رده بندی گیاهان
(Botanique Systematique)
منظور از گیاه شناسی سیستماتیک تعیین صفات ممیّزه گیاهان و طبقه بندی آن ها برای تمیز دادن از یکدیگر می باشد.
قبل از میلاد مسیح ابتدا از چینی ها کتابی بدست آورده اند که در آن از اقسام گیاهانی که برای انسان مفید است می باشد نام برده شده و گیاهان تیره ی حبوبات باهم و یکجا رده بندی شده است. یونانی ها هم در این قسمت مطالعات علمی بسیار کرده اند و Teophraste طبیعی دان عالی مقام ، گیاهانِ یک جنس و دو جنس را از هم مشخص نمود و با شناسایی آلت نر ماده در گیاهان گلدار به تلقیح مصنوعی در درختان نخل پی برد.
عالم دیگر یونانی phanias گیاهان گلدار را از بی گل مشخص کرد در قرن شانزدهم در کشور آلمان نیز نویسنده های مختلف مانند Fuchs در این قسمت مطالعات بسیاری بعمل آوردند و گیاهان را بر حسب الفبا تقسیم بندی کرده اند.
Gesnerدر زوریخ گیاهان را از روی خواص گل و میوه رده بندی کرده و از آن زمان تشخیص جنسgenre) (در گیاهان شروع شد و سپس charles de Iecluse گونه (espece) را مشخص کرد.
در سال1583 در کشور ایتالیا cesalpin گیاهان را از روی میوه و دانه ی آن هاتقسیم بندی کرد.
در سال1690 Ray و Tournefortمطالعات بیشتری در این مورد کرده و گیاهان را به انواع درختی و انواع علفی تقسیم بندی کردند و برای اولین بار Ray گیاهان گلدار (phanerogames) و گیاهان بی گل (Cryptogemes) و همچنین گیاهان دو لپه ای (Dicotyledones)و یک لپه ای (Monocotyledons) را از یکدیگر مشخص کرد.
در سال 1753 لینه ((Linne سوئدی مطالعات زیاد در روی دام و گیاه کرد و نام گذاری گیاهان را با دو نام رواج داد بدین معنی که یک نام مخصوص جنس گیاه و نام دوم را برای تشخیص گونه ی آن قائل گردید.
Linne گیاهان را بر حسب وضع و تعداد آلت نر (etamine) رده بندی کرد ولی با
این ترتیب ممکن بود دو گیاه که از حیث شباهت و خواص مختلف یکی بوده و بایستی
جزء یک خانواده محسوب شوند چون از نظر تعداد اتامین اختلاف دارند بکل از هم
مجزا شوند و بر عکس گیاهانی که با یکدیگر قرابتی ندارند چون تعداد اتامین در آن ها یکی می باشد جزء یک خانواده بحساب آیند. بالاخره گیاه شناسان فرانسوی افتخار آن را پیدا کردند که گیاهان را از روی اصول صحیح و روابط حقیقی و نزدیک به یکدیگرتقسیم بندی کنند. اولین آن ها Bernard de Jussieu و بعد Antoine Laurent de Jussieu و بالاخره De Candolle بود که صفات و مشخصات گیاه را برای رده بندی ملاک قرار داد. مهمترین آن صفات را برای تیره ، بعد از آن صفات دیگری را برای جنس و در درجه سوم صفات دیگری را برای گونه قائل شد.
نام گذاری گیاهان به طریقه ی زیر انجام می شود:
Espece یا گونه: واحد نامگذاری یک گیاه گونه است و دسته ای از گیاهان متشابه که بتوانند به سادگی باهم لقاح حاصل نمایند یک گونه را تشکیل می دهند.در شرایط طبیعی لقاح این گونه ها با گونه های غیر متشابه ممکن نیست ولی در عین حال استثناهایی نیز وجود دارد که اشکالاتی در عمل ایجاد می نماید با وجود این اشکالات Espece را مبنا قرار داده اند.
از برخی گونه ها در طبیعت و در نقاط مختلف دنیا تعداد بی نهایت زیادی وجود دارد که گاهی تفاوت های جزئی آن ها را از هم مجزا می سازد. با در نظر گرفتن این تفاوت های جزئی می توانیم جور ها یا Varietes را مشخص نماییم.
گیاهانی که با وسائل مخصوص و مصنوعی پرورش یا تولید یافته و خواص تازه ای از لحاظ رشد ، زود رسی ، و غیره پیدا کرده اند یک نژاد را تشکیل می دهند.
نام گونه های گیاهی ممکن است اسم ، صفت ، نام شخص ، نام محل و غیره باشد و همیشه با حروف کوچک لاتین نوشته می شود.
از مقایسه گونه های مختلف گیاهی چنین نتیجه می شود که در بین تعدادی از آن ها در عین اختلاف صفات مشترکی وجود دارد که باعث تمیز آن ها از سایرین می شود. مثلاً در مقایسه ی شبدر و نخود بخوبی شباهت انواع شبدر و نخود و صفات مشخصه آن ها جلب نظر می نماید و این شباهت بین شبدر ها و نخود ها در همه جا وجود دارد و چون این صفات در مقابل عوامل محیطی مقاومت داشته و باعث تشخیص نخود از شبدر می شود مبنای تشخیص جنس گیاهان قرار می گیرد.
اسم جنس گیاه مبنای متفاوتی دارد در برخی گیاهان اسم لاتین آن گل (Acer-Fagus و غیره) ، در برخی زبان های دیگر به لاتین برگشته شده است برخی ، برخی به علت خواص برگ ، ساقه ، میوه و حتی شکل خود بلاتین نامگذاری شده اند مثلاً جنس Melaleuca از دو کلمه ی Mela یعنی سیاه و Leucos یعنی سفید مشتق شده تنه ی این گیاه سیاه و شاخه هایش سفید رنگ می باشد.
جنس Barosma چون عطر زیادی دارد به این نام خوانده می شود.
برخی از جنس ها به نام اشخاص یا علمائی که آن ها را کشف کرده اند نامگذاری شده است مانند: Collinsonia به افتخار Colinson انگلیسی و Dioscorea به افتخار Dioscoride یونانی و Cinchona به افتخار کنتس Chinchon نامیده شده اند.
در هر جنس تعدادی گونه وجود دارد که همه ی آن ها با اسم جنس (Genre) نامیده می شود و نام گونه بعنوان اسم دوم به آن ها اضافه می شود مثلاً Trifolium شامل تمام شبدرهای سفید ، قرمز و با گل کشیده است و همه ی آن ها Trifolium هستند ولی اولی T.repens و دومی T.pratense و سومی T.incarnatum می باشد یعنی می توان گفت که گیاهان با دو نام خوانده می شوند که اولی نام جنس و دومی نام گونه است. نام جنس همیشه باید با حرف بزرگ و نام گونه همیشه با حروف کوچک نوشته شود.
Famille یا تیره: جنس های مختلفی که خواص مشابه از لحاظ گل ، میوه ، برگ و غیره دارند باهم قرابت خانوادگی پیدا می کنند. مثلاً شبدر، یونجه ، بادام زمینی ، نخود و لوبیا دارای گل های مشابه ، برگهای مرکب و میوه های مشابه بوده بنابراین باهم قرابت دارند ولی نمی توانند از یک جنس باشند چون اختلافات ظاهری دیگری آن ها را از هم متمایز می نماید این جنس ها که باهم قرابت و تشابه دارند یک فامیل یا یک تیره را تشکیل می دهند. مثلاً گیاهان بالا فامیل حبوبات یا Legumineuses را بوجود می آورند بنابراین یک تیره از تعدادی جنس و یک جنس از تعدادی گونه تشکیل شده است. نام تیره همیشه از یکی از جنس ها مشتق شده و به آخر آن aceae اضافه می شود مثل Renonculaceae ولی گاهی این موضوع صدق نمی کند مثلاً در مورد Legumineuses و Graminae .
Ordre یا راسته: تیره های مختلف که از لحاظ برخی خواص شبیه هم هستند یک راسته را تشکیل می دهند. نام راسته از یکی از تیره ها گرفته شده و به آخرش ale اضافه می شود. مثل Rosale
Class یا رده: راسته های مختلف و مشابه هم ، یک رده را می سازند و رده های مشابه در خواص اصلی شاخه Embranchement یا Phyla را بوجود می آورند.
تیره ، راسته ، رده و شاخه می توانند تقسیمات فرعی دیگری بنام های تیره فرعی Sous famille ، راسته ی فرعی Sous order ، رده فرعی Sous class و شاخه ی فرعی Sous embranchement داشته باشند.
آنچه گفته شد به شرح زیر خلاصه می شود:
شاخه Embranchement
رده Classes
رده فرعی Sous-Classes
راسته Orderes
راسته فرعی Sous-Orderes
تیره Familles
تیره فرعی Sous-familles
جنس Genre
گونه Espece
جور Variete
نژاد Race
www.ake.blogfa.com www.ake.blogfa.com www.ake.blogfa.com