کاهش خسارت خشکسالی در گندم دیم

  مقاله کشاورزی زراعت و باغبانی و شیلات و دامپروری     اثرات مصرف بهینه كود در افزایش عملكرد گوجه فرنگی       گوجه فرنگی (Lycopersium  esculantium) یكی از سیزیهای مهم است كه به لحاظ داشتن ویتامین A , C  و مواد غذایی نقش مهمی در سلامتی جامعه ایفا می نماید . گوجه فرنگی در شرایط اقلیمی بسیار متفاوت از بوشهر گرفته تا مرند آذربایجانشرقی و در تمام استانهای كشور در سطح وسیعی كشت می شود . این سیزی مهم در مناطق جنوبی كشور نظیر استانهای هرمزگان و بوشهر كه دارای هوای گرم هستند در زمستان در هوای آزاد محصول (نوبری) داده و در اواخر اردیبهشت ماه باردهی آن به اتمام می رسد .     این در حالی است كه در استانهای سردسیر در همین مواقع نشاء های گوجه فرنگی از خزانه به مزارع انتقال داده شده و در طول تابستان محصول می دهد. در اكثر استانهای كشور با وجود اقلیم متفاوت , كشت مزرعه و پلاستیكی و گلخانه ای آن مرسوم است . میزان برداشت عناصر غذایی گوجه فرنگی با 90 تن عملكرد بیش از 260 كیلوگرم ازت (N ) , 100 كیلوگرم (P2O5) , 520كیلوگرم پتاسیم (K2O) , 40 كیلوگرم منیزیم , 60 كیلوگرم گوگرد و رقمی بیش از 100 كیلوگرم در هكتار كلسیم می باشد . ولی مقدار برداشت عناصر ریز معدنی درمقایسه با عناصر پر مصرف بسیار كم و ناچیز است .     مثلا برای برداشت 48 تن در هكتار گوجه فرنگی فقط 608 گرم مس (Cu) , 535 گرم آهن (Fe) ,  95 گرم منیزیم (Mn) ,60 گرم روی(Zn) و 28 گرم بر (B) برداشت میگردد كه در مقایسه با مقادیر عناصر پرمصرف بسیار ناچیز ولی مهم می باشند (1998 . Fertilizer Development center National)      افزایش محصول , بهبود كیفیت و مقاومت در مقابل برخی از بیماریها در این محصول مستلزم مصرف متعادل كودهای شمیایی و افزایش مواد آلی چه در خزانه و چه در مزارع گوجه فرنگی است .         نقش عناصر در عملكرد و كیفیت گوجه فرنگی         1-      ازت     تاثیر ازت بر رشد سبزینه ای و محصول گوجه فرنگی از عناصر دیگر بیشتر است . ازت تشكیل گل و میوه را افزایش داده و بلوغ را به تاخیر می اندازد. كمبود ازت در گیاه سبب كاهش جیبرلین , اكسین و افزایش ممانعت كننده های رشد () می شود . ریزش تعدادزیادی از گلها در درجه حرارت های زیاد نیز به علت كمبود ازت در گیاه گوجه فرنگی است . این گیاه برای تولید بیش از 100تن محصول در هكتار به جذب ازت بیشتری در هر روز نیاز دارد . اندازه , رنگ , مزه و درصد مواد جامد در میوه در اثرمصرف زیاد ازت كاهش و اسیدیته قابل سنجش افزایش می یابد . به طور كلی ازت زیاد سبب بروز كاهش مقاومت گیاه نسبت به بیماریها می شود . ظهور مرگ انتهایی میوه (Blossom end  rot) با افزایش میزان ازت به خصوص در فرم آمونیومی افزایش پیدا می كند در صورتی كه شدت پوسیدگی ریشه (Botrytis cinera) با درمان كمبود ازت در گیاه كاهش پیدا می كند . گوجه فرنگی فرم ازت نیتراته را به فرم آمونیومی آن ترجیح می دهد . ضمنا نیترات راندومان مصرف آب (  W.U.E) را بهبود بخشیده و غلضت اسید آمینه آزاد را كاهش می دهد.     2-      فسفر     وجود فسفر كافی در محیط ریشه سبب توسعه سریع و استفاده بهتر گیاه از آب و دیگر مواد غذایی ضروری گیاه می شود . فسفر (به همراه استفاده ازت و پتاسیم ) رنگ پوست و گوشت میوه , میزان ویتامین C و سفتی میوه را بهبود و بلوغ را تسریع می بخشد . بدیهی است بر مبنای مقدار فسفر برداشتی توسط گوجه فرنگی و آزمون خاك (حد بحرانی حداكثر 15 میلی گرم در كیلوگرم بر مبنای روش اولسون) بایستی نسبت به مصرف كودهای فسفاته اقدام نمود كه متاسفانه تاكنون چنین نبوده است .     3-      پتاسیم     علائم كمبود پتاسیم در گوجه فرنگی با تیره تر شدن رنگ گیاه و گوتاه شدن بین گرهها ظاهر می شود . نكروزه شدن حاشیه برگها نیز نشانه شدت كمبود پتاسیم در این گیاه است . افزایش میزان پتاسیم ور محلول غذایی با كاهش خسارت ناشی از بیماری Alternaria همراه است . به نظر می رسد پتاسیم تاثیر مثبتی نیز بر روی قارچ برگی (Clodosprium fulvum ), پوسیدگی ساقه (Diplodialyocopersici ) و پوسیدگی ریشه (Botrytis cinere ) دارد .     گرچه تاثیر پتاسیم بر میزان محصول به اندازه ازت چشمگیر نیست اما با این حال اثر پتاسیم بر افزایش بر افزایش اندازه میوه را نمی توان نادیده گرفت . یكی از دلایل اختلال در رسیدن میوه , تغذیه  ناكافی پتاسیم در گوجه فرنگی است .      كمبود پتاسیم سبب قهوه ای شدن آوندها , سفیدی دیواره , خاكستری شدن دیواره و سبزی میوه می شود . میزان پتاسیم در دمبرگ , همبستگی زیادی با توسعه بافت سفید در میوه دارد . بدشكلی و غیر یكنواختی رنگ میوه با افزایش مصرف پتاسیم كاهش می یابد . پتاسیم نقش مهمی نیز در رنگ میوه در صنایع تبدیلی دارد . مصرف پتاسیم سبب افزایش كارتنوئید , لیكوپن و كاهش كلروفیل شده و تاثیر زیادی در متابولیسم اسید های میوه (عمدتا اسید سیتریك و اسشید مالیك) دارد . در مجموع كل مواد جامد, قند ها , اسید ها , كاروتن, لیكوپن , و خاصیت انباری در میوه های گوجه فرنگی كه از تغذیه پتاسیم بهره مند بوده باشد بیشتر است . ریزش میوه قبل از بلوغ نیز در گیاهانی كه دارای غلظت پتاسیم كمی هستند بیشتر است .     نظر بر اینكه مقدار پتاسیم مورد نیاز گوجه فرنگی در مقایسه با سایر عناصر غذایی باید حداكثر باشد , بنابراین مقدار كود پتاسیمی مورد نیاز چه از منبع سولفات (قبل از كاشت)و چه از منبع كلرورپتاسیم (سرك) بستگی به عملكرد , رقم , درصد رس , نوع رس, كلسیم و منیزیم , ظرفیت تبادل كاتیونی , مقدار پتاسیم قابل استفاده و درجه نسبی تخلیه پتاسیم خاكهای مربوطه دارد . در مناطق شور مصرف كلرورپتاسیم به صورت سرك در مقایسه با شاهد عملكرد را افزایش داده ولی قابل مقایسه با سولفات پتاسیم نبوده ولی در خاكهاو آبهای غیر شور مصرف چند دفعه ای كلرورپتاسیم همزمان با رشد و زمان گلدهی (حداقل چهار بار) بیشترین تولید را چه در ایران و چه در پاكستان عاید نموده است .     پتاسیم علاوه بر افزایش تولید و بهبود كیفیت (بازار پسندی) , سبب افزایش مقاومت گیاهان منجمله گوجه فرنگی در برابر شوری , كم آبی , انواع تنشها و آفات و بیماریها نیز گشته و بازیافت آب و كود را نی افزایش می دهد .     در جدول زیراثر مقادیر مختلف پتاسیم در افزایش عملكرد و كاهش تجمع نماتدها در ریشه های گوجه فرنگی نشان داده شده است .       اثرات پتاسیم در عملكرد  تراكم نماتد ها   تیمار كودی             عملكرد (تن در هكتار)             تراكم نماتدها در ریشه     شاهد             73             20/3     K1             78             20/3     K2             88             97/1     K3             81             15/2     K4             80             20/3       در تمامی آزمایش ها با مصرف زیادی پتاسیم به دلیل ایجاد رابطه آنتاگونیستی عمدتا با كلسیم و منیزیم عملكرد كاهش یافته است .         4-كلسیم و منیزیم     بسیاری از اختلالات فیزیولوژیكی در رسیدن میوه , به علت كافی نبودن كلسیم (به خصوص با مصرف ازت آمونیاكی)می باشد . تعدادی از محققین مرگ انتهای میوه (Blossom end  rot) را به دلیل كمی كلسیم و زیادی آب , ازت و منیزیم در خاك ذكر كرده اند . ترك خوردن میوه گوجه فرنگی كه در مزارع گوجه فرنگی بسیار شایع است یكی دیگر از اختلالات فیزیولوژیكی است كه دلیل آن كمبود كلسیم می باشد . افزایش نسبت Na:Ca  نیز سبب شیوع بیشتر پژمردگی فوزاریومی(Fusarium oxysporinmy) می شود .     كمبود منیزیم نیز با مصرف زیاد پتاسیم و فرم آمونیومی ازت پدید می آید كه با مصرف خاكی 100 كیلوگرم سولفات منیزیم و یا محلول پاشی سولفات منیزیم به میزان 5/1 درصد (حداقل دوبار) كمبود را سریعا درمان می نماید . درجداول زیر جذب عناصر غذایی و متواسط غلظت این عناصر در بافتهای مختلف گوجه فرنگی نشان داده شده است       جذب عناصر غذایی به ازاء هر تن محصول گوجه فرنگی( كیلوگرم )                   ازت (N)             فسفر (P)             پتاسیم (K)             منیزیم (Mg)             كلسیم (Ca)     دامنه جذب             4/3- 1/2             45/0- 28/0             4/4- 11/3             54/0- 26/0             99/2- 8/1     متوسط جذب             9/3             4/0             0/4             45/0             35/2