دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی سراوان
كدوي تخم كاغذي
Cucurbita pepovar.sterica
نام علمي: cucurbita pepovar.sterica
نام انگليسي: naked seedpumpkin
نام فارسي: كدوي تخم كاغذي
نام محلي: کدو تخم کاغذی
مقدمه:
در گذشته عوام از دانه هاي كدوي تخم كاغذي براي دفع كرم
كدو استفاده مي كردند. بعدها تحقيقات نشان داد كه دانه هاي اين گياه و روغن حاصل از آن حاوي مؤثره ي ارزشمندي است كه نقش عمده اي در معالجه ي تورم پروستات و مداواي سوزش مجاري ادراري دارد.از اين روغن همچنين براي معالجه ي بيماري تصلب شرائين استفاده مي شود. مصرف دانه هاي اين گياه سبب تقويت بدن شده و مقاومت بدن را به عوامل بيماري زا افزايش مي دهد.
كدوي تخم كاغذي در صنايع داروسازي اهميت فراواني دارد . در حال حاضر از مواد مؤثره ي اين گياه داروهايي مانند بپونن ،پروستاكيلوييدو گز و تفنيگ تهيه مي شود. اين گياه در سطوح وسيعي در بعضي كشورها مانند آلمان ، اتريش ، مجارستان و روماني كشت مي شود.
خصوصيات بوتانيكي:
كدوي تخم كاغذي گياهي علفي يكساله و متعلق به تيره ي كدو است . محققان
معتقدند كه اين گياه 50 سال پيش بر اثر يك جهش اتفاقي به وجود آمده است . اين گياه در مناطق گرمسير و نيمه گرمسير جهان مي رويد و منشاء آن
اروپا و مناطق گرمسير آمريكا گزارش شده است . ريشه ي اصلي اين گياه محكم است ، سا قه كركدار ، تو خالي و خزنده با ارتفاع متفاوت مي باشد كه به رقم گياه و شرايط اقليمي محل رويش بستگي دارد و بين 3تا5 متر مي باشد. روي ساقه پيچكها يا قلابهايي به وجود مي آيد كه سبب اتصال گياه به قيم مي شود.
برگ درشت به رنگ سبز روشن و پنج لوبي است كه توسط دمبرگ طويل و كركداري به طول25 تا 30 سانتيمتر به ساقه متصل مي شود . گياه يك پايه است ولي گلهاي نر جدا از گلهاي ماده روي گياه قرار مي گيرند . گلها زرد رنگ و پنج لبي است. گلهاي ماده كوتاهتر از گلهاي نر هستند ابتدا گلهاي نر به صورت دسته اي و سپس گلهاي ماده به طور جدا از هم ظاهر مي شوند.
ميوه گوشتدار ، درشت وكروي شكل ويا كم و بيش كشيده است. شكل ميوه از اختصاصات گونه اي محسوب مي شود. ميوه هاي رسيده به رنگ زرد يا سبز مايل به زرد هستند داخل هر ميوه 400 الي 500 عدد دانه وجود دارد. رنگدانه سبز تيره يا سبز زيتوني است.
طول دانه 15 الي 20 به پهناي 8تا 10 و ضخامت آن 5/2تا 3 ميليمتر است.
اطراف دانه را پوشش شفاف و ظريفي احاطه مي كند وزن هزار دانه 200 تا 310 گرم است. دانه حاوي 40 تا 60 درصد روغن مي باشد مهمترين اسيد چرب تشكيل دهنده ي روغن را اسيد لينو ليك تشكيل مي دهد روغن همچنين شامل مواد ارزشمندي مانند ويتامين E،فيتو سترول و پروتو كلروفيل مي باشد. دوره ي رويش اين گياه متفاوت است و به رقم و شرايط اقليمي محل رويش گياه بستگي دارد و بين 120تا 140 روز مي باشد.
پراكنش جغرافيايي:
در سطوح وسيعي در بعضي كشورها مانند آلمان، اتريش، مجارستان و روماني كشت مي شود.
نيازهاي اكولوژيكي:
كدوي تخم كاغذي گياهي روز بلند است. در طول رويش به نور و درجه حرارت زياد نياز دارد. بذرها در دماي C° 12 جوانه ميزنند ولي دماي مطلوب براي رويش دانه25 تا 30 درجه سانتيگراد است رويش اين گياه در دماي C°14 متوقف ميشود برگها بشدت به سرما حساس است خشك مي شود. اگر ميوه هاي كاملاً رسيده به سرماي 3- تا 4- درجه سانتيگراد مواجه شوند گياهان خشك شده ولي آسيبي به اين ميوه ها وارد نمي شود.
اين گياه قادر است خشكي را تحمل كند در صورت خشكيهاي طولاني
ريشه قارد به جذب رطوبت از اعماق خاك خواهد بود. كدوي تخم كاغذي
براي رويش به خاك خاصي نياز ندارد ولي خاكهايي با بافت متوسط و غني از مواد و عناصر غذايي، مناسبتر هستند. كشت اين گياه در مكانهاي سرد و خاكهاي اسيدي مناسب نيست همچنين در زمينهايي كه سطح آب زيرزميني آن بالاست نبايد كشت شود. كدوي تخم كاغذي به اكثر علف كشها حساس است.
تركيبات شيميايي:
اين گياه وروغن حاصل از آن بعنوان دارو يافت شده است.ميزان روغن دانه ي گياه 35 تا 55 درصد است. مهمترين اجزاي اين گياه اسيد هاي چرب بويژه اسيد لينوليك و اسيد اوريك ، استرول ، عناصر كمياب ، ويتامين ها و
كارتنوئيدها هستند. اسيد هاي چرب در اين روغن از انواع پالمتيك ، استئاريك، اولئيك و لينوليك است كه از بين آنها اسيد لينوليك واسيد اولئيك بيشترين درصد را به خود اختصاص مي دهند ، استرولها بصورت آزاد و گليكوزيدي در حدود 1% كل روغن را شامل مي شود.
عناصر كمياب عبارتنداز: روي ، سلنيوم و پتاسيم . كه از روي وسلنيوم از اهميت ويژه اي برخوردارند . ويتامين ها حدود 3% روغن را در بر دارند و بيشترين مقدار را گاماتوكوفرول تشكيل مي دهد. اسيد آمينه هاي ضروري بدن بويژه اسيد آمينه ي كولورتبين در دانه ها موجود است.
مصارف دارويي:
اولين بار در بين سالهاي 1936 - 1863 از دانه هاي اين گياه بعنوان يك داروي سمي در درمان انگل هاي روده اي(كرم نواري و كرم هاي گرد ) استفاده مي شد. بعد ها پيشرفت علوم پزشكي وشناخت بيشتر از درمان اين گياه با پزشكان نخست در درمان مشكلات دستگاه ادراري ، شب ادراري در كودكان ، التهابات و سنگهاي مثانه از اين گياه مدد جستند . سرانجام در دههء
اخير با شناسايي اثر درماني اين گياه در درمان هيپرپلازي خوش خيم پروستات (BPH) اهميت و لزوم تحقيق و بررسي پيرامون اين گياه پيش از پيش اشكار شده و در اين راستا كشورهاي مختلف دنيا گامهاي بلندي را در توليد محصولات دارويي گوناگون از آن برداشتند بطوري كه در حال حاضر در كشورهايي مثل آلمان و اتريش 90% بيماران مبتلا به BPH با تجويز گياهي بويژه كدو تخم كاغذي امكان پذير شد.
مغز دانه كدو اثر دفع كرم دارد و از محاسن آن اين است كه سمي نيست و ميتواند در دفع كرم اطفال مورد استفاده قرار گيرد .
قسمت گوشتدار كدو اثر ملين ، مدر و مغذي ، نرم كننده، دفع يبوست و دفع سوء هاضمه دارد . براي مبتلايان به مرض قند نيز غذاي مناسبي است . امولسيون حاصل از بخش له شده مغز دانه در آب و يا شير اكثر آرم بخش دارد و در دفع بي خوابي و تسكين درد ناشي از التهاب مجاري ادرار مؤثر واقع مي شود .
تكنيكهاي زراعي( كاشت ، داشت، برداشت ، تكثير):
كاشت: چون دانه هاي كدوي تخم كاغذي فاقد پوشش است و به سرعت توسط عوامل بيماريزاي قارچي آلوده مي شود لذا بذرها را بايد با قارچ كشهاي مناسب ضد عفوني كرد. اين گياه به صورت رديفي(جوي پشته) در فواصل 100 تا 150 سانتيمتر بايد كشت شود در هر چاله 3 تا 5 بذر قرار ممممي گيرد پس از سبز شدن ، بوته هاي ضعيف را تنك كرده و يك بوته قوي باقي مي ماند پس از كاشت آبياري مناسب ضروري است.
تناوب كاشت: اين گياه را با غلات به تناوب كشت كرد . تناوب كشت آن با هندوانه ، خربزه و خيار مناسب نيست . كدوي تخم كاغذي نسبت به كشت مداوم در يك زمين حساس است و تكرار كشت آن در يك زمين پس از 4 تا 5 سال انجام پذير است .
تاريخ و فواصل كاشت : هنگامي كه دماي خاك بيش از C° 12 باشد
مي توان به كاشت كدوي تخم كاغذي اقدام نمود چون اين گياه به سرما بسيار حساس است از اين رو بهتر با تاخير اقدام به كشت آن شود زمان مناسب براي كاشت كدوي تخم كاغذي اوايل ارديبهشت ماه است تاخير در كاشت مناسب نيست ودر كاهش محصول نقش عمده اي دارد . بذرها بايد در رديف –هايي به فاصله ي 100 تا 150 سانتيمتر كشت شود و فاصله ي دو بوته در طول رديف 40 تا 50 سانتيمتر مناسب است . بذرهاي مورد نياز براي هر هكتار زمين 6 تا9 كيلوگرم است براي هر زمين 18 تا 20 هزار بوته مناسب مي باشد.
داشت:چون ساقه اين گياه خزنده است و علفهاي هرز مي تواند بر آنها غلبه كنند از اين رو مبارزه با علفهاي هرز ضرورت دارد تا قبل از بسته شدن رديفها بر اثر رويش گياهان بايد 1 تا 2 بار به وجين مكانيكي علفهاي هرز اقدام نمود. 7 تا8 روز قبل از كشت از علف كش فلو بالكس به مقدار 8 ليتر در هكتار مي توان
استفاده كرد پس از كاشت وقبل از رويش بذر اگر خاك سبك باشد از علف كش دوآل به مقدار 2 ليتر در هكتار و چنانچه خاك سنگين باشد از مخلوط دوآل و مالوران از هر كدام به مقدار 2 تا 5/2 كيلوگرم در هكتار ميتوان استفاده نمود . چنانچه هوا خشك باشد گياهان را 50 تا 60 ميليمتر بايد آبياري كرد آبياري نا مناسب و فراوان سبب گسترش بيماريهاي قارچي مي شود از آن جا كه گلهاي نر جدا از گلهاي ماده قرار دارند توصيه مي شود در مزرعه به ازاي هر 10 هكتار 2 تا3 كندوي زنبور غسل جهت تسريع گرده افشاني قرار گيرد . اين گياه به سرعت به بيماريها ويروسي مبتلا مي شود مبارزه با آفات ناقل ويروس وهمچنين خارج كردن و سوزاندن بوته هاي آلوده به ويروس نقش مهمي در كنترل آن دارد .
برداشت: زمان برداشت محصول به شرايط اقليمي محل رويش گياه بستگي دارد . ميوه ها از اواسط شهريور بتدريج مي رسند با رسيدن ميوه ها برگها وساقه ي گياهان خشك مي شود هنگامي كه 70 تا 75 درصد ميوه ها رسيدند آنها را جمع اوري مي كنيم در اين صورت ميوه ها را از نقاط مختلف زمين برداشت كرده ودر يك نقطه جمع مي كنند . پس از شكستن ميوه ها دانه هاي داخل آن راخارج مي كنند . در حال حاضر براي خارج كردن دانه ها ماشين هاي مخصوصي طراحي وساخته شده است .
تكثير: تكثير اين گياه توسط بذر انجام پذير است . جهت گرده افشاني به حشرات نياز دارد . در كدوي تخم كاغذي گلهاي نر و ماده جدا از هم هستند و گرده ها سنگين و چسبنده هستند و به سادگي انتقال نمي يابند.
به منظور گرده افشاني رضايت بخش گلهاي نر وماده بايد در يك روز باز شوند كه عامل گرده افشاني زنبور عسل و ساير زنبورهاي ديگر هستند.
مواد و عناصر غذايي مورد نياز:
كود حيواني كاملاً پوشيده نقش عمده اي در افزايش عملكرد دانه و مواد مؤثره آن دارد از اين رو به زمين هايي كه اين گياه كشت مي شود در هر هكتار بايد 30
تا 40 تن كود حيواني كاملاً پوسيده اضافه شود چنانچه زمين از مواد و عناصر غذايي تهي باشد فصل پاييز به همراه اضافه كردن كود حيواني 60 تا80 كيلوگرم در هكتار ازت، 120 تا150 كيلوگرم در هكتار اكسيد فسفر و 100 تا 120 كيلوگرم در هكتار اكسيد پتاس بايد اضافه شود.
آماده سازي خاك:
در فصل پاييز پس از افزودن كودهاي حيواني شخم زده مي شود نيمه اول بهار زمين را براي كاشت بذر بايد آماده كرد.
ارقام اصلاح شده:
كارهاي اصلاحي ماكوويچ و همكاران (1987) در تحقيق براي 100 لاين كدوي تخم كاغذي با هدف دستيابي به واريته هايي با عملكرد زياد و با محتواي اسيد لينولئيك بالا نشان مي دهد كه در صورت تاخير در برداشت ميوه وپايين تر بودن دما در طول رسيدگي ميوه ميزان روغن دانه و اسيد لينولئيك محتواي آن افزايش مي يابد.
يك بررسي ديگر ماركوويچ وهمكارانش (1986) در اصلاح واريته هاي كدوي
تخم كاغذي بمنظور افزايش عملكرد روغن واريته هاي بوته اي شكل را نامناسب تر تشخيص دادند. برنجي و دزو نيز گزارش كردند كه كدوي تخم كاغذي ، بوته اي برخوردار از ميوه هاي كوچك جهت توليد دانه هاي روغني بوته هي برخوردار از ميوه هاي درشت جهت توليد بذور و استفاده از گوشت ميوه براي دام مناسب تر است.
آفات:
v آفت شب پره هاي زمستانه(كرمهاي طوقه بر):
انتشار : اين آفت انتشار وسيع دارد و هم اكنون در اكثر نقاط جهان به عنوان يك آفت مهم در مرحله جوانه زني گياهان مختلف مطرح است. از برگ ، ساقه و
طوقه گياهان مختلف تغذيه مي كند. در هنگام روز زير خاك پنهان شده ولي در موقع عروب و هنگام شب شروع به فعاليت مي نمايد.
روش كنترل:
الف) زراعي : كنترل علفهاي هرز در سالي كه ميزبان اصلي وجود ندارد يا به عبارت ديگر زمين آيش و يا در تناوب محصول ديگر مي باشد وجود غلف هرز باعث پايداري آفت مي شود . پس در سال آيش و قبل از سبز شدن گياه اصلي نسبت به كنترل علفهاي هرز اقدام مي نمايد .
ب) بيولوژيكي: اين آفت دشمنان زيادي دارد در بين دشمنان طبيعي
Mteorus laphygam vieerecke ، Eucelatoria armigera
از كارايي بيشتري برخوردار است .
ج) شيميايي: سموم گرانولي را مي توان بطور مستقل در سطح خاك در كنار طوقه ي گياهان ميزبان مصرف نمود . در اين رابطه مي توان از گرانول 10% ، ديازينون به ميزان 10 كيلوگرم درهكتار استفاده كرد .
v آفت سر خوطي جاليز:
انتشار:در اصفهان ، اهواز ، كرمان ، شيراز ، مصر ، اردن گزارش شده است.
در مرحله تخم ريزي 100% ميوه هاي آلوده فاسد شده و-ازبين مي رود وحتي قسمتي از بوته يا شاخه ي فرعي نيز از بوته ي اصلي جدا شده و مي خشكد . در تخم ريزي پراكنده ميوه از بوته جدا نمي شود و رشد طبيعي
خود را دارد ولي تعداد لارو داخل آن كم است در نتيجه تغذيه لارو قسمتي از ميوه پس از بزرگ شدن فاسد مي شود ولي بقيه قابل استفاده است.
روش هاي كنترل:
الف)زراعي:
1. دادن يخ آب زمستانه
2. جمع اوري بقاياي جليز در مزرعه
3. معلق نگه داشتن ميوه هاي كوچك
4. ازبين بردن علف هاي هرز
5. كشت روي پشته ها در كاهش جمعيت آفت مؤثر است.
ب) شيميايي: دوبار سمپاشي با سم لاروين DFSO و ديپركس 80% به ميزان يك كيلوگرم درهكتار عليه اين آفت توصيه مي شود .
نوبت اول موقعي كه ميوه به به اندازه فندق است ، و نوبت دوم موقعي كه قطر ميوه 5 تا 8 سانتي متر مي باشد .
v آفت شته جاليز:
انتشار: اين حشره پراكنش گسترده اي دارد ودر تمام قاره ها يافت مي شود شروع فعاليت شته با ظهور برگهاي اصلي گياه همزماني دارد در اين موقع بوته هاي آلوده به شته تنها در حاشيه مزرعه ديده مي شود .ولي بتدريج آلودگي به تمام سطح مزرعه گسترش پيدا مي كند .اين آفت در انبوهي بالا مي تواند سبب خشك شدن كامل بوته ها گردد وعلاوه به خسارات مستقيم ناشي از تغذيه قادر است از طريق عوامل بيماريزاي ويروسي به صورت غير مستقيم نيز خسارت وارد كند.
روش هاي كنترل:
الف)شيميايي:از چند سم شته كش شامل د.د.واپ (5/1 در هزار ) ، پريمور (5/0 در هزار ) ، كرنتون (1 در هزار ) و مالايتون (2 در هزار ) عليه اين شته
استفاده مي شود.
حشره كش هايي مثل كرنتون و پريمور بيش از د.د . واپ و مالايتون روي شته مؤثر بوده و در دوره ي كارنس قبل قبولي دارند.چند سم ديگر مثل ايمبدالكوپرايد (EC %35) به ميزان 250 م.م در هكتار بي متروزين (WP 25% ) به مقدار يك كيلوگرم در هكتار اونكل (EC 25%) با دو دز ، يكي 1 و ديگري 5/1 ليتر در هكتار ، قارچ نارتوراليس – ال CC 750 در هكتار و سم سيستوكس (EC 20%) به مقدار يك ليتر در هكتار استفاده كنيم.
ب)دشمنان طبيعي:چهار گونه كفشدوزك ، دو گونه سن شكار گر ، يا زنبور پارازيتوييد.
ج)تلفيقي:با تلفيق سم هپتنفوس (هوستاكوئيك) و بالتويي سبز مي توان كنترل قابل قبولي روي جمعيت آفت ايجاد نمود.
v آفت آبدزك:
انتشار: آبدزك آفتي پلي فاژي است كه در ريشه وطوقه حمه مي نمايد ودر
مناطق مختلف به اسامي گوناگون ناميده مي شود . در اروپا به جز نروژ و فلاند ، در غرب آسيا ، شمال آفريقا ، سوماني ، اتيوپي ، سوريه ،عراق ،لبنان ، قبرس ،روسيه ،افغانستان ، پاكستان و تركيه انتشار مي يابد.
خسارت اين آفت به دو صورت انجام پذير مي باشد:
1. با جويدن و قطع ريشه و طوقه گياه باعث مرگ آن مي شود.
2. ايجاد كانالهايي در زمين و جابجا كردن خاك اطراف ريشه ها موجب عدم تماس كامل آنها با خاك مي گردد.
ميزان خسارت آبدزك در اراضي سبك و شني و يا هوموسي كه داراي رطوبت يكنواختي باشند بيش از اراضي سنگين و رسي است.
روش هاي كنترل:
الف)زراعي:
1.شخم زدن زمين براي از بين بردن تخمهاي آفت كه در لانه ها گذارده شده مؤثرمي باشد.
2.غرقاب نمودن زمين كه موجب مي شود پوره ها تونلهاي زير زميني خود را ترك كرده و بيرون بيايند و سپس مي توان نسبت به انهدام آن اقدام كرد.
3. پوشاندن اطراف بوته سبزيجات با پلاستيك : بدين منظور ميتوان با قرار دادن طوقه پلاستيكي در اطراف گياهچه هاي سبزيجات در اراضي كوچك و باغچه ها آنها را از هم آبدزك حفظ نمود .
ب) مكانيكي:
نسب تله تشتكي: در اين روش از فرمالين در تشتك سفيد لعابي ريخته با حفر گودالي به اندازه ارتفاع ظرف در كف زمين ، تشتك حاوي فرمالين را در آن مي گذاريم. بعد از يك شبانه روز ، مراحله مختلف زيستي آبدزك در تله مي افتد. در باغچه هاي آلوده نيز مي توان بوسيله گستردن تله اي از پهن، آبدزك را شكار نموده و سپس ازبين برد به اين طريق كه در اوايل پاييز گودالهايي به عمق20 الي 30 سانتيمتر كنده و درون آن را با پ‍‍‍‍ِهِن پر مي كنند تا ارتفاع پ‍‍‍‍ِهِن 10 سانتيمتر بالا تر از سطح خاك قرار گيرد. پوره هاي آبدزدك براي زمستانگذراني به زير لايه ي پ‍‍‍‍ِهِن تجمع پيدا مي كند سپس در اواخر زمستان اين پ‍‍‍‍ِهِنها را بيرون ريخته و پوره هاي آبدزك را جمع كرده واز بين ميبرند در صورت امكان ميتوان اين دام را در باغچه به صورت نوارهايي به عمق 20 الي 30 سانتيمتر ايجاد كرده و پ‍‍‍‍ِهِن ريزي نمود .
ج) شيميايي:
در اين روش ميتوان طعمه مسموم را پس از آبياري باغچه و يا مزرعه حشرات كامل به ناچار دالانهي خود را ترك كرده و به سطح مزرعه يا باغچه مي آيند
كنار بوته ها ريخته تا از آن تغذيه كنند. براي تهيه ي طعمه ي مسموم ميتوان از سموم مختلف نظير كارباريل يا سوين 85% و لاروين DF&Oبهره گيري نمود
ميتوان از سموم ديگر مثل گرانول شامل ديازيتون 10% به ميزان 15 كيلو گرم در هكتار ، دورسبان 5% به ميزان 20 كيلو گرم در هكتار و يا فورادال گرانول 35 به به ميزان 20 كيلو گرم در هكتار بهره گيري كرد.
بيماريها:
اين گياه به برخي بيماريها حساس است و به سرعت به بيماريهاي ويروسي مبتلا مي شود مبارزه با ناقلين ويروس و همچنين سوزاندن بوته هاي آلوده به ويروس نقش مهمي در كنترل آن دارد . از بيماريهاي خطرناك كدوي تخم كاغذي مي توان سفيدك سطحي و دروغي را نام برد كه براي مبارزه با سفيدك سطحي كه در آن سطح برگ از پوشش سفيد رنگ متمايل به خاكستر ي پوشيده مي شود از سموم كاراتان ، آتوگان و پودرهاي گوگرد وتابل به نسبت 3 تا 5 هزار و معمولاٌ با 2 تا3بار تكرار استفاده نمود. براي مبارزه با سفيدك دروغي كه در آن سطح برگ لكه هاي زرد يا سفيد رنگ ظاهر مي شود كه در پشت اين لكه ها پوشش قارچي به رنگ سفيد متمايل به خاكستري مشاهده مي شود از قارچ كشهاي ديتان ، كوپردسان سوپرد ، زينب ، مانكوزب و ارتسيد استفاده مي شود.
بوته ميري باعث مرگ نا گهاني وازبين رفتن سريع بوته ها مي گردد كه از قارچ كش هاي سوزان يا تيرام استفاده مي شود.
عملكرد:
عملكرد بذر متفاوت و به شرايط اقليمي بخصوص وضعيت خاك بستگي دارد از هر هكتار زمين كشت شده معمولاٌ 80 تا 150 تن ميوه ي كدو تخم كاغذي بدست مي آيد كه از مقدار كدو ، 9/0 تا 5/1 تن استحصال مي شود.
انبار داري:
پس از خارج كردن دانه ها ، آنها را بايد خشك كرد كه دماي مناسب براي
خشك كردن دانه 30 تا 35 درجه سانتي گراد رطوبت مجاز در دانه هاي خشك شده 12 % است . دانه هاي خشك شده را بايد در كيسه هاي 40 تا 50 كيلو گرمي بسته بندي و در مكان خنك وخشك نگه داري كرد .