a
عنوان :
گياه شناسي گواوا ، گون ، گز روغني ، هويج ، انجير
گواوا
نام علمي : Psidium guajava
نام انگليسي: guava tree & common guava
نام تيره: Myrtaceae نام محلي: زيتون ، جام
مقدمه:
اين ميوه سرشار از ويتامين آ، بي و سي است. ويتامين سي يک عدد ميوه گواوا بسيار بيشتر از ميوه مرکباتي است. براي مثال پوست گواوا پنج برابر يک پرتقال داراي ويتامين سي است. همچنين اين ميوه داراي مقدار زيادي کلسيم است چيزي که براي يک ميوه معمول نيست! گواوا در بسياري از کشورهاي استوايي کشت مي شود. بسيار از انواع آن در سالهاي اخير توليد تجاري پيدا کرده اند. در آسيا آنرا را بانمک ترش نيز سرو مي کنند. همچنين از ميوه و برگ آن نوعي چايي در آسيا تهيه مي شود.خصوصيات بوتانيکي:
مشخصات گواوا درختچه اي است هميشه سبز ، که در شرايط رطوبتي بالا ، تا ارتفاع 9 تا 6 متر با تنه اي به قطر 30 سانتي متر يا بيشتر نيز رشد کرده و گسترش مي يابد . برگهاي آن بدون کرک يا پوشيده از کرک و ساده ، متقابل ، کشيده و يا تخم مرغي شکل مي باشد . گلهاي آن کامل ، دو جنسي ، سفيد رنگ و خيلي معطر است. ميوه آنBAIE (گوشتدار که دانه هاي آن درگوشت قراردارند مانند حبه انگور). رنگ ميوه قرمز يا زرد مي باشد.شيرين و خوردني است و آن را به طور خام يا پخته به شکل مربا و ژله مي خورند. .
پراکنش جغرافيايي:
اين درختچه بومي آمريکاي حاره ونيمه حاره است و در آمريکاي مرکزي،پرو،برزيل مي رويد.منشاء آن مکزيک است.به ايران وارد شده وبه طور پرورشي در شمال و جنوب ايران کاشته مي شود. از استان سيستان و بلوچستان در دو شهر چابهار و نيکشهر کشت مي شود.
ترکيبات شيميايي:
از نظر ترکيبات شيميايي در آن تري تر پينوئيد 1،اسانس روغني فرار (ارتور)، تانن،روغن ثابت و اوژنول 2 (والنزوئلا) وجود دارد .در هر صد گرم ميوه رسيده خام گواوا مواد زير موجود است : آب 82 درصد ، پروتئين 0.8 گرم ، چربي 0.6 گرم ، خاکستر 0.6 گرم ، هيدرات کربن 15 درصد ، کلسيم 23 ميلي گرم، فسفر 42 ميلي گرم ، آهن 0.9 ميلي گرم ، سديم 4 ميلي گرم ، پتاسيم 289 ميلي گرم ، ويتامين A 280 واحد بين المللي ، تيامين 0.05 ميلي گرم ، رايبو فلاوين 0.05 ميلي گرم ، نياسين 1.2 ميلي گرم ، ويتامين C 242 ميلي گرم وجود دارد .
نياز هاي آب و هوايي :
1- خاک : گواوا نسبت به دامنه وسيعي از خاک ها ، سازگاري نشان مي دهد . اين گياه حتي در خاک هاي غير حاصلخيز و کم عمق نيز رشد کرده ، اگر چه ميزان رشد و توليد ميوه آن در سطح پاييني قرار دارد . گواوا در خاک هاي محتوي مواد آلي فراوان و زهکش خوب با PH بين 5 تا 7 به خوبي رشد مي کند . اين گياه در خاک هاي با PH کمتر از 5 و بيشتر از 7 تيز کشت مي شود . ولي انتظار مي رود علائم کمبود روي و آهن در PH مساوي 7 يا بيشتر از آن ايجاد مي شود . همچنين ميزان تحمل گواوا به شوري خاک بسيار پايين است .
2- آب و هوا :
الف- بارندگي : ميزان نياز آبي گواوا بالا است و اپتيمم آن 100 تا 2000 ميليمتر مي باشد ، اگر چه قادر است شرايط خشکي را نيز تحمل کند . الگوي ايده آل بارندگي براي گواوا ، شرايط و رطوبت متناوب است که موجب تحرک گل دهي مي شود . خشکي و کم آبي طي دوره گل دهي گواوا ، باعث کاهش شديد تشکيل ميوه مي شود . همچنين خشکي در طول دوره رشد ميوه ، سبب کاهش اندازه آن مي شود .
ب- درجه حرارت : گواوا در مناطق گرم با رطوبت فراوان و در ارتفاع بيش از 1500 متر از سطح دريا و عاري از يخبندان به خوبي رشد کرده و پرورش مي يابد ( 1984 ، Maggs ) اپتيمم دماي نياز آن ، 23 تا 28 درجه سانتيگراد گزارش شده است . دماي کمتر از 23 درجه و يا بيشتر از 8 درجه سانتيگراد طي دوره گل دهي ، به طور موثري تشکيل ميوه را کاهش مي دهد . توليد و پرورش گواوا در هاوايي با دماي بين 5/15 تا 32 درجه سانتيگراد ، به خوبي صورت مي گيرد .نهالهاي جوان گواوا ، اگر به مدت طولاني در دماي 2- درجه سانتيگرادمورد نياز براي رشد گياه در زمستان کافي نمي باشد ، مشکلاتي در توليد تجاري محصول ايجاد شده و طول دوره شکوفايي گل تا برداشت به مدت 220 روز افزايش مي يابد . دماي پايين زمستان به همراه خشکي وکم آبي نيز باعث ريزش برگها شده ، گياهان مذکور بعد از قرار گرفتن در آب و هواي گرم و باراني ، بلافاصله توليد شاخه هاي جديد کرده و وارد مرحله گل دهي و تشکيل ميوه مي شوند .
ج- طول روز : درختچه گواوا، تا کنون هيچ پاسخ مشخصي نسبت به طول روز نشان نداده است . اگر چه ( 1963 ، Choudhury ) گزارش کرد برخي از نهال هايي که به مدت 40 روز بعد از جوانه زني بذور ، در 15 ساعت روشنايي روزانه پرورش يافتند پس از انتقال به مزرعه ، ظرف مدت 376 روز بعد از کاشت ، توليد ميوه کردند . گياهان مذکور پس از 507 روز بعد از کشت ، گل دهي ثانويه داشتند . ولي نهال هاي شاهد که تحت شرايط 10 ساعت روشناي روزانه قرار گرفتند ، هيچ گلي توليد نکردند .
د- باد : اگر چه گواوا در مقابل باد از خود مقاومت نشان مي دهد ، ولي استفاده از باد شکن مي تواند بسيار مفيد باشد . درختان پيوندي روي پايه هاي بذري ، داراي ريشه هاي متراکم و قوي بوده و تکيه گاه مناسبي را براي گياهان تامين مي کند . ولي درختان حاصل از قلمه هاي ريشه دار شده ، چنانچه در سال اول رشد در معرض بادهايي با سرعت 65 تا 80 کيلومتر در ساعت قرار گيرند از ريشه کنده شده و از بين مي روند .اين مسئله احتمالا مربوط به رشد اندامهاي هوايي درخت در مقايسه با رشد ريشه ها است .
ازدياد گواوا :
الف - تکثير جنسي : هدف از کاشت بذور ، توليد نهال هاي مورد نياز در برنامه هاي اصلاحي مانند سلکسيون و يا توليد پايه براي پيوند ارقام مطلوب است و بيش از 90 در صد بذور کاشته شده در بستر مناسب با زهکش خوب ، طي مدت 15 تا 29 روز جوانه مي زنند .
ب- تکثير غير جنسي : هنگامي که قطر پايه بذري به 12 تا 20 ميلي متر برسد قابل پيوند مي باشند .
البته در صورتي که قطر ساقه بيشتر باشد براي پيوند جوانه مناسب تر است . در ميان روش هاي مختلف پيوند جانبي گوه اي بيشتر از بقيه استفاده ميشود . براي آماده سازي پيوندک ، تقريبا 10 تا 14 روز قبل از قطع شاخه از گياه مادري ، برگهاي آنرا حذف ميکنند که اين مساله باعث متورم شدن جوانه ها ، آمادگي آنها براي پيوند وهمچنين تسهيل رشد جوانه بعداز عمل پيوند ميشود . براي توليد تجاري مقادير زيادي از گياهان در زمان نسبتا کوتاهي ، از روش ريشه زايي قلمه هاي سبز با 2 تا 4 برگ که انتهاي انها با ترکيبات محرک ريشه زايي تيمار شده و زير سيستم مه پاش 17 قرار گرفته اند استفاده ميشود . ريشه زايي قلمه ها طي مدت 1.5 تا 2 ماه صورت ميگيرد که البته بستگي به نوع رقم نيز دارد .
کود دهي :
گواوا عمل آورنده سريعي است و نياز زيادي به کود دارد . درختان بالغ به پوند نيتروژن در هر سال نياز دارد . کود دهي ماهانه درست قبل از هرس انجام مي گيرد .
آبياري :
بهتر است آبياري معمولي انجام شود. قبل از آبياري دوباره زمين بايد به اندازه چند اينچ خشک شود . نبود رطوبت باعث به تاخير افتادن گل دهي و ريزش ميوه ها مي شود .
برداشت محصول :
برداشت مکانيکي گواوا در بعضي کشور ها صورت گرفته است ولي به طور عمده برداشت ميوه ، به وسيله کارگر و با دست انجام ميشود . برداشت ميوه براي مصارف تازه خوري ، در مرحله اي که ميوه سبز رنگ ، ولي بالغ است انجام ميشود که پس از درجه بندي ، با دقت در کارتن هايي براي عرضه به بازار بسته بندي ميشوند . برداشت ميوه براي استفاده در صنايع تبديلي نيز بايد در مرحله اي که به رنگ زرد و سفت تا مرحله نيمه رس ميباشد ، ميوه هايي که بيش از حد رسيده اند با آلودگي شديدي به انواع آفات و بيماري ها دارند بايستي از بين بروند ، زيرا به عنوان کانون آلودگي در باغ براي دوره هاي بعدي ، خطرناک خواهند بود . هنگامي که برداشت ميوه هاي کاملا رسيده ، در يک سيکل سه روزه انجام شود حدود 35 تا 40 درصد ضايعات خواهد داشت . برداشت ميوه از زماني که پوست آن زرد شده تا مرحله نيمه رس ، اين اجازه را به ما ميدهد که با کمترين ضايعات ، فواصل بين دوره هاي برداشت را تا حدود 3 روز افزايش دهيم .
عملکرد محصول:
ميزان عملکرد محصول به نوع رقم ، تراکم کشت ، شرايط آب وهوايي ، مديريت باغ و ...بستگي دارد . ميانگين توليد ميوه در هاوايي ، 26.9 تن در هکتار است . عملکرد محصول در کشت آزمايشي درختان پنجساله رقم Beaumont با تراکم کشت 198 درخت در هکتار ، 50.7 تن براورد شد . اعمال مديريت صحيح در زمينه سيکل هاي ميوه دهي تا حدود زيادي کيلوگرم ميوه در هر درخت ميانگين 80 تا 90 کيلو گرم شده است . در اين وضعيت با تراکم کشت 600 تا 800 درخت در هر هکتار ، عملکرد 59 تن حاصل مي شود . اين گياه با سطح بالغ بر 95 درصد زيركشت مي تواند ميزان 8 تا 9 تن محصول را عرضه كند.
اگر زمان داشت اين محصول و نياز كودي آن فراهم شود اين محصول قابليت دادن 2 بار ميوه در سال را خواهد داشت.
انبارداري :
اين ميوه به دليل آن كه خيلي سريع مي رسد و قدرت نگهداري آن پايين است، بيشتر در صنايع تبديلي مورد استفاده قرار مي گيرد. . ميوه هاي زرد و کاملا رسيده را ميتوان به مدت دو هفته در دماي 2.2 درجه سانتيگراد ، بدون ايجاد هيچ گونه صدمه اي نگهداري کرد .
آفات:
مگس ميوه Dacus Zonatus : بزرگ ترين آفت انبه و گواوا مي باشد. خسارت اين آفت از طريق تخم گذاري در درون ميوه و رشد لاروها در داخل آن مي باشد . به دليل حضور فعال اين آفت در تمامي فصول سال (حدود 10 ماه)، مبارزه و كنترل آن غالبا دشوار است، به ويژه آنكه قابليت تحرك اين آفت در بين باغ ها نسبتا زياد است. به لحاظ محيطي درجه حرارت زير 5/23 درجه به مدت يك ماه (ياكمتر) اثر منفي روي جمعيت آفت دارد.
به دليل حضور فعال اين آفت در تمامي فصول سال (حدود 10 ماه)، مبارزه و كنترل آن غالبا دشوار است، به ويژه آنكه قابليت تحرك اين آفت در بين باغ ها نسبتا زياد است. به لحاظ محيطي درجه حرارت زير 5/23 درجه به مدت يك ماه (ياكمتر) اثر منفي روي جمعيت آفت دارد.
سموم:
در مبارزه شيميايي از سموم مختلف حشره كش و در مبارزه تلفيقي استفاده از تله هاي فرموني پيشنهاد شده است. اخيراً تلاش هايي در مورد كنترل آفت از طريق عقيم سازي حشرات نر صورت گرفته است.
بازار تجاري :
آب ميوه ي دلتا که در طعم گواوا در کشور عربستان توليد شده است. براي اولين بار نوشابه زمزم شرق تهران ، سازمان کشاورزي و صنايع غذايي اقدام به توليد و عرضه نوشابه ورزشي با طعم گواوا در ظروف 300 سي سي نموده است .
همچنين در کشور سنگاپور محصولي با نام فارسي گواوا و نام لاتين guava drink و نام تجاري pokka توليد شده است .
موارد استفاده و خواص دارويي:
تمام قسمتهاي گياه شامل ميوه هاي جوان و نارس آن قابض است . در سرتاسر چين تا فيليپين جوشانده برگهاي آن ويا جوشانده مخلوطي ازبرگ و پوست ساقه و پوست ريشه با هم به عنوان ضد اسهال خورده مي شود . در فيليپين از جوشانده پوست خشک درختچه براي معالجه درد معده استفاده مي شود ودر استعمال خارجي که قدري غليظ تر تهيه مي شود براي رفع ناراحتي پوست ،جرب و زخمها به کار مي رود . از برگهاي گياه به عنوان آنتي بيوتيک خفيف در مقابل Staphylococcus استفاده مي شود . جويده شده و له شده برگها با دندان ها که آلوده به بزاق شده باشد ، براي قطع خونريزي زخم و التيام زخم مفيد است . از برگ اين درخت مانند برگ چاي استفاده کرده و دم کرده آن را مانند چاي مي خورند . از جوشانده برگ و پوست آن به عنوان قاعده آور استفاده مي شود و بعد از تولد نوزاد به زائو داده مي شود . آب فشرده ميوه آن براي ديابت مفيد است . ميوه رسيده آن براي معالجه اسهال خون مصرف مي شود . ميوه آن نرم کننده سينه و تونيک و کمي ملين است . ميوه گواوا غني از ويتامين B مي باشد .