آفات مهم گندم و مديريت كنترل آنها قسمت 4
بال ريشك داران زيان آور گندم
چندين گونه تريپس از مزارع گندم و جو كشور گزارش شده اند( مرتضويها و درن، 1356; علوي وكمالي، 1374; علوي، 1379 و مينايي و عاليچي، 1379 ). نام علمي برخي از اين گونه ها به شرح زير است:
Haplothrips tritici (Kurdjumov) (Phlaeothripidae, Thysanoptera)
Haplothrips aculeatus (Fabricius) (Phlaeothripidae, Thysanoptera)
Haplothrips reuteri Karny (Phlaeothripidae, Thysanoptera)
Haplothrips flavitibia Williams (Phlaeothripidae, Thysanoptera)
Haplothrips niger Osborn (Phlaeothripidae, Thysanoptera)
Haplothrips subtilissimus Haliday (Phlaeothripidae, Thysanoptera)
Haplothrips tolerabilis Prisner (Phlaeothripidae, Thysanoptera)
Frankliniella intonsa (Trybom) (Thripidae, Thysanoptera)
در بين گونه هاي فوق H. tritici و H. aculeatusفراوان ترين گونه ها روي غلات هستند. گونه اول اهميت اقتصادي بيشتري دارد.
تريپس گندم
Haplothrips tritici (Kurdjumov)
(Phlaeothripidae, Thysanoptera)
تريپس گندمدر اكثرمناطق كشور انتشاردارد. گندم، جو، چاودار، ذرت، برنج و برخي گياهان ديگر به عنوان ميزبان آن ذكر شده اند. تغذية اين آفت باعث كوتاه ماندن و پيچيدگي سنبله ها و كج و معوج شدن ريشك ها
مي شود. خسارت تريپس گندم كاهش وزن دانه ها را به همراه داشته و كاهش محصول در اثر خسارت آن تا 24 درصد نيز گزارش شده است (آزمايش فرد و فريدي، 1372). چنانچه تراكم پوره هاي آن 10 عدد در هر سنبله باشد در گندم آبي 8/0 درصد و در گندم ديم تا 1 درصد وزن محصول در اثر خسارت اين آفت كاهش مي يابد. معمولآ تراكم اين آفت در مزارع آبي بيشتر از مزارع ديم است(روشندل و رجبي، 1373). زمستان گذراني اين آفت در منابع قديمي به صورت حشرة كامل ذكر شده است. بررسي هاي انجام شده درسال هاي اخير نشان مي دهد كه تريپس گندم به صورت پوره هاي سن 2 درون خاك و لابلاي كاه و كلش و باقيمانده محصول، تابستان، پائيز و زمستان را به سر مي برد و تنها يك نسل در سال دارد. در رابطه با بيولوژي، اكولوژي و ميزان خسارت اين آفت بررسي هايي توسط (تكلو زاده و زهدي، 1379) و روشندل (1381) صورت گرفته است.
مديريت تلفيقي تريپس گندم
1) شخم پس از برداشت محصول، انهدام بقاياي گياهي و تناوب زراعي از روش هاي مناسب كنترل اين آفت است. سمپاشي اختصاصي عليه آن ضروري نبوده و سمپاشي هاي متداول عليه پوره هاي سن گندم در كاهش جمعيت آن موثر است(باقري و رجبي،1379 و كمانگر و رجبي، 1379). در سال زراعي 79-1378 حدود 500 هكتار از گندم زارهاي كشور براي كنترل اين آفت سمپاشي شده است( اميني، 1379). انجام مطالعات بيشتري در خصوص تعيين سطح زيان اقتصادي، تهية جدول زندگي و بررسي مقاومت ارقام گندم نسبت به اين آفت توصيه مي گردد.
سخت بالپوشان زيان آور گندم
بيش از 10 گونه سوسك زيان آور از مزارع گندم و جو كشور جمع آوري و شناسايي شده اند كه در مرحلة لاروي، حشره كامل و يا در هر دو مرحله خسارت زا مي باشند. مهم ترين گونه هاي خسارت زا به شرح زير اند:
سوسك سياه گندم
Zabrus tenebrioides Goeze
(Carabidae, Coleoptera)
سوسك سياه گندم (شكل 8) از بيشتر مناطق كشور گزارش گرديده است، اما آلودگي آن در استان هاي گلستان، خراسان، فارس، كرمانشاه، خوزستان و ايلام بيشتر است. طبق گزارش سازمان حفظ نباتات سطوح مبارزة شيميايي با اين آفت درسال 79-1378 حدود 45000 هكتار بوده است(اميني، 1379). اين آفت علاوه بر گندم روي جو و چاودار نيز خسارت زا است و خسارت اصلي مربوط به لارو آن مي باشد كه در پائيز و زمستان به بوته هاي گندم حمله كرده و با جويدن برگ ها و باقي گذاشتن رگبرگ هاي اصلي خسارت مي زند. لاروها به هنگام فعاليت سوراخ هايي در خاك ايجاد مي كنند و برگ ها را به داخل اين سوراخ ها برده و مورد تغذيه قرار مي دهند. بررسي هاي حسيني(1373) نشان داده است كه هر لارو طي دوران زندگي خود 20-30 بوته را از بين مي برد. در منطقة گنبد آلودگي به اين آفت شديد بوده و در بعضي از سال ها تراكم لارو ها 50-100 عدد در متر مربع و خسارت آن تا 70 درصد هم گزارش شده است(مبشري،1373). حشرات كامل آن از اوايل تا اواخر خرداد خارج مي شوند و روي سنبله ها از دانه هاي خميري شده تغذية مي كنند، اما خسارت آنها چندان قابل توجه نيست.
زمستان گذراني سوسك سياه گندم به صورت لاروهاي سنين مختلف است و يك نسل در سال دارد. در سال هاي اخير بيولوژي، خسارت و روش هاي كنترل آن توسط حسيني(1373)، مبشري(1373) و مطالعه گرديده است.
مديريت تلفيقي سوسك سياه گندم
1) حسيني(1373) از مورچه ها به عنوان يكي از شكارگرهاي مهم تخم و لاروهاي ريز اين آفت نام مي برد. سوسكي از خانوادة Carabidae نيز شكارگر لاروهاي درشت و شفيره هاي آن بوده و كلاغ ها و ديگر پرندگان نيز به هنگام شخم زدن خاك از لاروها و سوسك هاي باقيمانده در زمين تغذيه مي كنند.
2) تناوب زراعي با استفاده از گياهان وجيني، جمع آوري كاه و كلش و بقاياي محصول در اراضي آلوده و شخم زدن زمين پس از برداشت، از روش هاي مناسب كنترل آن است.
3) اين آفت با روش هاي زراعي فوق به خوبي قابل كنترل است و در صورتي كه در مزارع آلوده تراكم لاروهاي آن بيش از 4- 5 عدد در متر مربع باشد، مي توان به محض مشاهدة خسارت آن از سموم ديازينون )G 5% 30-40 كيلو در هكتار)، ديازينون EC 60% ( يك ليتر در هكتار) و كارباريل WP 85% ( 5/1-2 كيلو در هكتار) استفاده كرد.
4) انجام تحقيقاتي در خصوص تهية جدول زندگي و سطح زيان اقتصادي اين سوسك ضروري به نظر مي رسد.
سوسك هاي قهوه اي گندم (كرم هاي سفيد ريشة غلات)
اولين نوشته در خصوص سوسك قهوه اي گندم مربوط به يوستروف و اقليدي(1325) است. سوسك قهوه اي گندم به چند گونه سوسك زيان آور از جنس Anisoplia اتلاق مي شود. لاروهاي اين آفت به ريشة گندم هاي پائيزه خسارت مي زنند و حشرة كامل آنها در خرداد از سنبله هاي گندم در مراحل خميري شدن تغذية مي كنند. در سال هاي اخير گونة زيان آوري به نام Amphimalon caucasicus Gyll. توسط رضابيگي و حيدري(1372) گزارش گرديده است كه بيشترين خسارت وارده به گندم و جو در كرمانشاه مربوط به اين گونه بوده است. چون حشرات كامل اين گونه خسارتي مشابه سوسك هاي قهوه اي گندم ندارند، بنابر اين اتلاق نام سوسك قهوه اي گندم به تمام گونه هاي فوق منطقي به نظر نمي رسد و كرم هاي سفيد ريشة غلات عنوان بهتري براي معرفي آنها است. گونه هاي مهم اين سوسك ها به شرح زيرند(شكل 9) :
سوسك قهوه اي گندم
Anisoplia austriaca (Hbst.)
(Scarabaeidae, Coleoptera)
اين آفت از كردستان، كرمانشاه، ايلام، تهران، آذربايجان شرقي و غربي، زنجان، خوزستان، تهران و برخي ديگر از نقاط كشور گزارش شده است. خسارت اصلي آن مربوط به لاروهاي آن است كه به گندم پائيزه تازه جوانه زده حمله كرده و باعث قطع شدن ريشه و طوقة آنها مي گردد. طبق بررسي هاي رضابيگي(1369) لاروهاي اين آفت با تراكم 3-5 عدد در متر مربع 8-12 درصد گندم هاي تازه جوانه زده را قطع مي كنند. حشرات كامل آن نيز با تراكم 5/1-3 عدد در متر مربع به 8/2-6 درصد سنبله ها در مراحل شيري شدن و رسيدن خسارت وارد كرده و تنها 15-16 درصد دانه هاي موجود در اين سنبله هاخسارت آسيب مي بيند.زمستان گذراني اين آفت به صورت لارو است و هر دو سال يك نسل دارد.
سوسك قهوه اي گندم
Anisoplia leucaspis (Cast.)
(Scarabaeidae, Coleoptera)
مناطق انتشار و نحوة خسارت اين گونه نيز شبيه A.austriaca است. طبق بررسي هاي رضابيگي(1369)در استان كرمانشاه انتشار اين گونه بسيار محدود بوده و روي برخي از گندميان در مراتع حفاظت شده يافت گرديده است و خسارت اقتصادي آن مشاهده نشده است.
Anisoplia lata Er.
(Scarabaeidae, Coleoptera)
اين گونه توسط رضابيگي(1369) از روي گياهان مرتعي جمع آوري گرديده است و خسارت اقتصادي آن روي گندم و جو گزارش نشده است.
Amphimallon caucasicus Gyll.
(Scarabaeidae, Coleoptera)
اين سوسك به عنوان يك گونة زيان آور در مزارع گندم و جو براي نخستين بار توسط رضابيگي و حيدري(1372) معرفي شد.بررسي هاي نامبردگان نشان داد گونه اي كه لارو آن در كرمانشاه به عنوان لاروهاي سوسك قهوه اي گندم شـناخـته مي شد متعلق به جنس Anisoplia نبوده و به اين گونه تعلق دارند. لاروهاي اين گونه مشابه لاروهاي Anisoplia هستند با اين تفاوت كه بر روي حلقة انتهايي شكم (Pygidium ) آنها 12 موي دو رديفه وجود دارد. روي حلقة انتهايي شكم لاروهاي Anisoplia موهاي پراكنده اي وجود دارد و موهاي دورديفه ديده نمي شود. طبق بررسي هاي رضابيگي (1369) لاروهاي اين آفت با تراكم 6-9 عدد در متر مربع 6-7 درصد گندم هاي پائيزه را قطع مي كنند. حشرات كامل اين آفت غروب پرواز كرده و خسارتي ندارند. بررسي هاي خواجه زاده(1377) نيز نشان داده است كه بيشترين جمعيت كرم هاي سفيد ريشة غلات در خوزستان به اين گونه تعلق دارد. لاروهاي اين آفت در اين منطقه با تراكم 4/1-4/3 عدد در متر مربع 7/3 –9 درصد بوته ها را قطع كرده اند. به نظر مي رسد كه در اكثر نقاط كشور لاروهاي اين گونه خسارت زا است. زمستان گذراني A.caucasicas به صورت لارو در خاك است و احتمالآ هر دو سال يك نسل دارد.
مديريت تلفيقي كرم هاي سفيد ريشة غلات
1) كلاغ و ديگر پرندگان از شكارگران مهم كرم هاي سفيد ريشه به شمار آمده و به هنگام شخم زمين در پائيز و بهار آنها را به شدت مورد تغذيه قرار مي دهند.
2) كرم هاي سفيد ريشـة غلات در برابر ضـربه خوردن بسيـار حساس هستند و به هنگام شخم زدن زمين وقتي كه آسيب مي بينند پس از مدت كوتاهي سياه شده و از بين مي روند. بنابر اين شخم عميق در پائيز و بهار در كاهش جمعيت آنها بسيار موثر است.
3) تناوب زراعي يكي از روش هاي مناسب كنترل اين آفات است. در بررسي هاي رضابيگي(1369) خسارت لاروهاي اين سوسك روي گـيـاهان زراعي مثـل نخود، عدس و چغنـدر قند كه در تـناوب با گـندم در مناطق آلوده به اين آفـت كشـت مي شدند، مشاهده نشده است.
4) مبارزة شيميايي با اين آفات ضروري نيست و با روش هاي زراعي به خوبي كنترل مي شوند.
5) بررسي هاي بيشتري در خصوص انتشار جغرافيايي گونه هاي فوق و بيولوژي، اكولوژي، سطح زيان اقتصادي و دشمنان طبيعي آنها توصيه مي گردد.
سوسك نيشكر
Pentodon idiota (Hbst.)
(Scarabaeidae, Coleoptera)
اين آفت از خوزستان و بعضي ديگر از نقاط كشور جمع آوري و شناسايي شده است. علاوه بر نيشكر و ذرت
به بسياري از گياهان زراعي از جمله گندم و جو نيز خسارت مي زند(جمسي نوبندگاني همكاران،1365 و
بهداد، 1375).
سوسك برگ خوار غلات
Lema melanopa L.
(Chrysomelidae, Coleoptera)
اين آفت از استان هاي خراسان، اصفهان، تهران، خوزستان، فارس، آذربايجان غربي و شرقي، گيلان، مازندران، جيرفت، هرمز گان، سمنان وكرمانشاه و برخي ديگر از مناطق كشور گزارش شده است اما خسارت آن اقتصادي نيست. اين آفت بيشتر در مزارع آبي مشاهده مي گردد و گندم را به جو ترجيح مي دهد. لارو و حشرات كامل اين آفت پارانشيم رويي برگ را به موازات رگبرگ هاي اصلي مي خورند و محل خسارت آنها روي برگ به صورت نوارهاي طولي ســفيــد رنگي ديده مي شود. زمستان گذراني اين آفت به صورت حشره كامل است و تنها يك نسل در سال دارد. نعيم(1362) مشاهده كرده است كه حدود 10 درصد از حشرات كامل پس از ظهور در اواخر خرداد جفت گيري و تخم ريزي مي كنند، اما لاروهاي سن دوم اين نسل با خشك شدن بوته ها از بين مي روند. زيست شناسي اين حشره توسط خوش گفتارو همكاران(1377) و سيدي صاحباري و همكاران(1379) نيز مطالعه شده است( شكل 11).
www.ake.blogfa.com www.ake.blogfa.com www.ake.blogfa.com