نماتد سیست چغندر قند
نماتد سیست چغندر قند   Cyst nematode           نماتد چغندر قند ابتدا در آلمان در سال 1859 توسط Hermans Schact در مزارع چغندر كاري كشف شد و بعداً در سال 1871 اشميدت Schmidt اين انگل را تحت نام Heterodera schachtii نامـگذاري كرد. اين نماتد علاوه بر چغندر قند به سبزيهاي مختلف مثل چغندر لبويي ، كلم بروكلي ، كلم ، گل كلم ، شاهي ، ترب ، مارچوبه،تربچه، اسفناج، گوجه فرنگي ، و شلغم حمله مي‌كند در حال حاضر در اروپاي شمالي ،انگلستان ، امريكا ، كانادا و ژاپن گزارش شده است . اين نماتد اولين بار در ايران در سال 1348 توسط شفر و اسماعيل پور از مزارع چغندر قند تربت حيدريه استان خراسان جمع آوري گرديده است . علاوه بر استان خراسان ،اين نماتد در آذربايجان ، اصفهان كرمانشاه ، و فارس شيوع دارد . در ايران انواع كلم ، ترب ، تربچه ، شلغم ، و شاهي و اسفناج نيز از ميزبانهاي آن تعيين و شاخته شده است .   بر اساس مطالعات كلاكلي و فريور ميهن (1358) نماتد Heterodera schachtii شكل جنسي ماده و نر مي باشد ماده هاي جوان و كامل به طور طبيعي ليموئي شكل و در ابتداي امر رنگ آنها سفيد شيري است كه به آساني و با چشم غير مسلح بر روي ريشه گياه ميزبان ديده مي شود و معمولاً بين 0.6 تا 0.8 ميليمتر طول و 0.4 تا 0.5 ميليمتر عرض آنها مي باشد . رنگ سفيد ماده هاي جوان پس از افتادن در خاك بدون گذراندن مرحله زرد رنگشان از سفيد تبديل به قــهوه‌اي مي‌گردد. در اين مواقع به آنها سيست اطلاق مي شود . هر سيست محتوي تعداد 5 تا 300 تخم ( لارو سن يك داخل تخم مي باشد ) و لارو سن دوم مي باشد كه بسته به شرايط اين تعداد متفاوت است نماتد نر بر خلاف ماده كرمي شكل مي باشد و طول آنها بين 1.3 تا 1.6 ميليمتر و اسپير spear آن گره دار و قوي است.   چرخه زندگي نماتد شامل تخم ، لارو نر و ماده كه قبل از بلوغ داراي چهار مرحله لاروي بوده و سرانجام سيست ماده مي باشد تخم كوتاه ، استوانه اي ، دو طرف گرد و تعداد كمي فقط در سيست ماده مي باشند تعدادتخم از 50 تا 600 عدد تغيير مي‌كند آنها در داخل سيست مادر تفريخ مي شوند و يا اينكه در داخل ماده ژلاتيني چسبيده به بدن مادر كه از بدن مادر به خارج هدايت شده است تفريخ مي گردند.   نماتدها در خاك آلوده گسترش يافته و همچنين نشاهاي آلوده ، وسايل كشاورزي و ماشين آلات براحتي بيماري را انتقال مي دهند.Globodera در يك طيف درجه حرارت نسبتاً محدود تكثير مي‌كند . تفريخ تخمها و نفوذ لارو بداخل ميزبان در پايين تر از 14 درجه ساتيگراد بندرت اتفاق بيافتد . تفريخ و نفوذ در دماي 16 درجه شروع شده و دماي بهينه آن 25 درجه سانتيگراد مي باشد و تقريباً در بالاتر از 29.5 درجه هيچ تفريخ يا نفوذ صورت نمي‌گيرد. رطوبت زياد و دماي بالا سيست ها را به آساني از بين مي برد . بيشتر آنها در آب 54 درجه سانتيگراد به مدت 5 دقيقه از بين مي روند.   علائم و نشانه‌هاي خسارت :   علائم اندام هوايي گياه ارتباط به سن ، فصل و دما دارد . اولين علائم بيماري در روي چغندر قند در اوايل فصل تابستان و در هنگام تابش آفتاب به صورت پژمردگي برگهاي بوته چغندر بروز مي كند و در هنگام شب ودر هواي خنك برگها مجدداً حالت عادي و شادابي خود را باز مي يابند .شكل عمومي بوته عقب افتاده و زرد و كم رشد است   بعد از حمله Globodera roostochiensis ريشه اصلي كوچكتر از معمول ولي داراي ريشكهاي فرعي زياد از حد و افشان مي‌باشند. تقريباً در همه موارد بعد از نفوذ نماتد قارچها حمله كرده و سبب سياهي بافت ريشه مي‌شود. اگر تعداد زيادي لارو به ريشه حمله كند، سبب از بين رفتن ريشه‌ها مي‌گردد. مهمترين علائم حمله نماتد وجود سيست (Cyst)هاي سفيد رنگ به اندازه حدود يك ميليمتر يا ته سنجاق است كه با چشم عادي و غير مسلح قابل رؤيت هستند. اگر چه بافت مورد حمله نماتد قدري ضخيم مي‌شود اما هيچ برآمدگي يا غده‌اي در درون بافت گياه مانند نماتد مولد غده بوجود نمي‌آيد.   کنتــــــــــــرل:   اگر چه تناوب زراعي كاملاً در حذف Globodera موثر نيست ولي اگر هر 4 سال يك بار محصول حساس كاشته شود سيست ها به ندرت مي‌توانند آلودگي ايجاد كنند تناوب طولاني ترنيز بهتر است اگر به مدت 12 سال گياه حساس در زمين كاشته نشود ، آلودگي تقريباً از بين خواهد رفت تناوب بايد همراه با حذف همه علفهاي هرز حساس باشد.   روش ديگر مبارزه اين است كه به محض اينكه دما اجازه دهد بايد كاشت انجام شود بعضي از ارقام سيب زميني و كروسيفر در دماي زير 15درجه مي‌توانند رشد كنند و اين گياهان قبل از اينكه خسارت بزنند بخوبي رشد نموده و محصول توليد مي‌نمايند.   PH پايين خاك يعني حدود 4 و يا PH بالا سبب كندي تفريخ تخم ها مي شود اما PH=6 براي تفريخ بسيار مناسب است استفاده از بخار آب در مواردي از قبيل خزانه ، گلخانه و شاسي ها امكان پذير است. در مزرعه بايد از سموم نماتدكش استفاده نمود . كيسه ها ، وسايل كشاورزي و ماشين آلات بايد در زير پوشش با سموم گازي شكل ضد عفوني شوند موقعي كه وسايل و ماشين آلات از مزرعه اي مشكوك انتقال داده شده و مورد استفاده قرار گيرند ، بايد ضد عفوني شود . متيل برومايد يك گاز بسيار خطرناك بوده بايد با احتياط از آن استفاده گرد. فضايي كه بايد ضد عفوني شود بايد حتماً محاسبه گردد و به نسبت 380 گرم در متر مكعب بايد گاز متیل برومايد استفاده شود حداقل به مدت 16 ساعت بايد وسايلي كه ضد عفوني مي‌گردد پوشانده شود. دماي محيط كمتر از 15 درجه سانتيگراد نباشد . در هنگاميكه پوشش برداشته مي شود بايد از ماسك ضد گاز استفاده نمود . برچسب كپسول گاز بايد بخوبي مطالعه گرد.   خاك مزرعه را با نماتد كش هاي مختلف مي‌توان ضد عفوني نمود. يكي از بهترين سموم نماتد كش كه تاكنون عرضه شده است عبارتست از (Dichloropropene + Dichloropropane) D-D. خاك مورد ضدعفوني بايد رطوبت متوسطي داشته ودماي آن حداقل 15 درجه سانتيگراد باشد . مواد فرار بايد در عمق 15 تا 30 سانتيمتر در خاك تزريق شود اين ماشينها بايد خوب كاليبره شده تامواد سمي با غلظت معيني در خاك تزريق گردد. براي ساير نماتدها بايد غلظت دو برابر استفاده شود. گاهي دو نوبت سمپاشي به فاصله 3 تا 4 هفته توصيه مي‌گردد. هيچ گياهي حداقل تا دو هفته بعد از استعمال سم نبايد كاشته شود .   اگر امكان داشته باشد، تناوب طولاني بعد از ضد عفوني خاك بايد رعايت شود سموم متام سديم (Metham sodium ) ، دازومت (Dazomet ) مي توانند مورد استفاده قرار گيرد. گاهي اوقات D-D درعمق 20سانتيمتري در خاك تزريق مي شود و سپس سم متام سديم در عمق كمتري تزريق مي‌گردد تا نماتدها سطح خاك نيز از بين بروند.           منبع: مرکز مقالات کشاورزی AKE( بزرگترین وبلاگ کشاورزی ایران )