خانواده: Equisetaceae
گياهان دارويی اين تيره در استان مرکزی عبارتند از:
نام فارسي: دم اسب
نام علمي: Equisetum arvense
نام محلي: -
نام فرانسه: Quea de chat
نام انگليسي: Horse - tail
نام آلماني: Acker
مشخصات گياهشناسي:
گياهي است با ريزوم افقي يا زاويه‌دار, داراي ساقه بندبند به ارتفاع cm 60-50 با دو نوع زايا و نازا است. ساقه‌هاي بارور آن كه در آغاز بهار, قبل از پيدايش ساقه‌هاي نازا ظاهر مي‌شوند كوتاهتر از آن ولي داراي قطر بيشتري هستند. ساقه‌هاي بارور به رنگ مايل به قرمز و فاقد دانه‌هاي كلروفيل به نظر ميرسد, ساقه‌هاي نازا سبز رنگ بوده و منشعب هستند. هر بن ساقه نازا داراي برگ‌هاي باريك و كوچك و به وضع فراهم است كه از به هم پيوستن قاعده آنها نوعي غلاف حول بند به وجود مي‌آيد. شاخه‌هاي باريك و بندبند نيز از خارج برگ‌هاي مذكور به وضع فراهم ظاهر مي‌گردد. در فاصله بين هر دو بند شيارهاي طولي منظم بر روي ساقه ديده مي‌شود كه مشخص است. ساقه زايا در هر بند خود داراي مجموعه‌اي از برگ‌هاي فراهم و به هم پيوسته شبيه ساقه‌هاي نازا مي‌باشد. در راس ساقه‌هاي زايا سنبله‌هاي مولد‌هاگ, مركب از قطعات فلس مانند در چند رديف فراهم ظاهر مي‌شود كه به كلي با برگ‌هاي گياه متفاوت است اين فلس‌ها در آغاز به نحوي به هم فشرده‌اند كه به نظر نمي‌رسد. از هم جدا باشند در حالي كه قطعات مختلف آنها به وسيله پايه‌اي به محور سنبله ارتباط داشته, در سطح تحتاني هر يك 12-5 هاگدان به وضع آويخته ديده مي‌شود. در داخل هر هاگدان تعداد زيادي هاگ تشكيل شده كه پس از پيدايش يك شكاف قائم در هاگدان از آنها خارج مي‌گردد. هاگ‌ها داراي غشاء ضخيم و 4 رشته منتهي به قسمت نسبتاً پهن مي‌باشد به طوري كه رشته‌هاي مذكور مجموعاً در يك نقطه پيوسته به هاگ به نظر ميرسد. از رويش هاگ‌ها دو نوع پروتال نر و ماده بوجود مي‌آيد. در غالب نواحي مرطوب ميرويد و چون ساقه زير زميني آن تا دو متر در داخل خاك نفوذ ميكند از اين جهت خارج كردن گياه با ريزوم كامل مقدور نيست.
رويشگاه: اين گياه در حاشيه جويبارها و جوي‌هاي آبياري در شهرستانهاي شازند و همچنين باغات روستاي خنجين از توابع شهرستان تفرش به طور پراكنده يافت مي‌شود.
خواص دارويی
از ساقه‌هاي نازاي آن به صورت پودر و خشك شده در گرماي آفتاب استفاده مي‌شود. اثر مدر قوي و بند آور خون ترميم كننده انساج و تامين كننده عناصر معدني بدن, درمان بيماري سل, ضد عفوني كننده و التيام دهنده زخمها مي‌باشد. جوشانده آن, ترشحات ادرار را افزايش داده و به حد 30% حالت عادي ميرسد و ضد استسقاء و آب آوردن انساج مي‌باشد. به دليل مقوي بودن در بيماري‌هاي كليوي, احساس درد مجاري ادرار و قولنج‌هاي كليوي موثر است. اثر بند آوردن خون (si), آسم بالابردن خاصيت ارتجاعي و مقاومت پوست بدن, درمان زخمهاي اندام ساقه بدن و ترميم و سازندگي در بافتها دارد. شيره تازه در گياه اثر فوري و قاطع در بند آوردن خون دارد. استعمال جوشانده گياه به صورت قرقره يا لوسيون يا كمپرس صورت مي‌گيرد. قرقره آن براي گلودرد, لوسيون در رفع التهاب چشم و كمپرس آن بر روي زخم و ضربه گيري و رفع ناراحتي‌هاي پوستي مفيد است.جوشانده آن lit 5/0 / gr 50-30 آب پس از نيم ساعت جوشيدن سه مرتبه در h 24 استفاده گردد. گرد آن به ميزان gr 2-1 قبل از شامل و نهار براي تامين عناصر غذايي معدني و به مقدار gr 1-5/0 در 4 يا 5 دفعه قبل از شام و نهار براي بند آوردن خون و gr 30-20 شير تازه در بند آوردن خون و جوشانده kg/ lit 1 براي كمپرس ميزان gr 30-20 گياه در يك ليتر شراب در طولاني مدت و مصرف يك ليوان ناشتا جهت بند آوردن خون مناسب است.
تدوین:حمیدرضا میرداودی عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی
منبع: مرکز مقالات کشاورزی AKE( بزرگترین وبلاگ کشاورزی ایران )