رده بندي حشرات (زير رده بي‌بالان) :
حشرات بزرگترين رده جانوراني هستند که روي کره زمين زندگي مي کنند . حدود يک ميليون گونه از حشرات تا کنون شناسايي شده‌اند. ولي تعداد زياد ديگري ناشناخته باقي مانده‌اند که محققين مشغول شناسايي آن‌ها هستند. رده حشرات هگزاپودا (Hexapoda) که گاهي معادل آن (Insecta) را نيز ذکر مي‌کنند، شامل دو زير رده و در منابع مختلف بين ۲۸ تا ۳۲ راسته هستند.
رده‌بندي حشرات (Insecta)
- زير رده حشرات بي‌بال (Apterygota)
- زير رده حشرات بال‌دار (Pterygota)
حشرات Insecta
در زير رده (Apterygota) که حشرات بي‌بال را در بر مي‌گيرد، بي‌بالي يک صفت ذاتي است. به عبارت ديگر، در اجداد آن‌ها هم اين صفت وجود داشته است. در حالي که ممکن است در تعدادي از حشرات زير رده (Pterygota) حالت بي‌بالي ديده بشود ولي اين بي‌بالي يک صفت ثانويه است، که در اثر نوع زندگي بوجود آمده است. در انواعي از ملخ‌ها، شته‌ها و سن‌ها ديده مي‌شود. نمونه‌ي بارزي از بي‌بالي در شپش‌هاي انساني و حيواني ديده مي‌شود که در اثر زندگي انگلي بال‌هاي خودشان را از دست داده‌اند.
حشرات بي‌بال (Apterygota)
زير رده آپتري‌گوتا يا حشرات بي‌بال به پنج راسته تقسيم مي‌شوند که عبارتند از:
- راسته بي‌شاخَکان يا (Protura)
- راسته دم فنري‌ها يا پا دُمان (Collembola)
- راسته دم چنگالان يا (Diplura)
راسته دم مويان يا (Microcoryphia)
- راسته ماهي نقره‌اي‌ها يا (Thysanura)
دم فنري‌ها يا پادُمان (Collembola)
اين راسته از آپتري‌گوتا حشرات بسيار کوچکي هستند که بدليل همين کوچکي کمتر مورد توجه‌اند. در اکوسيستم‌هاي طبيعي مخصوصاً در خاک‌هايي که مقدار زيادي هوموس وجود داشته باشد جمعيت‌هاي بسيار بالايي دارند. گاهي در هر متر مکعب خاک حدود صد هزار از آن‌ها ديده مي‌شود و در هر هکتار ميليون‌ها ميليون از اين حشرات فعاليت مي‌کنند.
چرا به اين حشرات پا دُمان گفته مي‌شود ؟
در سطح زيري چهارمين حلقه شکم راسته پا دُمان يک اندامي بنام فورکولا (Furcula) ديده مي‌شود. و در روي زمين، سومين حلقه شکم در سطح زيري شکم اندام ديگري بنام رتيناکلوم (Retinaculum) وجود دارد. موقعي که حشره نياز به جهش و حرکت دارد فورکولا از رتيناکلوم که به صورت يک اندام قلاب مانند است آزاد مي‌شود و با خوردن به زمين جهش پيدا مي‌کند. راسته پا دُمان در طبيعت بسيار زياد هستند گاهي بعضي از گونه‌هاي خانواده (Sminthuridae) مثل (Sminthurus viridis) تحت شرايطي تبديل به آفت مي‌شوند و ممکن است به گياهان زينتي خسارت بزند.
بي‌شاخَكان (Protura)
بي‌شاخکان شش پاي بسيار کوچک دارند و فاقد شاخک هستند. طول بدنشان حدود 6/0 تا حد اکثر 5/1 ميلي‌متر است. جفت اول پاهاي آن‌ها به اندامهاي حسي تبديل شده است بدليل اينکه فاقد شاخک هستند، پاها در واقع نقش شاخک‌ها را ايفا مي‌کنند. اين بندپايان در درون خاک‌هاي هوموسي، در زير سنگ‌ها و زير خاک برگ‌ها فراوان ديده مي‌شوند و از گياهان مختلف تغذيه مي‌کنند.
چرا گونه‌هاي اين راسته كه بدون شاخک هستند جزء حشرات به حساب مي‌آيند؟
بعضي از متخصصين اعتقاد دارند که سه راسته کولمبولا (Collembola)، ديپلورا (Diplura) و پروتورا (Protura) در واقع جز رده اينسکتا (Insecta) نيستند و آن‌ها را در راسته هگزاپودا گروه‌بندي کرده‌اند و معتقدند با آنکه ۶ پا دارند از رده حشرات خارج بشوند.
دم چنگالان (Diplura)
راسته ديگر ديپلورا (Diplura) يا دم چنگالان هستند که فاقد چشم مرکب و ساده هستند. در انتهاي شکمشان داراي پيوست‌هاي بلندي هستند و طول بدنشان حدود ۷ ميلي‌متر يا کمتر است. بنابراين در مقايسه با کولمبولا (Collembola) و پروتورا (Protura) اندازه نسبتاً بزرگتري برخوردارند و روي خاک برگ‌ها و زير پوسته درختان از مواد مختلف آلي تغذيه مي‌کنند.
دم مويان (Microcoryphia) و ماهي نقره‌اي‌ها (Thysanura)
راسته ديگر ميکروکوريفيا (Microcoryphia) و تيزانورا (Thysanura) هستند. اين دو راسته شباهت بسيار زيادي به هم دارند و سطح بدنشان از پولک پوشيده شده و در انتهاي شکم داراي زوائد بلندي هستند.
اما چگونه اين دو راسته را از همديگر تفکيک کنيم ؟
در راسته ميکروکوريفيا (Microcoryphia) چشم‌هاي مرکب نسبتاً بزرگ و به همديگر اتصال دارند در حاليکه در راسته تيزانورا (Thysanura) که به آن‌ها سيلورفيش (Silver fish) يا ماهي نقره‌اي هم مي‌گويند چشم‌هاي مرکب کوچک و از همديگر کاملاً جدا هستند.
بعضي از گونه‌هاي راسته تيزانورا گاهي در منازل بصورت آفت ديده مي شوند از جمله خانواده لپيس ماتيده (Lepismatidae) گونه‌اي بنام لپيسما ساکارنيا (Lepisma saccharina) دارد که از مواد نشاسته‌اي در منازل تغذيه مي‌کند.
حشرات بال‌دار (Pterygota)
زير رده پتري گوتا Pterygota بخش اعظم حشرات را در بر مي‌گيرند. از نظر رفتاري و بيولوژي گونه‌هاي اين زير رده بسيار متنوع هستند و تعداد زيادي از گونه‌ها آبزي هستند. مثل تعدادي از سن‌ها، سخت بالپوشان و دو بالان که مراحل رشد قبل از بلوغشان در داخل آب سپري مي‌کنند. تعداد زيادي نيز خشکي زي هستند که در بين گونه‌هاي خشکي زي تعدادي از آن‌ها گرده افشان هستند که از حشرات بسيار مفيد به حساب مي‌آيند. همچنين تعدادي از آن‌ها پارازيت يا پرداتور هستند و در تنظيم جمعيت گونه‌هاي آفت نقش مهمي دارند. و در کنترل بيولوژيک از تعدادي از آن‌ها استفاده مي‌شود. برخي از آفات مهم محصولات کشاورزي هستند مثل تعداد زيادي از پروانه‌ها، سخت بالپوشان و سن‌ها.
راسته هوموپترا (Homoptera) يا جوربالان که شامل شته‌ها، شپشک‌ها و گروه‌هاي ديگر مي‌باشند و از اهميت زيادي برخوردارند.
www.ake.blogfa.com www.ake.blogfa.com