كرم ساقه خوار نيشكر
Sesamia nonagrioides subsp. Botanephaga
(Lep: Noctuidea)
معرفي آفت
در استانهاي فارس و خوزستان انتشار داشته و علاوه بر ذرت به محصولات ديگر از جمله نيشكر، گندم، برنج، ذرت خوشه اي و سودان گراس نيز خسارت مي زند. اين آفت به غير از ريشه به تمام قسمتهاي گياه ذرت، از جمله برگها، جوانه مركزي، ساقه، بلال، گل آذين نر و ناحيه طوقه آسيب مي رساند.
نحوة خسارت روي ذرت:
الف-خسارت به برگ و جوانه مركزي:
لاروهاي جوان پس از خروج از تخم در بين غلاف و ساقه به طور عمودي در داخل جوانه مركزي نفوذ كرده و آن را ضايع مي نمايند. برگهاي لوله شده اطراف جوانه مركزي پس از باز شدن به صورت رديفي سوراخ سوراخ به نظر مي رسند. سپس اين لاروها در جوانه مركزي به طرف ساقه پيش مي روند. در صورتي كه ورود لاروها از قسمت پائين تر غير از جوانه مركزي صورت گيرد، باعث قطع شدن ساقه و خشك شدن قسمت فوقاين شده و گياه حالت Dead heart پيدا مي كند.
ب-خسارت به ساقه:
عده از لاروهاي نئونات ساقه خوار پس از خروج از تخم از قسمت جوانه مركزي در داخل ساقه ذرت كانال حفر كرده و تعدادي نيز مستقيماً ساقه را سوراخ مي كنند به هر حال در داخل ساقه كانالهائي طويل حفر كرده و خسارت عمده را از اين طريق وارد مي سازند. زماني كه ساقه هاي ذرت جوان و نرم هستند، لاروها قادرند كه از بند عبور نمايند ولي هنگامي كه ساقه ها چوبي و سفت شدند قادر به عبور از بند نبوده و در اين صوررت پس از رسيدن به آن به صورت حلقه اي ناحيه بند تغذيه مي كنند. در نتيجه ساقه در اثر وزش باد شكسته و به زمين مي افتد. در اثر تغذيه لارو از ساقه ذرت زماني كه بوته ها به ارتفاع 40-30 سانتي متري رسيده باشند. برگهاي فوقاني زرد و ضعيف شده بدون ظاهر شدن علايم Dead heart در گياه حالتي شبيه به كمبود مواد غذائي بوجود مي آيد. ايجاد سوراخ در ساقه همراه با دفع فضولات لاروي يكي از علايم تشخيص ساقه خوار است. به خصوص با مشاهده فضولات تازه يا كهنه مي توان به زمان آلودگي پي برد. زماني كه بوته هاي ذرت 4-3 برگي باشند در اثر خسارت آفت كاملاً از بين مي روند ولي بوته هاي مسن تر تحمل بيشتر داشته و به رشد خود ادامه مي دهند.
ج- خسارت به بلال:
بلالهاي ذرت هم از خسارت اين آفت در امان نيستند زماني كه استوانه مركزي بلالها هنوز سفت نشده باشد، لاروها از دانه هاي شيري و استوانه مركزي تغذيه كرده و با ايجاد كانالهاي تغذيه اي به آنها صدمه مي زنند. هنگامي كه استوانه مركزي چوبي و سفت گرديد لاروها عمدتاً از دانه هاي شيري تغذيه مي كنند. تعدادي از لاروها از قسمت فوقاني وارد بلالها شده و در نتيجه تلقيح با اشكال صورت مي گيرد. در مواردي هم لاروها پوششهاي خارجي بلال را سوراخ كرده و خود را به داخل آنها مي رسانند.
هـ – ايجاد حالت جاروئي در گياه:
در اثر از بين رفتن جوانه مركزي، جوانه هاي جانبي رشد كرده و چندين ساقه ضعيف در اطراف جوانة مركزي تشكيل مي شود به طوري كه گياه حالت جاروئي به خود مي گيرد. اين ساقه هاي ايجاد شده قادر به بارآوري نبوده و ضعيف مي مانند.
زيست شناسي روي ذرت در استان خوزستان:
زمستان را به صورت لاروهاي كامل در داخل بقاياي ساقه هاي قطع نشده ذرت در مزرعه، قسمت داخلي طوقه و بلالهاي به جا مانده در مزارع و در داخل ساقه هاي زندة نيشكر و ساير علفهاي هرز ميزبان در خاك به سر مي برد. اين لارها در اوايل اسفند ماه با گرم شدن هوا به تدريج تبديل به شفيره مي شوند.
دوره شفيرگي لاروهاي زمستان گذران حدود 15 روز به طول مي انجامد اولين تخم ريزي پروانه ها از هفته اول فروردين ماه شورع و تا 20 فروردين ادامه دارد. تخم ريزي به طور دسته اي و در دسته هاي 4-2 رديفي و معمولاً در داخل غلاف برگاي اوليه ذرت مي باشد. اين آفت بوته هاي جوان 6-4 برگي را كه حدود 20-15 سانتي متر ارتفاع دارند جهت تخم ريزي ترجيح مي دهد. دورة رشد جنين و مدت زمان تفريخ تخم در نسل اول طولاني تر از نسلهاي بعدي بوده و 10 تا 12 روز به طول مي انجامد. سپس لاروها خارج و به ترتيبي كه گفته شد خسارت مي زنند. مدت زمان فعالتي لاروهاي نسل اول آفت حدود يك تا يك و نيم ماه و از نيمه دوم فروردين لغايت دهة دوم خرداد به طول مي انجامد. شفيره هاي نسل اول از اواخر ارديبهشت ماه به بعد تشكيل مي شوند و مدت شفيرگي 15-10 روز طول مي كشد. پروانه هاي اين نسل از نيمه دوم خرداد ماه به تدريج ظاهر مي شوند. در فاصله بين فروردين و نيمه دوم خرداد ماه كه نسل اول اين آفت فعاليت دارد. ذرت كشت بهاره، گندم، نيشكر و علفهاي هرز خانوادة گرامينه ميزبانان اين نسل را تشكيل مي دهند و به طور كلي فعاليت نسل اول 3-5/2 ماه يا به عبارت ديگر از اوائل فروردين تا نيمه دوم خرداد طول مي كشد. تخمريزي پروانه هاي نسل اول كه از اوايل خرداد ظاهر مي شوند پس از جفت گيري به دو طريق امكان تخم ريزي دارند:
الف- در مزارع ذرت كشت بهاره تخمريزي مي كنند كه در اين صورت چون اين قبيل مزارع تا حدي چوبي شده و مناسب تخمريزي نيستند لذا در قسمت هاي انتهائي گياه ذرت تخم ريزي مي نمايند. از نيمة دوم خرداد ماه به بعد عمدتاً تخمريزي بر روي علفهاي هرز داخل مزارع صورت مي گيرد. لاروهاي حاصله پس از مدتي تغذيه از علفهاي هرز ميزبان خود را تغيير داده و به ميزبان مورد علاقه يعني كشت بهاره منتقل مي شوند در اين صورت اين قبيل لاروها عمدتاً در قسمتهاي فوقاني گياه فعاليت داشته و سپس به داخل ساقه نفوذ مي كنند.
ب-در تاريخ نيمة دوم خرداد به جز ذرت ميزبانهاي ديگري از جمله ذرت خوشه اي، سودان گراس، برنج و نيشكر در حال رشد در منطقه يافت مي شود كه حشرات ماده بر روي آنها تخمريزي نموده و بدين ترتيب نسل دوم آفت بر روي ميزبانهاي مذكور سپري مي شود. لازم به توضيح است چنانچه نسل دوم بر روي ذرت كشت بهاره مستقر شوند در اين صورت اكثريت لاروها به علت چوبي شدن و برداشت مزارع محكوم به مرگ خواهند بود و به ندرت مي توانند سيكل زندگي خود را تكميل كنند.
نسل دوم:
به دليل گرمي هوا مدت زمان فعاليت نسل دوم كوتاه و حدود 2-1.5 ماه از نيمة دوم خرداد تا نيمة اول مرداد طول مي كشد. فعاليت عمدة اين افراد اين نسل بر روي سودان گراس، ذرت خوشه اي، برنج و نيشكر مي باشد و زمان شفيرگي اين نسل در نيمة دوم تير ماه و پروانه هاي حاصله در اوايل مرداد ظاهر مي شوند.
نسل سوم:
پروانه هاي نسل دوم از دهة سوم مرداد ماه شروع به تخمريزي مي كنند كه تا هفته اول شهريور ماه ادامه مي يابد. در اين زمان سودان گراس و ذرت خوشه اي(مايلو) به علت رشد زياد و چوبي شدن، جهت تخمريزي آفت مناسب نيستند. لذا حشرات ماده به مزارع ذرت كشت دوم (تابستانه)، برنج و مخصوصاً مزارع كشت جديد (plant) نيشكر كه در شهريور ماه كاشته شده اند هجوم مي آورند. اين مزارع مكان مناسبي جهت تخمريزي اين نسل مي باشد. ذرت كشت تابستانه در اين زمان 6-4 برگه بوده و برنج نيز هنوز داراي ساقة نرم مي باشد، به علاوه امكان آلودگي مزارع نيشكر در اين زمان زياد مي باشد.
مدت زمان فعاليت لاروهاي نسل سوم نيز كوتاه بوده و حدود 45-40 روز به طول مي انجامد. شفيره هاي اين نسل از اواخر شهريور لغايت دهة اول مهر ماه تشكيل مي شوند. پروانه هاي اين نسل در دهة دوم مهر ماه ظاهر مي شوند.
نسل چهارم:
تخم يزي نسل سوم در مزارع كشت تابستانه ذرت صورت مي گيرد. احتمالاً ميزبانهاي ديگري به خصوص نيشكر و عفلهاي هرز داخل و حاشية مزارع مكان مناسبي جت تخمريزي آفت مي باشند. در اين مرحله نيز مهاجرت لاروها از علفهاي هرز به طرف بوته هاي ذرت صورت مي گيرد. در اين موقع ميزبان مناسبي مي باشد. مدت زمان فعاليت لاروهاي اين نسل نسبتاً طولاني بوده و 2-1.5 ماه طول مي كشد. شفيره هاي اين نسل از اواخر آبان به بعد تشكيل مي شوند. پروانه هاي حاصل از شفيرهه اي نسل چهارم پس از تخمريزي نسل پنجم را به وجود مي آورند.
نسل پنجم:
اين نسل عمدتاً ناقص بوده و لاروهاي آن همراه با تعداد زيادي از لاروهاي نسل چهارم كه فرصت شفيره شدن را نداشته اند تا آخر زمستان در داخل بقاياي ذرت يا ساير پناهگاهها باقي مي مانند. بنابراين آفت در سال 4.5-4 نسل توليد مي نمايد.
زيست شناسي روي گياه برنج در استان فارس:
پروانه سزاميا تخمهاي خود را در محل اتصال دمبرگ به ساقه برنج در رديفهاي 5-1 تائي مي گذارد، بندرت تخمهاي حشره در روي سطح برگ مشاهده شده است. تعداد تخم در يك دسته به طور متوسط حدود يكصد عدد مي باشد. با مساعد شدن شرايط آب و هوا، تخمهاي تفريخ شده و لاروهاي آفت در حدود يك هفته به طور دسته جمعي در داخل غلاف در بغل جوانه انتهائي برنج زندگي مي كنند. پس از اين مدت لاروهاي جوان به طرف پائين ساقه حركت كرده و تعدادي از لاروها در بين راه ساقه را سوراخ نموده و به بوته هاي ديگر منتقل مي شوند به طوريكه در سنين آخر بيش از يك عدد لارو در داخل ساقه باقي نمي ماند. اين حشره داراي 5 سن لاروي مي باشد. اين افت در شرايط آب و هوائي فيروزآباد داراي 4-3 نسل مي باشد. پروانه هاي نسل اول در فيروزآباد از اوايل فروردين ماه ظاهر و حداكثر تخمريزي در اواخر فروردين ماه در ميزبان لويي صورت مي گيرد. لاروهاي آفت تا آخر ارديبهشت در طول ساقه فعاليت مي نمايند. با گرم شدن هوا، لاروها در داخل ساقه در بالاي سطح آب به شفيره مي روند. از اواخر خرداد ماه پروانه هاي نسل دوم به تدريج در طبيعت ظاهر مي شوند و تخم ريزي آنها در اواسط تير ماه در زراعت برنج انجام مي گيرد. پروانه هاي نسل سوم از اواخر دهة دوم مرداد ماه ظاهر و در اوايل شهريور ماه در زراعت برنج تخريزي مي كنند. لاروهاي درشت نسل مذكور در طول زمستان در روي ريشه برنج در عمق 10-5 سانتي متري خاك زمستانگذراني مي كنند. 4 نسل كامل اين آفت در ممسني داراي 4 نسل در سال مي باشد. پروانه هاي نسل اول از اواخر اسفند ماه ظاهر و حداكثر تخم ريزي آن در اواسط فروردين ماه در علف هرز لويي انجام مي شود. پروانه هاي نسل دوم آفت از آخر خرداد ماه ظاهر و نشو و نماي نسل مذكور تا اوايل مرداد ماه در ميزبان لويي صورت مي گيرد. پروانه هاي نسل سوم از اواسط مرداد ظاهر و تخمريزي پروانه ها در اواخر دهة دوم مرداد ماه در زراعتهاي برنج انجام مي شود. نسل چهارم آفت از اواخر شهريور ماه در مزارع برنج تا آخر آبان ماه كه مصادف با برداشت محصول مي باشد فعاليت مي نمايد. در اين منطقه آفت زمستان را در روي بوته هاي لويي و بقاياي برنج سپري مي نمايد. در ممسني به علت دير كاشت نمودن زراعت برنج آفت در نسل1و2 مراحل تكاملي خود را در ميزبان لويي مي گذراند.
کنترل:
در زراعت برنج اقدامات زير در كم كردن جمعيت آفت مؤثر بوده است.
1-قطع بوته هاي برنج در محل طوقه.
2-يخ آب زمستانه
3-شخم زمستانه را در اسفند ماه وقتي كه اكثريت لاروها به سطح آمده و در داخل كلش برنج به شفيره تبديل مي گردند.
4-حذف ميزبانهاي واسطه به خصوص لويي در اطراف مزارع برنج.
منبع: مرکز مقالات کشاورزی AKE( بزرگترین وبلاگ کشاورزی ایران )