گروه بندی گلخانه ها از نظر ساختار:
الف- گلخانه يك‌طرفه:
اين گلخانه به طور معمول در كنار ديوار ساخته میشود به صورتی كه ديواره شمالی آن با مصالح ساختمانی بنا شده و تمامی ديواره‌های شرقی و غربی يا قسمتی از آنها نيز از آجر ساخته ميشوند. ديواره جنوبی گلخانه كوتاه‌تـر از ديواره شمالی آن است، بنابراين گلخانه دارای سقف شيشه ای شيبدار است. زاويه سقف با سطح زمين 30 تا 55 درجه می‌باشد به طور كلی مقدار شيب سقف بستگی به عرض جغرافيايی محل دارد، بدين ترتيب كه در نيم‌كره شمالی هرچه محل جغرافيايی از خط استوا دورتر باشد، سقف مايل تر و هرچه جنوبيتر باشد زاويهای كه سقف با سطح زمين تشكيل میدهد كمتر است. زيرا بيشترين استفاده از نور خورشيد در گلخانه هنگامی صورت می‌گيرد كه نور به طور عمود بر سطح گلخانه بتابد و بازتاب نداشته باشد و چون هرچه به طرف ق طب نزديك تر شويم اشعه خورشيد به صورت مايل‌تر می‌تابد بنابراين توصيه می شود كه در ساختار گلخانه شيب لازم رعايت شود. بطور معمول درب گلخانه در ديواره شرقی يا غربی گلخانه قرار دارد.
ب- گلخانه نيمه دوطرفه:
در اين گلخانه سقف از دو سو شيب دارد و ديواره شمالی بلند‌تر از ديواره جنوبی است، بنابراين دو سوی شيبدار سقف از نظر اندازه نامساوی است به طوری كه بالاترين نقطه سقف گلخانه به اندازه يك سوم عرض گلخانه با ديواره شمالی فاصله دارد . در اين حالت لازم است كه پايه‌هايی آهنی در زير بالاترين نقطه سقف قرار گيرد تا سقف را مستحكم نگه دارد.
ديواره شمالی گلخانه را به اندازه 1.70 تا 3 متر از ديواره جنوبی بلند‌تر ميسازد.
پ- گلخانه دوطرفه:
جهت اين نوع گلخانه (يعنی طول‌آن) شمالی - جنوبی است و ارتفاع ديواره‌های جانبی گلخانه در تمام جهت‌ها با هم مساوی است. سقف گلخانه از و سو هم شيب و هم اندازه است. ارتفاع سقف در بلند‌ترين نقطه آن به طور معمول، 2.5 تا 3.5 متر و عرض آن بين 3 تا 6 متر است.
گروه‌بندی گلخانهها از نظر دمايی :
الف- گلخانه گرم:
در اين گلخانه كه برای نگهداری و پرورش گياهان گرمسيری به كار می‌رود، دما 18 تا 25 درجه سانتی‌گراد، و رطوبت ناشی از آبياری گلدانها مقداری بالاتر از محيط بيرون است.
ب- گلخانه افزايش يا گلخانه گرم و مرطوب:
اين نوع گلخانه كه برای افزايش بذری گياهان گرمسيری، پيوند انواع درختان و درختچه‌ها در زمستان و گاهی برای ريشه‌دار كردن قلمه‌ها مورد استفاده قرار می‌گيرد، دارای دمايی برابر با گلخانه گرم بوده، ولی در اثر آبپاشی روی كف گلخانه و يا گياهان درون گلخانه، رطوبت آن بالا و نزديك اشباع است. در مناطقی كه زمستان خيلی سرد دارند، كف اين نوع گلخانهها را به اندازه 75 تا 100 سانتیمتر پايين‌تر از سطح زمين می‌سازند تا تغييرهای دمايی بيرون، كمتر بر آن اثر بگذارد.
ت- گلخانه نيمه گرم يا معتدل:
اين نوع گلخانه برای پرورش گياهانی مانند بگونيا(Begonia) و گلوكسينيا(Gloxinia) كه تا حدودی نسبت به سرمای زمستانه حساس ميباشند يا گياهانی مانند فيلودندرون (Phillodendron) كه تابستان را در هوای آزاد گذرانده و زمستان به گلخانه آورده می شوند مورد استفاده قرار می‌گيرد و دارای دمای 12 تا 15 درجه سانتی‌گراد است.
ث- گلخانه خنك:
اين نوع گلخانه برای پرورش گياهانی مانند مركبات، نخل‌های زينتی، ياس، رازقی، گل كاغذی، كاكتوس‌ها و گياهان گوشتی كه هنگام زمستان بايد در جايی گرمتر از هوای آزاد نگهداری شوند، به كار می‌رود. دما در اين نوع گلخانه از 6 تا 10 درجه سانتی‌گراد است و در شب‌های سرد زمستان، در صورت لزوم بايد به كمك وسايل گرما‌زا از پايين‌تر آمدن دما از 6 درجه سانتی‌گراد جلوگيری كرد.
اجزاء گلخانه
گلخانه(Greenhouse):
گلخانه عبارت از ساختاری است كه در آن گرما، رطوبت، نور و ميزان گازكربنيك قابل كنترل كردن است. درون آن گياهان را می‌توان در تمامی سال، به ويژه در خارج از فصل، پرورش داده، برخی از محصول‌ها را پيش رس كرد و يا قادر بود برای تمام يا قسمتی از سال گياهان را در آب و هوای نامناسب نگهداری كرد. گلخانهها به طور معمول از اجزای زير تشكيل شده‌اند:
الف- چارچوب گلخانه:
استخوان‌بندی گلخانه از مجموعه پايه‌هايی كه به فاصله حدود 3 متر از يكديگر قرار دارند، و تيرهای سقف تشكيل شده است. در پيرامون گلخانه ديواره‌آی به ارتفاع 60 تا 90 سانتيمتر قرار دارد كه از آجر يا سيمان ساخته شده است. سقف گلخانه بايد دارای لبه‌هايی باشد كه از ريزش آب باران روی بدنه گلخانه جلوگيری كند. در قسمت بالايی سقف برخی از گلخانهها محلی برای دسترسی به قسمت‌های مختلف سقف وجود دارد كه هواكشهای گلخانه در نزديكی آن قرار دارند. در گزينش مواد برای استخوان‌بندی گلخانه بايد استحكام، دوام و هزينه نگهداری را در نظر گرفت. موادی به طور معمول در ساخت استخوان‌بندی گلخانه از آنها استفاده میشود عبارتند از: چوب، آهن، فولاد و آلومينيوم.
ب- پوشش شفاف گلخانه:
از آنجايی كه عبور نور از شيشه به راحتی صورت می‌گيرد، برای پوشش گلخانه به ميزان زيادی از شيشه استفاده ميشود تا گياهان درون گلخانه از نور خورشيد بيشترين استفاده را بنمايند. امروزه برای پوشش، از پلاستيك نيز استفاده می‌گردد. مهم‌ترين مواد پلاستيكی برای پوشش گلخانه عبارتند از پلی‌اتيلن(Polyethylenen) يا پلاستيك معمولی كه نور را به نسبت خوب عبور میدهد اما دوام آن كم است، پلی‌واينيل كلريد(Polyvinyl chloride (PVC) كه دوام آن بيشتر از پلی اتيلن است، پلی‌استر(Polyester) كه به اندازه شيشه از خود نور عبور میدهد، شفاف هم باقی می‌ماند اما خيلی گران است و سرانجام فايبرگلاس(Fiberglass) كه دوام زيادی دارد و چندين سال می توان از آن استفاده كرد ولی به تدريج در عرض چند سال، شفافيت آن كم میشود و از همه انواع پلاستيك گران‌تر است.
پ- سكوهای (Benches) گلخانه:
اين سكوها به منظور كنترل بهتر شرايط محيطی و بازده بهتر، داخل گلخانه ساخته میشوند. با آن كه ارتفاع و به ويژه عرض سكوها بسته به نوع گياهی كه پرورش داده میشود متفاوت است به طور معمول ارتفاع سكو را بين 85 تا 90 سانتیمتر می‌گيرند و در ساخت آن از چوب، آجر، سيمان و غيره استفاده میشود.
ت- راهروهای گلخانه:
راهروهای گلخانه بايد به اندازه‌ای باشد كه در برابر رفت و آمد كارگران و وسايل و همچنين گاری دستی اشكالی فراهم نياورد. به طور معمول عرض راهرو را 60 تا 70 سانتیمتر می‌گيرند.
ث- هواكشهای گلخانه:
برای تهويه گلخانه دريچه‌هايی در جوانب يا در سقف گلخانه درست می‌كنند كه با دست يا به طور خودكار با استفاده از ترموستات و موتورهای برقی، باز و بسته میشوند.
ج- اتاق كار گلخانه:
هر گلخانه يا مجموعه‌‌ای از گلخانهها بايد دارای اتاقی باشد كه در آن وسايلی از قبيل خاك، شن، پيت، كود شيميايی، ابزار كار، گلدان، انواعی از حشره‌كش‌ها و قارچ‌كش‌ها، ميز درجه‌بندی و بسته‌بندی گلها و غيره وجود داشته باشد.
سرپوش
سرپوش ها ، همانند شاسی سرد تنها با استفاده از نور خورشيد گرم ميشوند و از نظر ساختمانی از پوشش شفاف پلاستيكی يا فايبرگلاس و معمولاً از اسكلتی نازك فلزی تشكيل شده‌اند. برخی از انواع آن قابل جابجايی بر روی نشاء‌ها هستند. ارتفاع انواع متداول سرپوش در حدود 50 سانتیمتر يا كمتر است. در بعضی از سرپوش‌ها دو انتهای آن باز است در حاليكه سرپوش‌های جديد به صورت تونل كوتاه (مينی تونل) هستند در اين حالت حلقه‌های نازك فلزی در فواصل مشخصی بر روی جوی كوچكی در داخل زمين قرار داده شده و بر روی آن پلاستيك كشيده می شود و دو سر پلاستيك را در دو انتهای جوی كشيده و به قيم می‌بندند.
سرپوش‌های تونلی بطور مؤثر گياهان را در برابر سرمازدگی محافظت نمی‌كنند بنابراين بايد از آنها در مناطق با آب و هوای گرمتر استفاده كرد. اما در مقابل گياهان را در مقابل باد محافظت كرده و رطوبت هوا را حفظ می‌كنند. اين چنين شرايطی برای برخی سبزی‌ها نظير كاهو و همچنين قلمه‌های بسياری از گياهان بسيار متناسب است.
كاربرد عمده سرپوش‌ها توليد نشاء‌های زودرس در سبزيجات است با وجود اين می‌توان از آنها برای مقاصد ديگری نيز بهره جست به عنوان مثال گلها را در شرايط كنترل شده و مناسب برای رشد آنها پرورش داد و يا در اوايل فصل پاييز كه دمای لازم برای رسيدن گوجه فرنگی وجود ندارد می‌توان از آنها برای رسيدن كامل ميوه استفاده كرد.
نكته بسيار مهم در مورد مراقبت از سرپوش‌های كوتاه اين است كه بايد تهويه در طی روز به نحو مطلوب انجام گيرد چرا كه در غير اينصورت به علت كوتاهی ارتفاع و بسته بودن دو انتهای آنها، با گرم شدن هوا حرارت زيادی در زير پلاستيك تجمع می‌يابد و ممكن است نشاء‌های جوان صدمه ببينند.
شاسی گرم Hotbed)
شاسی گرم مانند شاسی سرد است،با اين تفاوت كه در آن وسيله‌ای برای تأمين گرما قرار داده شده است. توليد گرما ممكن است در اثر فعاليت ميكروارگانيزم‌ها، روی موادی مانند كود دامی يا منابع گياهی درون شاسی انجام گيرد. اين منبع گرمايی را كوش می‌گويند كه واژه‌ای فرانسوی به معنای لايه و قشر است. گاهی بر اساس مقدار كود درون شاسی و گرمای ايجاد شده، انواع كوش را به كوش سرد، كوش ملايم يا نيم گرم و كوش گرم تقسيم مي‌كنند. در ايران افزون بر شاسی‌هايی كه با كود‌های دامی گرم ميشوند، از شاسی‌های نفتی يا زغالی نيز استفاده می‌شده كه به ويژه نوع زغالی آن متروك شده است. امروزه، در شاسی‌های گرم جديد از لوله‌های آب گرم، بخار يا جريان هوای گرم و نيز كابل‌های گرمايی برقی استفاده و گرمای مورد نياز تأمين میشود. چنانچه برای ايجاد پاگرما(Bottom heat) به منظور ريشه‌دار كردن قلمه‌ها و يا جوانه زدن بذرها از كابل‌های گرمايی استفاده شود، آنها بايد روكش‌دار بوده، در ژرفای 10 تا 15 سانتيمتری خاك قرار گيرند. قلمه‌ها و يا بذرها را در جعبه‌های نشاء قرار داده، آنها را روی لايه نازكی از شن كه تور سيمی حافظ كابل‌ها را می پوشاند، نگهداری می‌كنند.
شاسی سرد(Cold frame)
شاسی سرد ساده‌ترين و ارزان‌ترين ساختار نگهداری گياهان حساس به سرماست كه در آن، به جز از انرژی خورشيدی، از منبع گرمايی ديگری استفاده نمی‌شود. ساده‌ترين شاسی سرد عبارت از جعبه چهارگوشی است كه ارتفاع آن حدود 50 سانتیمتر و بدون ته بوده و روی آن با شيشه يا پلاستيك پوشيده میشود. نوع دائمی‌تر اين شاسی را می‌توان با حفر نهری به عرض 80 تا 90 سانتیمتر، كه گاهی تا 150 سانتيمتر نيز می‌رسد، به ژرفای 30 تا 40 سانتیمتر و به طول مورد نياز، ايجاد كرد و جعبه شاسی را روی آن قرار داد.
برای استفاده بيشتر از نور و گرمای آفتاب، درب شيشه‌ای جعبه شاسی از شمال به جنوب شيب داده میشود، به طوری كه طرف جنوبی جعبه دارای ديواره‌كوتاهی به ارتفاع حدود 20 سانتیمتر و طرف شمالی آن دارای ديواره بلندی به ارتفاع 35 تا 55 سانتیمتر باشد يعنی تفاوت دو ديواره به اندازه‌ای است كه درب شاسی، با سطح زمين زاويهای معادل 5 تا 10 درجه بسازد. در ته شاسی، دست كم به ضخامت 10 سانتیمتر، خاك مرغوبی آميخته با كود برگ، كود دامی يا مواد مشابه قرار می‌دهند.
امروزه، در بيشتر نواحی، با توجه به هزينه لازم برای تهيه درب شاسی سرد، نهری در زمين ايجاد كرده، در اطراف آن ديواره سيمانی ميسازند و روی آن را با پلاستيك می‌پوشانند، در اين حالت در روزهايی كه هوا مساعد است پلاستيك را بر می‌دارند و در شب‌ها دوباره روی شاسی قرار می‌دهند. برای جعبه‌های شاسی نيز همين كار لازم است كه به ويژه در روزهای گرم بايد درب شاسی مدتی باز گذاشته شود تا از تجمع گرما و رطوبت زياد، پيشگيری به عمل آيد. چنان كه گرمای آفتاب خيلی بالا رود، بهتر است با بوريا يا مواد مشابه روی شاسی سايه داده شود. آب پاشی روی گياهان نيز تا حدودی دما را كاهش دهد.
استفاده عمده‌‌ای كه از شاسی سرد میشود عبارتست از كشت بذر و ايجاد نشاء جهت انتقال به باغچه يا مزرعه، همچنين می‌توان برای مقاوم به سرما كردن قلمه‌هايی كه در گلخانه ريشه‌دار شده‌اند، يا عادت دادن به هوای سرد گياهان جوانی كه در محيط گلخانه توليد شده‌اند، از اين نوع شاسی استفاده كرد. در اين حالت، بهتر است پس از آن كه اين گياهان در شاسی قرار گرفتند، درب شاسی به طور كامل بسته شود. پس از چند روز كه گياهان با شرايط شاسی خو گرفتند بايد درب شاسی به تدريج كمی بيشتر بالا برده شود تا تهويه بيشتری صورت گيرد و گياهان به شرايط هوای بيرون خو بگيرند. شاسی سرد بايد در محل‌هايی كه بادگير نيست و آفتاب‌گير است ساخته شود. در محل‌هايی كه زمستان سرد دارند شب‌ها بايد روی شاسی را با پوشش اضافی پوشاند تا گياهان دخل شاسی آسيب نبينند.
چنانچه شاسی از چوب ساخته شود ، بهتر است ازچوب‌های مقاوم در برابر پوسيدگی استفاده و آنها را با مواد حفاظت كننده چوب ، مانندنفتنات مس (Copper naphthenate) آغشته كرد.
منبع: وبگاه مقالات کشاورزی و کلیه گرایشهای آن