸۰ درصد توت فرنگي كشور در اين ايالت توليد مي شود. اگر تمام توت فرنگي هايي كه امسال در كاليفرنيا توليد شده اند را در يك خط پشت سر هم بچينيم، ۱۵ بار كره زمين را دور خواهد زد. اين مقدار توت فرنگي كافي است تا به هر خانوار آمريكايي ۱۲ سبد توت فرنگي داده شود. به طور متوسط از هر هكتار زمين نزديك به ۵۲ تن توت فرنگي برداشت مي شود. رومي ها از ۲۰۰ سال پيش از ميلاد توت فرنگي مي كاشتند. در قرن شانزدهم توت فرنگي در سبدهاي حصيري مخروطي شكل فروخته مي شد و بنابراين شايد بتوان آن را يكي از نخستين غذاهاي بسته بندي شده دانست. درباره نام توت فرنگي توضيحات مختلفي وجود دارد بعضي ها معتقدند كه اين نام از عمل گذاشتن كاه (Straw) در اطراف گياه توت فرنگي (Strawberry) براي حفاظت آن گرفته شده است. ديگران معتقدند كه اين نام بيش از ۱۰۰ سال قدمت دارد و به ساقه هاي رونده اي اشاره مي كند كه از گياه به اطراف انتشار مي يابد.     نام انگليسي توت فرنگي ممكن است از فعل انگلوساكسون to Strew (به معني انتشار يافتن) مشتق شده باشد. ويژگي هاي گياهشناسي توت فرنگي توت فرنگي گياهي است پايا و چند ساله از تيره رزها داراي استولون يا محور خزنده و ساقه خيز كه در گره هاي زاياي آن ريشه هاي نابجايي رشد مي كنند. برگ داراي دمبرگ هاي دراز و پهنك سه بخشي گل آذين ديهيم و گل هاي نر و ماده روي دو گياه مجزا. گل ها داراي كاسه و جام پنج پر با گلبرگ هاي سفيد رنگ يا زرد فام، پرچم ها و برچه ها پرشمار واقع بر روي حفرات يك نهنج بزرگ. توت فرنگي پرورشي مدرن با نام علمي Fragaria ananassa عمده ترين گونه اي است كه در حال حاضر در باغ ها پرورش داده مي شود. اين گونه از دورگ گيري بين دو گونه اي كه توسط اسپانيايي ها وارد اروپا شد، به دست آمد. در حال حاضر شمار گونه هاي جنس توت فرنگي به ۱۲ يا بيشتر مي رسد. اين جنس بومي مناطق معتدل اوراسيا و شمال آمريكا است كه به شمال آفريقا و كوهستان هاي نواحي گرمسيري آمريكا در منطقه معتدل آمريكاي جنوبي نيز گسترش يافته است. نكته جالب در مورد توت فرنگي ها متفاوت بودن تعداد جفت كروموزوم ها از گونه اي به گونه ديگر است به طوري كه گونه هاي وحشي معمولاً ديپلوئيد (۲n) و توت فرنگي هاي پرورشي مدرن عموماً اكتاپلوئيد يا n۸ هستند. توت فرنگي ها عمدتا دوجنسي اند يعني گل هاي نر و ماده بر روي دو گياه مجزا قرار مي گيرند اما در موارد اندكي در برخي از گونه هاي وحشي گل هاي هرمافروديت نيز به وجود مي آيند كه از آنها براي كشت نمونه هاي پرورشي استفاده مي شود. توت فرنگي وحشي يا Vesca .Fبومي نواحي معتدل اوراسيا و شمال آمريكا است كه در حال حاضر در سرتاسر جهان پراكنده شده است و گاهي وقت ها به شكل بومي در جنوب آفريقا هم يافت مي شود. توت فرنگي وحشي يك گونه ديپلوئيد است و فندقه هاي آن كه در كاوش هاي باستان شناسي مربوط به دوران نوسنگي پيدا شده حكايت از آن دارد كه انسان ها از مدت ها پيش از ميوه هاي آن تغذيه مي كردند. اين گونه از قرن پانزدهم (دوران رنسانس) در باغ هاي اروپا كاشته مي شد و بعدها استفاده از فرآيند انتخاب مصنوعي اندازه ميوه هايش به طور آشكاري بزرگ تر از نمونه هاي وحشي شد. با آنكه توت فرنگي وحشي هنوز هم در باغ كاشته مي شود اما به لحاظ تجاري ارزش چنداني ندارد. توت فرنگي پرورشي مدرن يا ananassa.F يك گونه اكتاپلوئيد يا ۸n است. اين گونه از دورگ گيري بين توت فرنگي ويرجينيا با گل هاي هرمافروديت و ميوه هاي خوشمزه و توت فرنگي شيلي با ميوه هاي بزرگ به دست آمده است. اين هيبريد نخستين بار در اروپا به وجود آمد و به خاطر ميوه هاي بزرگ و خوشمزه اش به سرعت به عمده ترين گونه اي كه در مقياس تجاري كاشته مي شود، تبديل شد. واريته هاي مختلف توت فرنگي طوري اصلاح شده اند كه اقليم هاي خاصي را ترجيح مي دهند به طوري كه طول روز روي آنها تقريباً بي تاثير است و تحت هر دو شرايط روز كوتاه و روز بلند ميوه مي دهند از اين رو كشت آنها در تمام طول يك فصل بلند امكان پذير شده است. توت فرنگي شيلي يا chiloensis.Fنيز يك گونه اكتاپلوئيدي و بومي آلاسكا تا كاليفرنيا است. طبق شواهد موجود اين گونه در دوره پيش از تاريخ توسط پرندگان به هاوايي، شيلي و آرژانتين انتشار يافت.     توت فرنگي شيلي توسط آروكانين ها، گروهي از سرخ پوستان ساكن جنوب مركزي شيلي و دشت هاي غربي آرژانتين، اهلي شد. آنها واريته هايي را كه داراي ميوه هاي بزرگ تري بودند، مي كاشتند. اين گونه بعدها توسط مهاجرنشينان اروپايي به جنوب و مركز آمريكا نيز راه يافت و در اوايل دهه ۱۶۰۰ به اروپا نيز معرفي شد. توت فرنگي ويرجينيا Virginiana .F بومي شمال آمريكا است. ميوه هاي خوشمزه و پرمحصول بودن اين واريته باعث شد كه در بين قبايل سرخ پوست شمال آمريكا از مقبوليت زيادي برخوردار شود. كشت اين گونه از دهه ۱۶۲۰ در اروپا آغاز شد. اين گونه نيز مانند توت فرنگي شيلي اكتاپلوئيدي است. منشا و پيشينه كاشت توت فرنگي توت فرنگي هاي امروزي در حدود ۲۰۰ سال پيش از دورگ گيري بين توت فرنگي ويرجينيا يا اسكارلت به عنوان والد نر و توت فرنگي شيلي به عنوان والد ماده حاصل شد. در دهه ۱۶۱۰ يكي از دولتمردان فرانسوي به نام فريزر گياه توت فرنگي شيلي را با خود به فرانسه برد. به زودي كشت اين گياه در شمال فرانسه رواج يافت و پس از چندي از دورگ گيري آن با توت فرنگي ويرجينيا نمونه اي به دست آمد كه كيفيت ميوه هايش بسيار عالي بود و به راحتي تكثير مي شد. اين نمونه جديد در دهه ۱۸۰۰ به آمريكا صادر شد و به عنوان سرآغازي براي نمونه هاي امروزي موقعيت خود را تثبيت كرد. تا پيش از پيدايش و رواج ananassa.Fتوت فرنگي وحشي با ميوه هاي قرمز و سفيد و توت فرنگي هاتوبيس (F.moschata) مدت زيادي در اروپا و روسيه كاشته مي شدند. امروزه اين گونه ها تنها محصول اندكي توليد مي كنند و جايشان را به توت فرنگي مدرن داده اند. موارد مصرف ميوه هاي توت فرنگي را يا همان طور تازه مي خورند يا از آن در تهيه مربا، شربت و دسر استفاده مي كنند. به جز ميوه بخش هاي ديگر گياه، برگ ها و ريشه، نيز داراي كاربردهاي پزشكي است. در انگلستان از برگ و ريشه توت فرنگي در تهيه دهان شويه و لوسيون استفاده مي شود و آن را براي رفع لكه ها و خرابي دندان ها مفيد مي دانند. از برگ هاي توت فرنگي نوعي چاي گياهي به دست مي آيد كه سرخ پوستان ساكن غرب ايالت واشنگتن از مدت ها پيش از آن براي درمان اسهال و شكم درد استفاده مي كردند. توت فرنگي حاوي مقادير نسبتاً زيادي از اسيد الاجيك است كه اين ماده داراي خواص ضدسرطاني و ضد جهش زايي است. احتمالاً اين اسيد مانع فعاليت عوامل سرطان زا و جهش زا مي شود. در ضمن اسيد الاجيك داراي خاصيت ضد ايدزي نيز هست و احتمالاً مانع ورود ويروس به سلول ها و فعاليت آنزيم ويروس ايدز روي DNA سلول مي شود. مصرف توت فرنگي به خاطر داشتن اين اسيد باعث لخته شدن خون و جلوگيري از خون ريزي مي شود.     علاوه بر موارد فوق اين اسيد بر روي گياهان نيز تاثير قابل توجهي دارد به طوري كه باعث كاهش ريشه دهي در قلمه ها و مانع جوانه زدن بذر و رشد باكتري تثبيت كننده نيتروژن خاك مي شود. اسيد الاجيك با پيوند دادن عناصر فلزي مانند منگنز و كلسيم باعث ايجاد توده هاي نامحلول مي شود. از اسيد الاجيك و تركيبات مشابه به عنوان آنتي اكسيدان استفاده مي شود. اين اسيد احتمالاً مانع رشد لارو شمار معيني از حشرات شده و در ضمن باعث مي شود كه تعداد زيادي از انواع حشرات نتوانند از ميوه هاي توت فرنگي تغذيه كنند. مصارف پزشكي از توت فرنگي به عنوان خلط آور، مدر و بندآورنده خون استفاده مي شود. برگ و ميوه توت فرنگي به عنوان ماده دارويي در كتاب راهنماي دارويي ذكر شده اند. اما برگ ها بيش از ميوه داراي كاربردهاي دارويي اند. ميوه توت فرنگي حاوي اسيد ماليك، اسيد سيتريك، مواد فرار، شكر، موسيلاژ، پكتين، فيبرهاي چوبي و آب است و به راحتي هضم مي شود زيرا هيچ گونه واكنش تخمير اسيدي را در معده باعث نمي شود. ميوه توت فرنگي در درمان سنگ كليه، مثانه يا كيسه صفرا توصيه مي شود. ويتامين هاي موجود در ميوه توت فرنگي براي درمان اسهال شرق دور (بيماري اسپيرو) مفيد است. در ضمن لينه نخستين كسي بود كه دريافت مي توان از توت فرنگي براي بهبود درد مفاصل يا روماتيسم استفاده كرد. امروزه از آب توت فرنگي براي درمان آفتاب سوختگي استفاده مي شود و از آن براي تهيه خمير دندان و روغن مخصوص مو و پوست هم بهره مي برند. ريشه توت فرنگي داراي خاصيت بند آورنده خون است و از اين رو در درمان اسهال به كار مي رود. برگ ها نيز داراي خاصيت مشابهي هستند و براي درمان اسهال خوني مفيدند. شرايط رشد بهترين خاك براي پرورش توت فرهنگي عبارت است از خاك شني و شن ماسه اي با زهكشي خوب و PH معادل ۶-۵. عمق خاك اهميت چنداني ندارد زيرا توت فرنگي داراي ريشه هاي سطحي است از اين رو آبياري گياه داراي اهميت بسيار است. نكته مهم در پرورش توت فرنگي ضدعفوني كردن خاك است. معمولاً خاك با بروميد متيل ضدعفوني مي شود. توت فرنگي نسبت به سرما بسيار حساس است و سرمازدگي از مشكلات جدي در پرورش آن است. دماي ايده آل براي توت فرهنگي ۵۰ تا ۶۰ درجه فارنهايت است. براي مبارزه با سرمازدگي معمولاً آبياري پيش از موعد انجام مي شود يا بوته ها را در هنگام سرما با پوشش هاي پلاستيكي مي پوشانند. كوتاه بودن طول روز و سردي هوا باعث رشد بيشتر اندام هاي زايشي و بلند بودن طول روز و گرمي هوا باعث تقويت رشد برگ ها و ايجاد ساقه هاي رونده مي شود. تكثير پرنده ها ميوه هاي توت فرنگي را خيلي دوست دارند و ضمن تغذيه از آن باعث پراكنده شدن بذرهايش نيز مي شوند. اما معمولاً گياه توت فرنگي با استفاده از قلمه و تقسيم گياه افزايش مي يابد. در ضمن با خواباندن ساقه هاي رونده نيز مي توان اقدام به تكثير آن كرد. برداشت سالانه ۲۶۸۴ هزار تن توت فرنگي در سرتاسر جهان توليد مي شود كه از اين مقدار ۶۸۵ هزار تن در آمريكا، ۳۶۶ هزار تن در اسپانيا، ۱۹۸ هزار تن در ژاپن، ۱۶۱ هزار تن در لهستان، ۱۵۵ هزار تن در كره، ۱۲۸ هزار تن در روسيه، ۱۱۰ هزار تن در تركيه، ۱۱۰ هزار تن در مكزيك، ۸۱ هزار تن در آلمان و ۸۱ هزار تن در ايتاليا توليد مي شود. ميوه هاي توت فرنگي موقعي مي رسند كه رنگ ميوه به قرمزي بزند. از آن جايي كه ميوه توت فرنگي سته و آبدار است بايد با احتياط بسيار و با دست چيده شود. از اين رو برداشت ميوه ها كار پرزحمت و وقت گيري است. ميوه ها را پس از برداشت با دقت و به آرامي در ظرف هايي مي چينند تا دچار له شدگي نشوند. ميوه هاي توت فرنگي را يا همان طور تازه مصرف مي كنند و يا از آن در تهيه مربا، شربت و آب توت فرنگي استفاده مي كنند. توت فرنگي خيلي زود فاسد مي شود، بنابراين براي نگهداري آن بايد توت فرنگي ها را فوراً در يك محيط مرطوب به يخچال منتقل كرد. در صورت عدم دسترسي به سلوفان بايد آن ها را در يك لفاف پلاستيكي پيچيد. دم توت فرنگي را تا پيش از مصرف نبايد از آن جدا كرد و بهتر است كه آنها را به همان شكل نگهداريد تا مواد مغذي خويش را حفظ كنند. توت فرنگي ها را نبايد روي هم ريخت و تحت فشار قرار داد. بهتر است شست و شوي آنها درست به پيش از مصرف موكول شود. بهترين زمان براي خوردن توت فرنگي همان روز چيده شدن است اما اگر درست نگهداري شود تا چند روز تازه مي ماند. توت فرنگي تازه را مي توان درسته و نشسته منجمد كرد و تا حداكثر ۴ ماه نگه داشت. توت فرنگي در ايران جنس توت فرنگي Fragaria در ايران يك گونه خودرو دارد كه معمولاً در مناطق جنگلي شمال مي رويد اما امروزه فرم هاي رويشي متعددي نيز به صورت زراعي در ايران وجود دارد كه همگي به نام توت فرنگي مشهورند. در حال حاضر سالانه بيش از ۲۰ هزار تن توت فرنگي در ايران توليد مي شود. استان هاي كردستان و گلستان مناطق عمده توليد اين محصول هستند كه به ترتيب هر يك ۲۰۰۰ و ۵۰۰ هكتار زمين زير كشت توت فرنگي دارند. كردستان با توليد سالانه ۱۶ هزار تن مهم ترين ناحيه توليد اين محصول در ايران به شمار مي آيد. هم اكنون سطح زير كشت توت فرنگي در حال افزايش است اما بيشتر توت فرنگي كاران زمين هاي كوچكي در اختيار دارند. كشت توت فرنگي در كردستان يك كسب و كار خانوادگي و پردرآمد است و بيش از ۱۰ هزار نفر به توليد آن اشتغال دارند و زمين هاي كنار رودخانه و شيب هاي كوهستاني را به كشت آن اختصاص داده اند. رقمي كه در اين نواحي كاشته مي شود به رقم كردستان معروف است كه نزديك به ۳۰ سال پيش از فرانسه وارد ايران شد و نزديك مريوان كاشته شد. اين واريته هنوز در اين ناحيه غالب است و با منطقه سازگار شده است. تا به حال كارهاي تحقيقاتي اندكي بر روي توت فرنگي در ايستگاه تحقيقاتي گريزه انجام شده است.                   منبع : مرکز مقالات کشاورزی