منداب
Eruca sativa
نام علمي: Eruca Sativa
نام انگليسي:Rocket Sativa
نام فارسي: منداب
نام محلي: منداب
مقدمه:
در گذشته از منداب بعنوان دارو استفاده مي شد امروزه بعنوان سبزي خوراكي يا سالاد مصرف مي شود . در ايران از منداب بعلت رشد سريع و نياز به آب كم و پاييزه بودن بعنوان علوفه استفاده مي شود منداب گياهي يكساله با ساقه هاي بلندي به ارتفاع بيش از يك تر است و خود گياه عقيم است و در نتيجه بايد گرده افشاني آن غير مستقيم صورت گيرد برگهاي منداب بصورت خام هم خورده مي شود و بذر هاي آن ادرا آور و هاضم و مناسب براي باد شكم است برگهاي منداب تلخ ، تند يا زننده و دارايي مقوي با مزه و طعم تند است . منداب در برابر يخبندان مقاوم است و در بيشتر خاكها در آفتاب عمل مي آيد برگهاي مندابي كه در نواحي سردسير ، مرطوب و در خاك غني بعمل مي آيد تردتر از مندابي است كه در نواحي گرم وخشك بعمل مي آيد وتندي آن نيز كم است. منداب بوسيله ي بذر هايي كه به تعداد زياد در نبام قرار گرفته اند تكثير مي يابند رنگ بذر منداب از قهوهاي تا خاكستري متغير است و پوسته آن در اثر تماس با آب لعابي و چسبناك مي شود.
خصوصيات بوتانيكي:
گياهي علفي يكساله و به ارتفاع 20 تا 60 سانتيمتر كه ظاهري شبيه بعضي
از تربها دارد ولي بر خلاف آنها اگر برگهايش در بين انگشتان فشرده شود بوي نا مطبوع متصاعد مي سازد . برگهاي آن داراي پهنكي منقسم به چند بريدگي عميق و نا منظم مي باشد . گلهاي درشت به رنگ سفيد مايل به زرد يا مايل به صورتي و منقوش به شبكه اي از خطوط ظريف به رنگ بنفش دارد. ميوه اش به طول 5/1 تا 3 سانتيمتر و به عرض 3 تا 5 ميليمتر است ولي بر خلاف ترب ، بند بند نيست. داراي ريشه اي بلند و باريك مي باشد . بذر هاي زرد تا قهوه اي و قرمز گرد و تخم مرغي شكل دارد . تكثير از طريق بذر انجام مي شود.
پراكنش جغرافيايي:
اين گياه بومي ايران كه در بلوچستان و نواحي اطراف درياي خزر يافت ميشود.
غالب مزارع ايران مخصوصاٌ در نواحي شمالي مانند گيلان ، مازندران ، كرمانشاه، آذربايجان ، اهواز، بوشهر، تهران ، يزد و جندق يافت مي شود.
نيازهاي اكو لوژيكي:
اين گياه سرما دوست يا بلند روز كه همانند گندم داراي انواع پاييزه وبهاره است . مقاوم به خشكي مي باشد و توليد موفق آن ديم كاري حدود 4000 ميليمتر آب نياز دارد با اين حال به رطوبت زياد خاك نيز سازگاري ندارد توليد منداب در اغلب خاكها به اسيد يته ي حدود خنثي امكان پذير است .
منداب در خاكهاي فقير نيز بيشتر است . دردرجه حرارت پايين دوام واستقامت بالايي دارد . دليل مقاومت به خشكي روغن هاي موجود در بذر است.
تركيبات شيمييايي:
دانه منداب داراي 30% مواد پروتييني و معادل همين مقدار مواد چرب است از دانه آن روغني استخراج مي شود كه در حرارت 31 درجه ذوب مي شود ولي
در گرماي كمتر از آن بصورت توده اي سفيد رنگ با ظاهر متبلور است. روغن حاوي اسيد اوسيك ، مقدار نسبتاٌ زيادي ماده گواتززا بنام گلوكوز زينوليت است . پس از استحصال روغن دانه منداب كنجاله اي باقي مي ماند كه 38% برتين خام دارد ودر كنجاله سيناپين وجود دارد و مهمترين منبع تري متيل آمين است.
مصارف دارويي:
قسمتهاي مختلف گياه ، اثر ضد اسكوربوت ، مدر و نيرودهنده دارد. قدما براي آن اثر مقوي قوه باء قائل بوده اند و حتي عقيده داشتند كه اين اثر در آن غير قابل ترديد است داراي اثر مقوي معده ورفع خستگي عمومي و آب آوردن انساج مي شود.دانه اش اثر قرمز كننده پوست بندن دارد . و مي توان بجاي خردل در موارد ضروري دآن استفاده نمود . پرورش اين گياه به علت اثر مقوي باء كه براي آن قائل بودند در محوطه و مراكز مذهبي ممنوع بوده است. در استعمال خارجي ، لوسين آن كه مخلوطي با گياهاني با اثر مشابه تيه مي شود اثر تقويت موي سر ظاهر مي كند . اشتها آور ، ادرار آور ، روغن آن توانايي استقامت در درجه حرارت هاي بالا دارد.
تكنيكهاي زراعي(كاشت ، برداشت،تكثير):
كاشت:منداب مي تواند در حداقل درجه حرارت 2 درجه سانتيگراد شروع به جوانه زدن نمايد.
برداشت:زماني انجام مي شود كه نيامها به رنگ قهوه اي متمايل شده باشد.
تكثير:تكثير منداب توسط بذر صورت ميگيرد.
آفات:
v سوسك منداب:
اين حشره پلي فاژ بوده و به تعداد زيادي از گياهان خانواده چليپاييان بويژه كلزا و منداب ، كلم ، تربچه و خردل حمله مي كند . از علف هاي هرز نيز ترب كوهي ، كيسه كشيش ، خردل و آدونيس ممكن است مورد حمله قرار دهد .
انتشار: سوسك منداب در آسيا و قسمتي از اروپا بالاخص بلغارستان ، روماني و جنوب روسيه شيوع دارد در ايران بيشتر در نواحي شمالي اطراف تهران ، اصفهان ، فارس ، همدان و قصر شيرين وجود داشته از كلزا و ديگر گياهان تغذيه مي كند .
خسارت:حشرات كامل و لارو اين آفات از برگ ميزبان و بويژه پارانشيم شلغم ، ترب ، كلزا تغذيه كرده و فقط رگبرگها باقي مي گذارد . هر چند ميزان خسارت آن در بعضي از مزارع منداب اصفهان زياد است ولي به نظر مي –رسدكه اين خسارت اقتصادي نباشد .
روشهاي كنترل:
الف)زراعي:
1) شخم عميق:از آنجايكه زمستان گذراني اين حشره به صورت تخم در داخل خاك مي تواند در كاهش جمعيت زمستان گذران حشره مؤثر باشد.
2) غرقاب كردن زمين هاي آلوده در زمستان ، در كاهش جمعيت آفت بسيار مؤثر است.
ب)بيولوژيكي:اين حشره نيز داراي دشمنان طبيعي متعددي است علوي مگس پارازيتوئيد Meiginia mutabilis fall را بعنوان پارازيتوئيد
لاروهاي حشره اعلام نموده است . علاوه بر اين دشمنان طبيعي ديگري نيز در مناطق مختلف ايران وجود دارد كه جمعيت اين آفت را كنترل مي نمايند.
ج)شيميايي:در شرايطي كه جمعيت آفت بالا باشد مي توان از امولسيون دورسبان 8/40% به نسبت 5/2 ليتر در هكتار يا پودر وتابل لاروين Df 80% به نسبت يك كيلوگرم در هكتار براي كنترل لاروها و حشرات كامل استفاده نمود .
مبارزه با اين حشره با يخ آب زمستانه براي ازبين بردن تخم ها درخاك و سمپاشي لاروها و حشرات بالغ يا سموم فسفره يا كاربا تها مي باشد.
بيماريها:
بيماري قارچي :
پوسيدگي ساقه ي منداب بوسيله اسكلروتينيا:
اين بيماري روي گياهان پهن برگ نواحي گرم دنيا خيلي معمولي است روي منداب و خردل ابتدا از هندوستان سپس از كانادا ، چين ، دانمارك ، فنلاند ، فرانسه و برزيل گزارش شده است .
عامل و علائم بيماري:
عامل بيماري قارچ:
Sclerotinia sclerotiorum (lib.)Debery است كه بطور معمول ساقه را آلوده مي كند و بصورت لكه هاي آب سوخته وسيع است كه مسيليوم هاي پنبه اي شكل قارچ آن را مي پو شاند و وقتي اطراف ساقه را فرا گرفت ، بوته ها پژمرده خشك مي شوند.
چنانچه آلودگي خفيف باشد بوته ها كوتاه شده و زودرس مي شوند. قارچ عامل بيماري ايجاد اسكلروت هاي سياه رنگ تقريباًً گرد 3 تا 10 ميليمتر ميكند. دوام عامل بيماري به صورت ائوسپور است كه در بافت هيپر تروفي يافته ايجاد مي شود و به مدت 20 سال در بقاياي خشكيده باقي مي ماند .
مبارزه:
در مبارزات شيميايي ، قارچ كشهاي Metalaxyl ،Captaphol،
Mancozeb و Clorothanonil اين قارچكشها در دو نوبت سمپاشي روي شاخ وبرگ به ميزان 200 تا 500 قسمت در ميليون نتيجه خوب داده بر عليه بيماره توصيه شده اند ضد عفوني بذر با قارچ كشهاي سيستميك مانند متال كسيل نيز مفيد است.
بيماري ويروسي:
بيماري موزائيكي : ويروس موزائيك شماره ي 1 شلغم :
Turnip mosaic virusl روي برگ خردل و منداب سبب بي رنگي رگبرگها ، نوارهاي سبز رگبرگي و موزائيك خفيف برگ و قاشقي شدن آن مي شود بوته آلوده كوتوله مي ماند و ايجاد گل نمي كند يا كم گل خواهد بود . پنج ويروس در اين گروه سبب بيماري مي شوند.
صادرات و واردات:
به گزارش ايانا از دبيرخانه شوراي اطلاع رساني دولت با وزراي عضو كمسيون ماده يك قانون نامه اجرايي قانون مقررات صادرات و واردات و سود بازرگاني روغن خام و دانه هاي روغني به جز روغن زيتون به 16% كاهش مي يابد.
سود بازرگاني و واردات روغن خام منداب پيش از اين تعرفه 11% بود.
آخرين پيش بيني انجام شده در مورد حجم توليد دانه هاي روغني جهاني براي سال تجاري 2004تا 2005 حاكي از كاهش 338 هزار تن و سقوط حدود 8/378 ميليون تن مي باشد . افزايش سطح زير كشت و بهبود دور نماي توليد موجب وضعيت مشابهي در مورد توليد دانه منداب كانادا و اتحاديه اروپا خواهد شد پيش بيني مي شود كه حجم توليد دانه منداب كانادا در سال تجاري 2004
تا 2005 به 2/7 ميليون تن برسد در حاليكه حجم توليد دانه منداب در اتحاديه اروپا به 13 ميليون تن است.
عملكرد:
ميزان بذر در هر هكتار در صورتيكه خاك نامناسب باشد از 10 كيلوگرم بذر استفاده مي شود..