امروزه استفاده از رايانه، زندگي بشر را در تمامي وجوه دگرگون ساخته است. مطالعات انجام شده در ارتباط با برنامه هاي توسعه اغلب كشورها، نشاندهنده محوري بودن نقش فناوري اطلاعات و ارتباطات در اين گونه برنامه هاست. فناوري اطلاعات و ارتباطات را مي توان به عنوان ابزاري نيرومند براي ارتقاي كيفيت و كارايي آموزش مورد استفاده قرار داد به گونهاي كه شيوه سنتي آموزش را دستخوش تغيير قرار داده و ديگر نيازي به حضور فيزيكي در كلاسهاي درس نباشد.
انفورماتيك، تله ماتيك ارتباط راه دور به كمك رايانه و مخابرات، مجموعه اي را پديد آورده كه منشا انقلاب سوم بر پايه صنعت اطلاع رساني شده است انقلابي كه محور آن دسترسي به اطلاعات، جستوجو و بازيابي اطلاعات در مدت زمان محدود و هزينه معقول است و نهايتا _موجبات تحقق دهكده جهاني و جامعه اطلاعاتي را پديد مي آورد .تعاريف متعددي از جامعه اطلاعاتي ارائه شده است ولي محوريت چنين جامعهاي، اطلاعات وتوليد ارزشهاي اطلاعاتي است نه توليد ارزشهاي مادي.
فناوري اطلاعات و ارتباطات و نقش آن در آموزش
فناوري اطلاعات، زيست شناسي و ژنتيك ملكولي و فناوري نانو، امروزه به عنوان موِلفه هاي انقلاب علمي صنعتي سوم محسوب ميشوند .فناوري اطلاعات شاخه اي ازفناوري است كه با استفاده ازسخت افزار، نرم افزار و شبكه افزار، مطالعه وكاربرد داده و پردازش آن درزمينه هاي ذخيره ، ويرايش، انتقال، مديريت، جابه جايي، مبادله، كنترل ،سوييچينگ و غيره را امكان پذير ميسازد .فناوري اطلاعات وارتباطات خود به تنهايي نقش مهمي را درتوسعه جوامع ايفا مي كند.
آموزش، تجربه اي است مبتني بر يادگيري كه به منظور ايجاد تغييرات نسبتا _ماندگار در فرد صورت مي گيرد .يادگيري، به عنوان يكي از نيازمنديهاي اساسي انسان، تحت تا ير روشهاي نوين ناشي از كاربرد فناوري اطلاعات قرار گرفته است .كلاس مجازي يكي از محصولات فناوري اطلاعات و ارتباطات در زمينه آموزش است. در اين روش، آموزشهاي مورد نظر درمكاني مشخص ارائه و سپس با بهره برداري از روشهاي انتقال همزمان يا ناهمزمان به مكان ديگر منتقل ميشود .
برخي از دلايل توجه به كلاس مجازي دراجراي سياستهاي آموزشي عبارتاند از:
—عدم نياز به جابه جايي استادان، معلمان ومربيان از يك منطقه به منطقه ديگر و امكان بهره گيري از اساتيد به نام بدون توجه به موقعيت مكاني
—كاهش هزينه لجستيكي
—حذف تاثير منفي عواملي همچون دوري، وضعيت بد جغرافيايي و امنيت كم
—افزايش كيفيت آموزش ازطريق بهرهمندي از اساتيد، معلمان و مربيان با سابقه ومجرب مناطق ديگر.
تاكنون براي استفاده از اين فناوري در آموزش، گامهاي مختلفي برداشته شده كه نتايج آن به صورت نرم افزار، برنامه هاي تحت وب و غيره دراختيار كاربران قرار گرفته است. از نرم افزار هاي ارايه شده مي توان به نرم افزار Autherware از شركت Macro media اشاره كرد .
نيازمنديهاي كلاس مجازي
-1سيستمهاي آموزش
سيستمهاي آموزش از راه دور به دو دسته آموزش همزمان و غيرهمزمان تقسيم مي شود.
الف( سيستمهاي آموزش همزمان
اين روش شامل يكي از حالتهاي ذيل است:
—كنفرانس ويديويي دوطرفه
دراين روش، استاد ودانشجو همديگر را مي بينند و مي توانند با همديگر به گفتوگو بپردازند. در چنين حالتي، به پهناي باند زيادي براي انتقال صوت و تصوير نياز است. هر چند با استفاده از فنون فشرده سازي صوت و تصوير، همچونMPEG4 ، مي توان پهناي باند را تا حدود 256 كيلو بيت بر ثانيه كاهش داد .اين نوع آموزش، همان ديدگاه سنتي آموزش است كه معلم در سر كلاس حضور دارد. تنها تفاوت اين سيستم با سيستم قديمي آموزش، عدم نياز به حضور فيزيكي استاد در كلاس درس است.
—كنفرانس صوتي دوطرفه
برخلاف كنفرانس ويديويي، استفاده از صوت به همراه تصاوير جانبي براي آموزش از راه دور، كارايي بيشتر دارد. چراكه توجه دانشجو بيش از آنكه به معلم جلب شود، محتواي درس را تحتالشعاع قرار ميدهد .دراين سيستم، استاد و دانشجويان تصوير را نمي بيند، آنها فقط اسلايدها را ديده و صداي همديگر را مي شنوند .دراين سيستم، به پهناي باند كمي حدود 33 كيلو بيت برثانيه ازهرطرف مورد نياز است كه با دوخط تلفن نيزدردسترس قرار مي گيرد .لذا هزينه اين روش از حالت قبل كمتر است.
—روش ديداري -شنيداري
دراين شيوه از تركيب دور روش قبل استفاده مي شود: هرگاه استاد اسلايد ندارد، تصوير او نمايش داده مي شود وهرگاه مطلبي با اسلايد بيان مي شود، فقط اسلايد و صداي او ديده و شنيده مي شود. صدا و تصوير دانشجويان نيزبا نظر استاد نمايش داده مي شوند .اين روش بسيار مناسب است و از قابليتهاي دو شيوه قبل به نحو احسن بهره مي گيرد. هر چند از پهناي باند به صورت مناسب استفاده نمي شود.
ب (سيستمهاي آموزشي ناهمزمان
دراين شيوه، دروس آموزشي از قبل تهيه و به گونه اي ذخيره مي شود و دانشجويان مي توانند به آن گوش دهند .اين حالت از يادگيري نيز با روشهاي گوناگون قابل اجراست:
—استفاده ازضبط ويديويي
از روشهاي قديمي آموزش از راه دور محسوب ميشود .دراين حالت، كلاس درس استاد با استفاده از نوارهاي ويديويي ياCDهاي صوتي -تصويري ضبط شده ودراختيار آنان قرار مي گيرد .هزينه |اين روش بسياركم است و به تدريس وتكثير محدود مي شود.
—استفاده از CDهاي آموزشي
در اين روش، ازبرنامه هاي كامپيوتري براي فهم درس و شبيهسازي محيط آزمايشگاهي استفاده مي شود. هزينه اين روش نيز كم است اما به نسبت ضبط ويديويي هزينه بيشتري دارد.
—استفاده ازپخش وبي(webCasting)
استفاده از وب در آموزش از راه دور، يكي از ابزارهاي موِثر آموزشي به شمار ميآيد كه قادر است تمام محيطهاي متني، صوتي و ويديويي را تركيب كند .روشهاي مختلفي براي توسعه برنامه هاي كاربردي تحت وب وجود دارد از جمله ميتوان به ASP ،JSP،CGI ،ISAPI و ActiveX اشاره كرد .دراين شيوه، درس با روشهاي مختلف برنامه نويسي، روي يك سايت قرار ميگيرد و دانشجويان با استفاده از خطوط اينترنت، درس مورد نظرشان را ياد ميگيرند .با توجه به روش مورد استفاده، پهناي باند مورد نياز نيز متفاوت خواهد بود .در اين روش، به نحواحسن از فناوري اطلاعات استفاده ميشود و امكان استفاده از استاد در همه زمانها، وابستگي زماني و مكاني استفاده از كلاس را از بين ميبرد .هزينه اين روش بيش ازدو روش گذشته است، اما حسن آن اين است كه دانشجويان هرجا و هرزمان مي توانند از آن استفاده كنند.
-2بستر ارتباطي
بستر ارتباطي، محيطي است كه درآن داده ها بين دونقطه منتقل مي شوند كه در حالت كلي به سه دسته Circuit Switch و Packet Switch و Leased line تقسيم مي شود. براي انتقال صوت و تصوير مي توان از هر سه نوع خط ارتباطي استفاده كرد .در انتخاب خطوط بايد پارامترها و مشخصات آن خط را در نظر گرفت. بستر ارتباطي بر اساس حداقل نياز انتخاب مي شود. اين بستر مي تواند خطوط اجاره اي مخابرات، اتصال ماهواره به اينترنت شكل1، استفاده از VSAT و حتي خطوط تلفن باشد.
-3اتاق تدريس
تقريبا _درتمام روشهاي مجازي، اتاقي براي تدريس با امكانات زير مورد نياز است:
—عايقهاي صوتي
—دوربين فيلم برداري
—وايت برد الكترونيكي يا معمولي
—ميكروفون
—ادوات ضبط ديجيتالي درس
-4كلاس اتاق دانشجويان
براي پخش وبي، وجود يك رايانه متصل به اينترنت كافي است تا دانشجويان در هر زمان يا مكاني از آموزش استفاده كنند اما در روشهاي همزمان، اتاق دانشجويان بايد به امكانات زير مجهز| باشد:
—ميكروفون حداقل يك عدد و حداكثر به تعداد دانشجويان
—بلندگو حداقل يك عدد
—يك) PC Projector يا يك كامپيوتر به ازاي هردانشجو(
—يك كامپيوتر
—يك دوربين فيلمبرداري
—وايت برد الكترونيكي يا معمولي
-5امنيت
شبكه هاي رايانهاي به سرعت در حال گسترش هستند به گونهاي كه اگر در سال 1986 فقط تعداد معدودي از رايانه ها در يك مركز كوچك به يكديگر متصل مي شدند، در سال 1997 بيش از 16 ميليون رايانه در 85 كشور جهان به شبكه اينترنت متصل شده و هر ده ماه اين رقم دو برابر مي شود. اين گونه شبكه ها علاوه بر مزايا، معايبي نيز دارند. به عبارت بهتر، چون اطلاعات در شبكه هاي كامپيوتري درمحيط انتقال به اشتراك گذاشته مي شود و امكان استفاده القوه آن براي ديگران نيز مهيا خواهد شد، اين موضوع درسيستمهاي امنيتي -تجاري خطر بزرگي است اما درآموزش الكترونيكي خطرهاي ديگري نيز وجود دارد و آن اينكه يك اخلالگر ميتواند اقدامات ذيل را انجام دهد:
—تغيير محتوا
—ازكار انداختن سرويس
براي اجتناب از موارد ياد شده، بايد تمهيداتي درنظر گرفته شود كه از مهمترين راهكارهاي آن مي توان به روش رمزنگاري داده ها و احراز هويت و استفاده از خطوط اختصاصي
نتيجه گيري
فناوري اطلاعات و ارتباطات و حركت از جوامع سنتي به جوامع اطلاعاتي، تمامي ابعاد نيازمنديهاي بشري را تحت تاثير قرار داده است .روشهاي آموزشي نيز تابع چنين تغيير و تحولاتي بودهاند .مسلما _بهره گيري از آموزش مجازي با استفاده از روشهاي جديد، موجبات كارايي و اثربخشي بيش از پيش نظامهاي آموزشي در جوامع بشري را فراهم مي نمايد .در كشور ما نيز برنامه ريزي به منظور بهره گيري از چنين روشهايي در اجراي آموزشها، اعم از آموزشهاي مدرسه اي، حرفهاي و تخصصي ضروري است. استفاده از چنين فنوني، امكان افزايش كيفيت و بهره وري آموزشي در كليه سازمانها را پديد مي آورد.