کاهش خسارت خشکسالی در گندم دیم

گیاه چریشاین گیاه که به شکل درختی و همیشه سبز است، به رده دولپه ایها، زیر رده جداگلبرگ ها، راسته Terebintales و خانواده Meliaceae تعلق دارد. ارتفاع آن بر حسب شرایط آب و هوایی مختلف، از 5 تا 30 متر متغیر است. دارای تاج تقریبا باز و شاخه های نسبتا ایستاده و کم و بیش موجدار می باشد. برگ های آن مرکب شانه ای، بزرگ ( 30- 15 سانتی متر)، با 8-6 زوج برگچه تخم مرغی، به شدت مورب ، با نوک تیز و دراز و دندانه های نا منظم در حاشیه آن می باشد. گلهای آن کوچک، به رنگ کرم متمایل به صورتی، با عطر تند، مجتمع در پانیکول های بزرگ، با دمگل های بلند، گلبرگ ها گسترده، 5-4 بار طویل تر از کاسه گل، لوله پرچم ها کمی کوتاهتر از گلبرگ ها که در اردیبهشت ماه شکوفا می شوند. میوه های آن تخم مرغی شکل (3-2 سانتی متر) و شفت مانند است. میوه ها در موقع خام بودن به رنگ سبز بوده و در اثر فشردن یک ماده شیری رنگ از آن خارج می شود. رنگ میوه ها به هنگام رسیدن، زرد می شود.  درخت چریش، بومی شبه قاره هند می باشد و تا کنون به نواحی گرمسیری و نیمه گرمسیری آفریقا، آمریکای جنوبی و مرکزی و بسیاری از بخش های آسیا گسترش یافته است. این گیاه حدود 70 سال قبل ، توسط مهاجرین هندی، پاکستانی و بنگلادشی به ایران وارد شد و اینک در نواحی گرم جنوب کشور در بندرعباس، چابهار، بوشهر و جزیره قشم به وفور رشد می کند.اسامی علمی مترادفی که به این گیاه منسوب است عبارتند از :Azadirachta indica A. Juss = Melia azadirachta L. = Melia fraxinifolia Salisb. = Melia indica Bioss.در زبان فارسی و محلی این گیاه را چریش، چریشک و سریش می نامند.تاریخچه کشف خواص ضد حشره ای درخت چریش تاریخچه کشف خواص ضد تغذیه ای و دفع کنندگی درخت چریش علیه حشرات، به زمان های بسیار دور باز می گردد. در جوامع روستایی هندوستان، مخلوط کردن برگ های خشک شده این گیاه با دانه های انبار شده و یا قرار دادن آنها در بین لایه های لباس های پشمی برای جلوگیری از بید خوردگی، یک کار بسیار سابقه دار و قدیمی است که هنوز هم انجام می گیرد. اولین گزارشات علمی در خصوص خواص این درخت، به دهه 1930 باز می گردد و از آن زمان به بعد، با تاثیر دادن فرآورده های مختلف چریش علیه آفات گوناگون، اطلاعات فراوانی به دست آمده است و این بررسی ها هنوز هم ادامه دارد. اغلب اطلاعات به دست آمده، به تاثیرات حشره کشی، ضد تغذیه ای، ممانعت از رشد یا تخم ریزی و اثرات ضد باروری و ضد هورمونی این فرآورده ها، علیه طیف وسیعی از حشرات اشاره دارند.در سال 1968 اولین ترکیب موثره خالص از این گیاه توسطMorgan & Butterworth استحصال شد و این ماده را آزادیراکتین- معروف ترین و موثرترین حشره کش گیاهی شناخته شده - نامگذاری کردند.مقدار آزادیراکتین در بذرهای چریش بر حسب شرایط مختلف محیطی از قبیل میزان رطوبت ، درجه حرارت و مقدار بارندگی ، از 7/2 تا 6/6 میلی گرم در هر گرم بذر متفاوت است ساختار شیمیایی و خواص گوناگون این ماده همواره در کانون توجه برخی از دانشمندان بوده است به طوری که تا کنون چندین کنفرانس بین المللی درباره فرآورده های درخت چریش تشکیل شده است.برخی از انواع ترکیبات شیمیایی شناسایی شده در درخت چریش گیاهان خانواده Meliaceae دارای مواد شیمیایی گوناگونی بوده و غنی از ترکیبات ترپنوئید نوع لیمونوئید هستند. برخی از این ترکیبات شیمیایی در بین برخی از گونه های این خانواده مشترک هستند. کارهای اولیه برای تجزیه و شناسایی ترکیبات متشکله درخت چریش، در سال 1942 در هند آغاز شد و سپس در نقاط مختلف جهان ادامه یافته است. تا کنون بیش از 100 ترکیب گوناگون از بخشهای مختلف درخت چریش ، تخلیص و شناسایی شده است، که برخی از آنها عبارتند از: آزادیراکتین با 9 ایزومر A تا I ، نیمبین، نیمبینین، نیمبیدین، ساژیکول، نیمبیول، نیمبوفلاون، نیمبوکلسین، نیمبوسلین، کوئرستین، اسکوپولتین، آزادیرون، آزادیرادیون، 14- اپوکسی آزادیرادیون، گدونین، نیموسینول، نیموسینولید، ایزونیموسینولید، نیمبوسینولید، ایزونیمبوسینولید، نیمباندیول، سالانول، ویلازینین ها، نیمبینن، 6- داستیل نیمبینن، مارگوزینولید، ایزومارگوزینولید، ملیانتریول، سالانین و 14 نوع از مشتقات آن مثل 3- داستیل سالانین، 3- دزاستیل سالانین و نیز بسیاری ترکیبات گوگردی، هیدروکربن ها، اسید های چرب، دی ترپنوئید ها، استرول ها، فنل ها، فلاونوئید ها، گلیکوزیدها، لاکتون، سینامات های ملیاسین، نیمبولین های AوB ، فراکسینولوز و ده ها ماده دیگر. تاثیر فرآورده های چریش علیه حشراتمشتقات درخت چریش علیه بیش از 200 گونه حشره متعلق به راسته های قاب بالان (Coleoptera) ، دو بالان (Diptera) ، نیمه سخت بالان (Hemiptera) ، جور بالان ( Homoptera)، بال غشائیان ( Hymenoptera) ، بال پولک داران (Lepidoptera) ، ملخ ها و سیرسیرک ها ( Orthoptera) ، کک ها ( Siphonoptera ) و تریپس ها یا بال ریشک داران ( ( Thysanoptera تاثیر دارد.با این وجود، تاثیر فرآورده های درخت چریش و به خصوص آزادیراکتین شامل تمام حشرات نمی شود. به طور مثال نوعی آفت انباری با نام علمی surinamensis Oryzaephilus نه تنها به آزادیراکتین حساسیت ندارد ، بلکه ممکن است به بذرهای چریش - که غنی از آزادیراکتین است - نیز آسیب برساند. برخی آفات حشره ای، درخت چریش را نیز مورد حمله قرار می دهند.عصاره کلروفرمی 10% میوه های چریش اثر ضد تغذیه ای فوق العاده ای (100%) علیه حشره شپشه (سوسک) گندم Sitophilus granaries L. دارد. روغن خام بذر چریش علیه تخم های نوعی آفت پنبه Helicoverpa armigera اثد تخم کشی دارد. سم پاشی سرشاخه های گیاه ذرت با عصاره های چریش،از تخم گذاری حشره Ostrinia furnacalis به میزان زیاد جلوگیری می کند. روغن چریش 10% سبب مرگ و میر بسیاری از لاروهای حشره Plutella xylostella می شود و در غلظت 20% هیچ یک از تخم های این حشره تفریخ نمی شوند.پودر پوست درخت چریش دارای خواص حشره کشی و تنظیم کنندگی رشد علیه سوسک حبوبات Callosobruchus chinensis می باشد و بطور موثر از افزایش جمعیت آن در انبارهای نخود فرنگی جلوگیری می کند بطوریکه با مقدار 8/0% (w/w) سبب 95/51% مرگ و میر می شود، در حالیکه این عدد برای نمونه شاهد 02/32% می باشد. عصاره استونی پوسته بذر چریش با غلظت 40 و 20 قسمت در میلیون (ppm) به ترتیب در لاروهای پشه تب زرد Aedes aegypti و Culex quinquefasciatus به میزان 100% مرگ و میر ایجاد می کند. سوسک مکزیکی لوبیا موسوم به Epilachna varivestis به آزادیراکتین کاملا حساس می باشد. گزارش شده است که آزادیراکتین در غلظت های پایین ppm 1/0 ، مگس های بالغ خانگی را به مدت 3 روز دور می کند. اثرات تخم کشی، تنظیم رشد و اثرات دور کنندگی آزادیراکتین در مگس های خون خوار مثل مگس های طویله و پشه ها نیز گزارش شده است.تزریق 1- μg.g 2 آزادیراکتین در کرم ابریشمBombyx mori سبب جلوگیری از رشد این حشره می شود. تا کنون هیچ گونه اثر ضد تغذیه ای عصاره های چریش برای زنبورهای عسل Apis mellifera گزارش نشده است.شیوه های تاثیر فرآورده های چریش علیه حشرات و مقاوم شدن حشرات به آنهافرآورده های چریش و مواد موثره متشکله آنها بسیار متنوع بوده و به روش های مختلف و تحت شرایط گوناگون عمل کرده و در بخش های مختلف چرخه زندگی ( تخم، لارو، شفیره، پوره و حشره بالغ ) و فیزیولوژی حشرات اثر می کنند، که برخی از آنها شامل اثر حشره کشی، اثر ضد تغذیه ای، ممانعت از رشد و یا تنظیم رشد، ممانعت از تخم ریزی، اثرات ضد هورمونی و ضد باروری، دخالت در سیستم عصبی- ترشحات غدد درون ریز، ممانعت از پوست اندازی و یا تاخیر در انجام آن، ممانعت از خروج لاروها از تخم، ایجاد لاروهای دایمی، ایجاد صفات حدواسط لاروی- شفیره ای، شفیره ای- پوره ای، پوره ای- بالغ و شفیره ای- بالغ، فلج کردن حشرات بالغ و ... می باشد. در نتیجه غیر محتمل به نظر می رسد که حشرات بتوانند نسبت به این ترکیبات مقاومت ژنتیکی پیدا بکنند و اگر هم مقاومتی نسبت به این ترکیبات پیدا بکنند، به سرعت پیدایش مقاومت در برابر حشره کش های مصنوعی نخواهد بود و آزمایش های متعدد، تاکنون قادر به تشخیص هیچ گونه اثری از پیدایش مقاومت نسبت به این مواد نبوده اند.تاثیر فرآورده های چریش علیه قارچ هاعصاره بذر چریش و فرآورده های تجاری آن از قبیل Margosan-O ، Neemoil و Neem-Azal-s علیه قارچ آلوده کننده درخت انگور Plasmopara viticola اثر ضد قارچی دارند، بطوریکه با اسپری کردن این عصاره ها، از شدت بیماری به میزان 90% کاسته می شود.عصاره بذر چریش از رشد قارچ Bipolaris sorokiniana بر روی بذرهای گندم جلوگیری می کند و نیز قدرت بیماری زایی آن را در برگ های گندم کاهش می دهد.عصاره پودر برگ چریش ، فساد پس از برداشت میوه های گوجه فرنگی، که عامل قارچی دارند را به طور معنی داری کاهش می دهد. روغن چریش 10% قارچ های Macrophormina phaseolina ، Aspergillus niger ، Fusarium moniliforme و Drechlera rostrata را در محیط کشت بطور کامل مهار می کند. در مجموع فرآورده های چریش علیه 15 گونه قارچ موثر می باشند منابع :برای تالیف این مقاله از 6 منبع فارسی و 34 منبع با زبان انگلیسی استفاده شده است .مشخصات کامل این منابع و49 منبع دیگر در پایان نامه کارشناسی ارشد مولف آمده است .قاسمخانی، محمود (1378). مقایسه برخی ساختارهای شیمیایی مشترک دو گیاه چریش و زیتون تلخ وبررسی اثرات پاتوفیزیولوژیک ( ضدآفت) بعضی از آن ترکیبات. پایان نامه کارشناسی ارشد زیست شناسی علوم گیاهی . دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان. دانشکده علوم پایه