کاهش خسارت خشکسالی در گندم دیم

دلایل محدود بودن استفاده گیاهان دارویی به شکل بسته بندی : 1- فاصله محل تولید گیاه دارویی ( به شکل وحشی یا اهلی ) هر چقدر طولانی تر باشد دسترسی به آن گیاه دارویی مشکل تر است . 2- امکان پرورش گیاهان دارویی در هر ناحیه ای امکان پذیر نیست . 3- اعضاء خشک شده گیاهان دارویی حتی اگر دور از نور و رطوبت و در ظرف های در بسته نگهداری شوند بعد از مدتی ، خاصیت دارویی خود را از دست می دهند . 4- در پرورش گیاهان دارویی و اهلی کردن این گیاهان هر چقدر دقت لازم در برآورده کردن نیازهای اولیه گیاه به عمل آید میزان ماده مؤثره بدست آمده از لحاظ کیفی و کمی نسبت به شرایط طبیعی گیاه ( وحشی ) کمتر است . میوه : مجموعه بذر یک گیاه را میوه می گویند . مصرف گیاهانی که به عنوان ماده دارویی می شناسیم به اندازه کم ،دارویی - به میزان متوسط ،غذایی و به میزان زیاد از حد، سمی خواهد بود . در رابطه با استفاده از محصولات فرعی باید به 5 اصل توجه کنیم : 1- استفاده مستمر باشد . 2- بهره برداری ثابت باشد 3- حفظ ، احیا و توسعه عرصه های مرتعی که به دو شکل است : الف ) از نظر فیزیولوژیکی تاثیر سوئی بر روی گیاهان محل نداشته باشدب) بهره برداری از نظر اقتصادی – اجتماعی و حقوقی به حفاظت مناطق یا مراتع کمک کند . 4- بهره برداری در غالب طرح باشد . مجاز : در این دسته گیاهان دارویی قرار می گیرند که محدودیتی جهت برداشت آن ها وجود ندارد. مجاز مشروط : در این قسمت گیاهانی قرار می گیرند که بهره برداری از آن ها باید در غالب طرح باشد . طرح برداشت محصولات فرعی به این صورت تنظیم می شود که کارشناس مربوطه وارد آن سطح یا مرتع می شود و مطالعه کاملی در رابطه با مقدار تولید ، وضعیت پایه ها ، وضعیت آب و هوای منطقه ، ضعیف یا قوی بودن گیاهی که در محل وجود دارد و ... انجام می دهد . سپس محدوده ای جهت بهره برداری از آن محصول زیر نظر کارشناس مربوطه انجام می گیرد . یکی از این گیاهان گیاه باریجه است و همینطور گیاه گون . غیر مجاز : آن دسته از گیاهان دارویی اند که بدلیل از بین بردن گیاه ، استفاده از آن ها ممنوع است . 5- اصل هزینه و درآمد : یعنی از گیاه دارویی چه موقع استفاده کنیم تا حداکثر درآمد را داشته باشیم .تقسیم بندی Fao روی محصولات فرعی : 1- گیاهان دارویی 2- گیاهان صنعتی 3- گیاهان خوراکی 4- گیاهان زینتی مشکلات و موانع کشت و اهلی کردن گیاهان دارویی : 1- در بعضی از گیاهان دارویی چندین سال طول می کشد تا ماده مؤثره دارویی تولید شود . برای رفع این مشکل معمولا مزرعه را به قطعات متفاوتی تقسیم می کنند و گیاهان مختلف دارویی را کشت می کنند . باید گیاهانی کاشته شود که با منطقه سازگار باشد . 2- تغییرات مواد مؤثره به صورت کمی و کیفی3- عدم شناسایی آفات و امراض گیاهان دارویی 4- عدم وجود بیمه که به دو شکل است : الف ) محصولات دارویی را بیمه نمی کنند ب) برای خرید محصولات شیمیایی بیمه هزینه را می پردازد ولی گیاه دارویی آزاد است . رعایت نکات فنی در بهره برداری از گیاهان دارویی و اثرات آن در عصاره گیری و استخراج مواد مؤثره : هر کدام از قسمت های گیاه که به عنوان دارویی معرفی شده اند ، برداشت و عصاره گیری آن در یک زمان مشخص انجام می گیرد . برای مثال زیره کوهی که بذر آن خاصیت دارویی دارد زمان برداشت آن موقعی است که بذر به طور کامل رسیده باشد .پارامترهای مؤثر در مواد مؤثره : 1- برداشت و جمع آوری گیاه دارویی الف) زمان برداشت ب) اندام مناسبدر رابطه با زمان برداشت باید به مرحله زندگی گیاه دقت شود ( اوایل دوره رویشی است یا اواسط دوره رویشی یا مرحله زایشی است ) در بحث زمان، اقلیم منطقه هم مهم است . 2- حذف برخی از اندام های زائد 3- خشک کردن تمام اجزاء گیاه به جز ریشه در سایه . 4- آسیا کردن : یعنی جدا کردن ناخالصی ها با الک کردن . 5- شرایط مناسب انبارداری1- گل : زمان برداشت گیاهان دارویی که گلشان خاصیت دارویی داد باید گل ها حتما آمیزش را انجام داده باشند . معمولا قبل از شکفته شدن کامل گل گیاه برداشت نشود . هوای محیط کاملا خشک و سرد باشد و شرایط انبارداری دقیق باشد . 2- برگ : برگ قسمت فتوسنتزی و تنفسی گیاه است . زمان برداشت باید برگ ها جوان ، شاداب ، سالم و عاری از هر گونه آفت و بیماری باشد . از انبار کردن و فشرده کردن برگ ها در یک محیط کوچک باید پرهیز شودبرگ هایی که دارای اسانس هستند باید طوری نگهداری شوند که از تابیدن مستقیم نور خورشید به آن جلوگیری شود . زمان جمع آوری برگ هایی که دارای اسانس هستند بعد از ظاهر شدن گل تا رسیده شدن کامل میوه می باشد . اگر گیاه علفی ، یکساله و دارای اسانس باشد معمولا زمان جمع آوری آن کمی پس از ظاهر شدن گل می باشد . از لحاظ وضعیت زمانی ، صبح ساعت 7 تا حداکثر 10 باید برگ ها جمع آوری شوند و محیط عاری از رطوبت و شبنم باشد . اگر برگ بدون اسانس باشد و دارای پهنک بزرگ باشد کمی بعد از ظاهر شدن گل ها جمع آوری صورت می گیرد . 3- سرشاخه ی گلدار : برخی از گیاهان دارویی هستند (اکثر گیاهان علفی ) که مجموعه برگ و گل آن خاصیت دارویی دارد در این حالت برای جمع آوری : الف) حتما باید گل ها و غنچه های زیادی بر روی سرشاخه بوجود آمده باشند . ب) جهت جمع آوری سرشاخه ها حتما باید از قیچی استفاده شود تا جای زخم به حداقل برسد . ج) سرشاخه های جوان و تازه را جهت جمع آوری انتخاب می کنیم .4- جوانه : اگر گیاهی دارای جوانه دارویی بود زمانی جوانه جمع آوری می شود که شیرابه درون آوندها جریان پیدا کرده باشد ( گیاه بیدار شده باشد ) 5- ریشه : ریشه در طبیعت به شکل ساده ، منشعب ، مخروطی ، استوانه ای و ... دیده می شود که کار آن جذب آب و املاح و مواد غذایی و استقرار و استحکام گیاه در محل خود است . زمان جمع آوری ریشه دارویی در گیاهان یکساله شهریور تا اسفند ماه و در گیاهان دو و چندساله از زمان خزان برگ تا آخر زمستان می باشد . ( گیاه در هنگام خزان تمام مواد غذایی را در ریشه نگهداری می کند ) ریشه جمع آوری شده باید بدون آفت باشد . همچنین از ریشه های سخت شده ، تیره رنگ ( ریشه پوک و تو خالی ) و فاسد شده نباید استفاده کرد. 6- پوست : زمان جمع آوری پوست های دارویی گیاهان موقعی است که در آوندها جریان شیرابه وجود داشته باشد . اگر بخواهیم پوست ریشه را جمع آوری کنیم باید نمونه هایی را انتخاب کنیم که رشد و نمو کافی را انجام داده باشد . 7- بذر : زمان جمع آوری بذرهای دارویی وقتی است که بذر بطور کامل رسیده باشد که با توجه به نوع گیاه در فصل تابستان و پاییز این عمل انجام می شود . 8- میوه : گیاهان دارویی که میوه آن ها شفت و دارای خاصیت دارویی است به شکل تازه جمع آوری می شوند . ولی میوه هایی که به شکل سته هستند قبل از خارج شدن بذر از میوه جمع آوری می شوند . 9- گیاه کامل : بعضی گیاهان دارویی هستند که تمام قسمت های آن دارویی است زمان جمع آوری آن ها کمی قبل از ظاهر شدن گل یا با مقدار کمی گل می باشد . در جمع آوری گیاهانی که به شکل وحشی در مراتع پراکنده اند باید به این نکات توجه شود : الف ) حتما تعدادی پایه جهت حفظ نسل گیاه در سال های آینده باقی بماند . ب) جمع آوری بصورت متوالی (هر سال ) نباشد .ج) از جمع آوری قسمت هایی از یک گیاه که خاصیت دارویی ندارد باید خودداری شود . د) در چیدن قسمت هایی از گیاهان دارویی که سرشاخه های گلدارشان خاصیت دارویی دارد حتما باید از قیچی استفاده نمود . خشک کردن گیاهان دارویی : 1- روش مصنوعی : الف ) با استفاده از تسمه نقاله ب) تسمه های دوار ج) سیلوهای منطبق د) صفحات نوسانی این روش ها روش هایی هستند که با گرمای مصنوعی ایجاد شده نمونه گیاهی خشک می شود . حسن این روش نسبت به روش طبیعی ، صرفه جویی در وقت است . 2- روش طبیعی : الف ) سالن های بزرگ با دیواره های عمودی ب) سالن ها ی بزرگ فاقد دیواره در این روش ، تمام قسمت های گیاه به غیر از ریشه باید در سایه خشک شود . ریشه را می توان بعد از بیرون آوردن از زمین به قطعات کوچکتری تقسیم کرده و در زیر نور خورشید خشک نمود . اگر گیاه دارویی کاملا دارویی است بهتر است به حالت آویخته و در سایه خشک شود . در خشک کردن در انبارها و سالن های بزرگ باید به نوع نمونه گیاهی توجه ویژه ای داشته باشیم .ویژگی های انبارهای نامحدود شامل : ا- وسعت زیاد 2- سقف های بلند 3- بین دو دیواره میخ های محکمی وجود دارد و در روی این میخ ها از توری هایی جهت خشک کردن نمونه گیاهان دارویی به خصوص گیاهانی که بطور کامل دارویی هستند استفاده می شود . این انبارهای بزرگ پنجره هایی دارد که موجب تهویه هوا می شود . انبارهای بزرگ فاقد دیوار در واقع یک چادر بزرگ می باشد . محاسن این انبارها عبارتند از : هزینه کم ، ظرفیت بیشتر و قابلیت تاسیس در هر مکان . در این انبارها وسایلی از این قبیل موجود است : - باسکول (قپان ) – کیسه های توری جهت بسته بندی – چرخ های دستی کوچک جهت حمل و نقل – سیم های فلزی – سوزن های درشت و ریز – دفترچه یادداشت – رطوبت سنج – دما سنج – جعبه های مقوایی و فلزی ( برای گل و گلبرگ ) .طبق تحقیقات به عمل آمده از هر 7 کیلوگرم ریشه تازه ، 2 کیلوگرم ریشه خشک بدست می آید . از هر 7 کیلوگرم غده تازه کمی بیش از 2 کیلوگرم غده خشک بدست می آید . از هر 10 کیلوگرم جوانه تازه معادل 5/3 کیلوگرم جوانه خشک شده بدست می آید . از هر 10 کیلوگرم ریشه تازه معادل 3 کیلوگرم ریشه خشک شده بدست می آید .از هر 10 کیلوگرم برگ تازه معادل 2/2 کیلوگرم برگ خشک شده بدست می آید .از هر 10 کیلوگرم گل تازه معادل 2 کیلوگرم گل خشک شده بدست می آید .از هر 10 کیلوگرم گلبرگ تازه معادل 8/0 کیلوگرم گلبرگ خشک شده بدست می آید .اعداد و ارقام فوق نشان می دهد که هر چه قدر اندام جمع آوری شده ، اندام ظریف و حساسی باشد . اولا مقدار آب آن بیشتر است و ثانیا درصد مواد مؤثره کمتری دارد . بر عکس هرچه قدر اندام ظریف تر و حساس تر باشد استخراج مواد مؤثره و دارویی آن آسانتر است و دسترسی به مواد مؤثره خالص امکان پذیر می باشد . بعضی از گیاهان دارویی در شرایط خاص زندگی می کنند . شناخت سازگاری این گیاهان نسبت به محیط اطرافشان می تواند کمک مؤثری جهت کشت و اهلی کردن آن ها باشد . این شرایط باید طوری مهیا شود که دقیقا طبق شرایط رویشگاه اصلی گیاه اجرا شود . بطور کلی گیاهان دارویی بر اساس ساختار رویشگاهی به گروه های زیر تقسیم بندی می شوند : 1- درختان دارویی : مانند زبان گنجشک و انواع درختان میوه2- گیاهان دارویی جنگلی مثل نارون 3- گیاهان دارویی که فقط کنار رودخانه ها زیست می کنند مثل گز و نی ، انواع پونه ها و نعناع 4- گیاهان دارویی حاشیه مزارع مثل شیرین بیان ، تمشک و زرشک5- گیاهان دارویی کوهستانی مثل آویشن6- گیاهان دارویی که فقط در آب زندگی می کنند مثل نیلوفر آبی .منبع: مرکز مقالات کشاورزی AKE( بزرگترین وبلاگ کشاورزی ایران )منبع: مرکز مقالات کشاورزی AKE( بزرگترین وبلاگ کشاورزی ایران )