*نام فارسی: آنقوزه
*نام علمی: Ferula assa_foetida
*نام تیره: چترییان Apiaceae))
*نام لاتین: Stinking gum، Devils dung
*نام های محلی: انجدان،ازد،سلقیون،انگشت کنده،کورن کما،خوراکما،حلتیت،بی وزا،انگرد ، انگوزاکما، وشا و اوشک
(منبع3)
*مقدمه:
در این تحقیق یکی از گیاهان مرتعی ایران با نام علمی Ferula assa_foetida مورد برسی قرار می گیرد که ارزش علوفه ای چندانی ندارد ولی اهمیت ان به سبب وجود ماده ای است که از ان استخراج میشود این ماده مصرف دارویی، صنعتی وارزش اقتصادی فراوانی برای روستائیان وصادرکنندگان دارد این ماده یکی از فراورده های جنبی مرتع به حساب می اید اگرچه این ماده از نظر وزنی قابل توجه نیست ولی منبع درامد با ارزشی برای روستائیان وصادرکنندگان به شمار می اید
*تاریخچه:
انقوزه برای اولین بار در سال 1678 میلادی شخصی به نام کامفر در لارستان فارس گونه انقوزه را شناسایی کرده وبا بکار گرفتن تعدادی بهره بردار بومی اقدام به بهره برداری انقوزه در این منطقه نمود وی پایه گذار روش تیغ زنی سنتی(برش عرضی) در ایران میباشد پس از اهالی شهرستان نیریز این حرفه را اموختند وخود اقدام به بهره برداری نمودند صمغ انقوزه که از ریشه ی این گیاه استحصال میشود توسط رومیها مصرف می شده و امروزه به طور وسیع در هند به عنوان ادویه در تهیه برخی غذاها، انواع ماهی ،سبزیها و سس مورد استفاده قرار می گیرد ساقه های جوان گیاه تازه ی انقوزه در نواحی خراسان و کرمان به مصرف غذایی می رسد(منبع4)
*خصوصیات بوتانیکی:
این جنس 172گونه گیاه تنومند دائمی در دنیا و 30گونه در ایران دارد،انقوزه گیاهی پایا با ریشه های زیر زمینی (ریزوم)و ضخیم، دارای ساقه ای قوی،این گیاه حداقل در پنج سال اول تولید برگهای طوقه ای تولید می کندکه روی سطح زمین قرار میگیرند،رنگ برگ سبز تیره و دارای بریدگیهای عمیق که به طور ملایم تقسیم شده و بوی نامطبوع وسیر مانند دارد و از میان برگها ساقه ای راست و استوانه ای به ارتفاع 2 تا 5/2 متر میرسد برگهای پائینی ساقه عموما" گوشتدار به طول 50 تا 60 سانتیمتر،فاقد دمبرگ ،منقسم و به قطعاتی با تقسیم های فرعی دندانه دار،ساقه دارای فرورفتگی های متعدد وسطح ان پوشیده از سلولهای کرک مانند است ،در انتهای ساقه مجموعه ای از گلهای زرد رنگ و مجتمع به صورت گل اذین چتر مرکب ختم میشود این گیاه منوکارپیک است ،میوه شیزوکارپ(دوفندقه)،بیضوی نسبتا" مسطح و دارای 5خط مشخص در هر مریکارپ،دو فندقه در زمان رسیدن از یکدیگر جدا شده و هر کدام به یک بذر تبدیل وریزش می کنند ،رنگ میوه قهوه ای تیره یا خرمایی رنگ و بوی تندی دارد(منبع1،2،4)
*محل رویش: این گیاه دراراضی بایر مناطق گرم اسیا میروید،بومی استپ های شرق ایران و غرب افغانستان است(منبع1و2)
*پراکنش درایران: خراسان،بلوچستان(دامنه های تفتان)،کرمان ،لار و جنوب ایران
(منبع3)
*نیازهای اکولوژیکی :
انقوزه در نواحی بایر و خشک ماسه ای و حاوی ترکیبات اهکی میروید،مناطق رویش این گیاه متنوع و از نظر ارتفاع،رویشگاه انقوزه هر چنداغلب در ارتفاعات بالای 1000مترمی باشد اما بیشتر در مناطق با پستی و بلندی زیاد و سنگهای مادر اهکی دیده میشود،این گیاه در برابر یخبندانهای شدید حساس ولی حداقل تا 5-درجه سانتی گراد حرارت را تحمل میکند آنغوزه در منطقه خاورمیانه به صورت خودرو می روید مناطق کوهستانی و دامنه های هموار استپی با بارندگی بین 100-175 ميليمتر و دمای متوسط سالیانه بین 21-16 درجه سانتیگراد مناسب رشد این گیاه است (منبع1،2،6) * اندام مورد استفاده: شیره شیری رنگ با بوی بسیار قوی که از ریشه گیاه بر اثر تیغ زدن به دست می آید، اولئو گم رزین بسیار با ارزشی است كه مصارف دارويي و صنعتي فراواني دارد.(منبع6)
*ترکیبات و اثرات درمانی:
نوع اشکی (مرغوب)این گیاه حاوی فرولیک اسید (Ferulic acid) و اسانس فرار است مهمترین خاصیت درمانی ان اثر اسپاسمولیتیک میباشد طعم گس وبوی شبیه سیر آنغوزه بعلت وجود اسانسهای سولفوره است که دراثر اکسیداسیون تبدیل به سزکوئی ترپن می شود که بوئی همانند بوی اسطو خودوس دارد
به علت داشتن بوی نامطبوع معمولا از حب های حاوی 200mgگرد این گیاه بمقدار5/0تا2 grدر روز مصرف می شود همچنین از عصاره الکلی آن بمقدار1تا4 gr و همچنین محلول 2تا5grآن همراه سنبل الطیب به شکل تنقیه استفاده می شودشيرابه آنغوره داراي اثر ضد تشنج، قاعده آور و ضد کرم است و در رفع بيماريهاي منشاء عصبي، دستگاه تنفس، اسپاسم حنجره و دستگاه هضم، آسم و رفع يبوست افراد مسن بکار مي رود. همچنين داراي اثرات بادشكن و خلط آور مي باشد. تركيبات گوگرد دار موجود در اسانس گياه، از توليد چربي در بيماران با چربي خون بالا ممانعت مي كند. آنغوزه شيرين بييشتر مصرف خوراكي و آنغوزه تلخ بيشتر مصرف صنعتي دارد. در دامپزشكي جهت تهيه حمامهاي آرسنيكي مورد استفاده قرار مي گيرد و به صورت گرد، قرص و مخلوط با ساير مواد استفاده مي گردد. مصرف ديگر آنغوزه در جواهرسازي و اسانس گيري است
داروی آرام بخش ملایم: شیرابه خشک شده آنغوزه (مقدار مصرف 2تا4gr )
طرز تهیه:با کمی شربت قند میل می شود
توجه:این دارو علاوه بر این بعنوان معالج هیستری هم مصرف میشود . (منبع4،5،6)
*بهره برداری:
برداشت آنغوزه در مناطقي كه داراي 20 بوته در هكتار باشند مجاز مي باشد و در اواسط فصل بهار آغاز مي گردد. طول دوره بهره برداري 80 روز است
برای بهره برداری از صمغ آنغوزه از روش سنتی عرضی استفاده میشود . بهره برداري آنغوره در 3 مرحله 1- پيچاندن دو برگ درشت از ناحيه يقه براي برگشت شيره گياهي به سمت ريشه و گذاردن سنگي بر روي آن 2- كشتن يعني كندن برگهاي زرد و پوشاندن ريشه با خاك نرم و 3- تيغ زني انجام مي گيرد. بر اساس تحقيقات رضا اميدبيگي و همكاران از نظر عملكرد و بقاي گياه، روش تيغ زني دو طرفه جهت بهره برداري از بوته آنغوزه مناسب است. روش تيغ زني عرضي به دليل قطع شدن جوانه انتهايي از رأس طوقه و از بين رفتن گياه مناسب نمي باشد.. (منبع1،2،4،6)
* بسته بندي آنغوزه پس از برداشت داخل پلاستيك جمع آوري و در گوني هاي 50 كيلوگرمي انبار مي شود. جهت صادرات آنغوزه را به داخل صندوقهاي چوبي منتقل كرده و دور صندوق با گوني كنفي پوشيده مي شود.
(منبع6)
*بازار گیاه آنغوزه:
آنغوزه بهره برداري شده در ايران مصرف داخي نداشته و به طور متوسط ساليانه حدود 70 تن آنغوزه به صورت خام صادر مي شود. ايران به عنوان صادركننده انحصاري آنغوزه شيرين از زمان هخامنشيان شير آنغوزه شيرين را به هند صادر مي كرده و آرم يك شركت صادركننده ايراني آنغوزه در هند داراي اعتبار بسيار بالايي است. بدين ترتيب صنايع تبديلي آنغوزه در هند داير گرديده است و هند بيشترين حجم وارداتي آنغوزه را از ايران دارا مي باشد. پس از هند امارات و اكراين مهمترين خريداران آنغوزه شيرين ايران هستند. افغانستان مهمترين صادركننده آنغوزه تلخ است و قيمت بازار اين محصول را تعيين مي كند. امارات مهمترين واردكننده آنغوزه تلخ ايران است و اين محصول به مقدار كم به اكراين، آلمان فرانسه و قطر صادر مي شود. عربستان سوريه و انگلستان از بازارهاي بالقوه براي آنغوزه تلخ ايران هستند. آنغوزه اعم از آنغوزه تلخ، آنغوزه شيرين، شير آنغوزه شيرين با 114 تن و ارزش 657000 دلار در سال 1378 و 41 تن به ارزش 266589 دلار در سال 1381 به ترتيب بيشترين و كمترين ميزان صادرات آنغوزه را طي دوره آماري (81-75) و در سال 1386یک میلیون دلاردرامد بهره برداری آنغوزه برای بهره برداران این گیاه در فارس بوده در حالیکه شیره آنغوزه کیلوئی 7000تومان به امارات صادر می شود ولی امارات انرا بسته بندی می کند و کیلوئی 70000تومان به اروپا می فرستند (منبع6و7)
***منابع:
1-فرهنگ رستنی های ایران،دکتر هادی کریمی،تهران،نشر پرچم،1381جلد 3،ص136
2-تولید و فراوری گیاهان داروئی،دکتر رضا امید بیگی،انتشارات آستان قدس رضوی،1384،جلد 2،ص108
3-فرهنگ رستنی های ایران "گیاهان"،دکتر هادی کریمی،تهران،نشر پرچم،1381،ص351
4-تحقیقات گیاهان داروئی و معطر،انتشارات موسسه جنگل ها و مراتع،1378،جلد جنگل ها و مراتع،1378،جلد 3،ص59
5-www.irteb.com/herba/sedative.htm
6-www.iranagrimagazine.com
7-www.farsname.com