کاهش خسارت خشکسالی در گندم دیم

انواع عسل: تصور اینکه زنبور های برخی ازنژادها، عسل های خوشمزه تریا خوش رنگتری را جمع آوری می کنند عقیدهای یامیانه و خلاف واقعیت است. چون نژاد زنبور ها در مزه ، رنگ وبوی عسل هیچ اثری نمی تواند بگذارد و عسل را بر حسب منبع جمع آوری شهد گل و یا به عبارت دیگر نوع گیاه طبقه بندی می کنند.مثل عسل مرکبات ، عسل شبدر ، عسل یونجه ، عسل اقاقیا ، عسل گون و غیره ارزیابی و داوری در مورد عسل: مهمترین عامل در ارزیابی عسل عطر و درجه خلوص ان از مواد خارجی است. عوامل دیگری که در ارزیابی عسل اهمیت دارند، مقدار آب موجود در عسل و عاری بودن از کریستال می باشد که در درجه دوم اهمیت قرار دارند.جهت داوری و ارزیابی عسل میتوان بشرح زیر برای هر یک از مشخصاتنسبت به اهمیت ان نمره داد. ١- چگالی عسل ٢٠ نمره (تمام عسل هایی که بیشتر از ٦/ ١٨درصد آب دارند فاقد کیفیت لازم هستند.) ٢- عاری بودن از کریستالها ١٠ نمره ٣- درجه خلوص وتمیز بودن عسل(شفافیت) ٣٠ نمره ٤- تمیز و یکنواخت بودن ظرف عسل ١٠ نمره ٥- طعم وعطر عسل ٣٠ نمره در ایران به خصوص در مناطق روستایی به علت تنوع زیاد نباتات و استفاده زنبوران عسل از گیاهان وحشی و کوهستانی عسل ها معمولا مخلوط هستند و عسلهایی را که از شهد نباتات کوهستانی تهیه میگردد بنام عسل های کوهستانی نام گذاری می کنند. در مورد ارزیابی و داوری عسل در بعضی از کشور های جهان عسل را بسته به میزان شفافیت ، مقدار آب و عطر آن از یک تا چهار ویا بر حسب حروف لاتین (D.C.B.A) درجه بندی می کنند. شفافیت عسل بستگی به وجود دانه های گرده ، حباب های هوا و سایر مواد معلقه در عسل دارد. طعم و عطر عسل بستگی به نوع گلی که شهد آن توسط زنبور جمع آوری شده است دارد. رنگ عسل یک فاکتور تعیین کننده کعفیت عسل نبوده و از بی رنگی تا زرد کهربایی و حتی قرمز وتیره رنگ تغییر می کند. مثال: عسل اقاقیا ← بی رنگ عسل اویشن ← قرمز عسل گون ← بی رنگ عسل شوید ← پر رنگ ترکیبات عسل: ١- آب: مقدار رطوبت عسل بستگی به مقدار شهد گل ، شرایط ذخیره شدن ان در سلولهای قاب و همچنین شرایط جوی خارج از کندو دارد. عسل های مختلف معمولا بین٪٢٠- ١٣رطوبط دارند.و همانطور که ذکر شد در عسل درجه یک میزان رطوبت ٦/ ١٨درصد است. رطوبت عسل به وسیله رفراکتومتر (بازتاب سنج)قابل اندازهگیری است. قندها: حدود٪٩٩- ٩٥ مواد جامد عسل را قند ها تشکیل می دهند.حدود٢٠نوع قند مختلف در عسل وجود داردکه بر اساس پیچیدگی و اندازه مولکولی می توان انها را طبقه بندی نمود.شیرینی عسل ٢٥برابر قند معمولی یعنی ساکارز وی باشد.(بعلت وجود قندهای مختلف در عسل). مهمترین قندهای موجود در عسل: ١- لوولوز(فروکتور)٣٨٪ :قندهای عمده عسل می باشند و عمده شیرینی عسل از این دو قند است. ٢- گلوکز٣٠٪ : قندهای عمده عسل می باشند و عمده شیرینی عسل از این دو قند است. ٣- ساکارز :١-٢٪ (تغییرات تا ٨٪) ٤- کمتر از ١٠٪ میلیسیتوزو قندهای دیگر مانند مالتوز، لاکتوز و غیره. لو ولوز مسئول خاصیت رطوبت پذیری عسل بوده وحلالیت پذیری بیشتری نسبت به دکستروز (دی گلوکز)دارد: به طور کلی آب وقندها حدود %97.9 ترکیبات عسل را تشکیل می دهندو مواد دیگر حدود %2.1 عسل را تشکیل می دهند. ٣- اسیدها: در عسل اسیدهای مختلفی وجود دارد که بدلیل شیرینی زیاد عسل اشکار نیستند. بدلیل وجود این اسیدها عسل دارای PH اسیدی می باشد.(PH~3.9) قبل از ورود به بحث اصلی ذکر این نکته ضروری است که ما دو لغت مشابه با دو معنی متفاوت داریم: (عسل تقلبی و عسل مصنوعی) عسل مصنوعی یا صنعت (http://www.7gardoon.com/Hotkey-3619.html)ی عسلی است که از تغلیظ آب میوه ها تحت فرایندهای خاصی بدست می آید مانند عسل خرما،ولی عسل تقلبی از راههای مختلف بوجود می آید که در این مورد بحث خواهیم کرد. عدهای معتقدند که وقتی که عسل متبلور شده و در اصطلاح عامیانه شکرک زد ، تقلبی بوده و عسل سالم و طبیعی همیشه صاف و شفاف باقی می ماند ، در صورتی که این طرز فکر اشتباه می باشد. عسلهای مختلف در طول مدت نگهداری ایجاد کریستال می نمایند، برخی در هنگام تهیه و برخی در هنگام چند ماه و حتی چند سال شکرک می زنند. سرعت شکرک زدن به عوامل مختلفی از جمله نسبت بین گلوکز و فروکتوز بستگی دارد. مقدار فروکتوز عسل معمولا بیشتر از میزان گلوکز است و هر چه قند میزان فروکتوز کمتر باشد، شکرک زدن زودتر و سریعتر انجام می شود.عمل رس کردن عسل یا کریستالیزا سیون عسل بر اثر عوامل مختلفی صورت می گیرد.همانطور که ذکر شد عسل بعلت درصد بالای مواد قندی که دارد مادهای جامد است که تحت شرایط بسیار شکنندهای بصورت مایع قرار دارد (ماده اشباع شده قندی) و اگر شرایط مطلوب مهیا گردد رس میکند که این پدیده به ترکیبات عسل، شرلیط انبار و بسته بندی و ذخیره شدن عسل بستگی دارد. عوامل موثر در پدیده کریستالیزا سیون : ١- درجه حرارت محیط: درجه حرارت ١٦درجه سانتیگراد حرارت مطلوب برای تبلور می باشد. ٢- دیاستاز: باعث جذب ذرات ریز عسل و رسوب ان ها می شود.(ته نشین شدن عسل). ٣- آب: رسوب عسل بصورت گلوکز هیدراته میباشد که در تنیجه نسبت ( ← D گلوکز/ W ← آب ( در عسل در عمل کریستالیزه شدن عسل بسیار مهم می باشد. ٤- مقدار گلوکز: هر چه مقدار گلوکز عسل بیشتر باشد تمایل عسل به رسوب کردن بیشتر است. مثال : عسل افتابگردان اساسا از گلوکز تشکیل یافته حدود ٣هفته تا یک ماه طول می کشد تا رس کند. ٥- اجسام و مواد خارجی در عسل. ٦- نوع عسل و گیاهان عسل زا. به هر حال به جز چند گیاه خاص در دنیا عسلی وجود ندارد که دیر یا زود در اثر ماندن متبلور نشود و در صنعت برای جلوگیری از متبلور شدن عسل در کارخانه های بسته بندی عملیاتی روی عسل صورت می گیرد.از جمله حرارت دادن عسل، افزودن جوهر لیمو به مقدار کم به عسل و غیره. البته همانطور که ذکر شداین عملیات باعث عقب افتادن پدیده کریستالیزا سیون میشود ولی از متبلور شدن عسل جلوگیری نمی کند. در بعضی از کشور های اروپایی مردم عسل را به صورت شکرک زده مصرف میکنند و حتی گاهی از اوقات با اضافه کردن مواد پودری (پودر  قند) خود باعث تسریع این امر می شوند ولی در کشور ما خلاف این عقیده وجود دارد و مردم عسل شکرک زده را مصرف نمی کنند و انرا نشانه کیفیت پایین عسل می دانند. در هر حال نظریات مختلفی در بین مردم وجود دارد که از طریق هیچکدام از این روشها نمیتوان به تقلبی بودن یا سالم بودن عسل پی برد.برای این امر حتما باید به ازمایشگاههای صنایع غذایی  و تغذیه مراجعه کرد. در این قسمت چند روش ازمایشگاهی مرسوم برای بررسی ذکر می گردد: ١- اندازه گیری میزان ساکاروز موجود در عسل : این روش ساده ترین روش آزمایشگاهی بوده و همانطور که ذکر شد میزان ساکاروز موجود در عسل ٨-٢٪ درصد متغیر است. البته حد معمول این اعداد (١-٢) درصد در نظر می گیرند. در صورتی که در اثر تقلب در مناطقی که قیمت شکر ارزان است برای تقلب به عسل شکر اضافه شود ساکاروز عسل بیشتر از حد ذکر شده میگرددکه توسط ازمایش فریلینگ وتوسط دستگاه ساکرامات در آزمایشگاه می توان به میزان ساکاروز عسل پی برد. البته افراد سودجو عسل را نیز حرارت می دهند که در متد های دیگر به ان اشاره می گردد. ٢- تعیین نسبت بین قندهای فروکتوز و گلوکز در عسل : همانطور که در قسمت مواد متشکله عسل اشاره شد میزان فروکتوز عسل حدود ٣٨درصد و گلوکز حدود ٣٠درصد می باشد. جهت تشخیص خلوص عسل تعیین نسبت بین قندهای فروکتوز و گلوکز دارای اهمیت است چون این نسبت در عسل های طبیعی و عسلهای مصنوعی متفاوت است. عسل طبیعی و خالص ١٠٠/ ١١٩- ١٠٦= گلوکوز / فروکتوز ( لولوز) عسل مصنوعی ١٠٠ / کمتر از ٩٥ = گلوکوز / فروکتوز ( لولوز) در نتیجه هرگاه بعنوان تقلب قندهای مصنوعی به عسل اضافه گردد (به جای اضافه کردن ساکاروز یا شکر قندهای فروکتوز و گلوکز اضافه گردد این نسبت نیز تغییر می کند) . نسبت بین این دو قند اثرات مهمی در پدیده رس کردن یا کاتالیزاسیون عسل نیز دارد. برای تعیین میزان این دو قند در عسل از روشهای یدومتری یا روش نورپلاریزه استفاده می گردد که روش ازمایش مربوط به رشته صنایع غذایی  است که از ذکر ان خودداری می گردد. ٣- جستجوی دیاستاز : همانطور که ذکر شد در عسل طبیعی آنزیم های آمیلاز ، کاتالازو اینورتاز یافت می شوند وعسل حرارت دیده ویا عسل مصنوعی فاقد آنزیم می باشد بنابراین با جستجوی آنزیم در عسل می توان به تقلبی بودن یا نبودن عسل پی برد.   روش آزمایش : یک قسمت عسل را با دو قسمت آب استریل مخلوط کرده ، ١٠سانتی متر مکعب از این محلول را با ١سانتیمتر مکعب محلول نشاسته ١درصد مخلوط نموده ، یک ساعت در حرارت درجه سانتیگراد به حال خود میگذاریم. پس از آن ١سانتیمتر مکعب ید محلول (gr ١ید + gr ٢٠یدور پتاسیم + ٣٠٠ سانتیمتر مکعب آب مقطر) به ان اضافه نموده و با لوله شاهد که به همین ترتیب ولی بدون حرارت دادن تهیه کرده ایم از نظر رنگ مقایسه می کنیم. اگر عسل طبیعی باشد و یا آنرا گرم نکرده باشند ، آنزیم های موجود در آن روی محلول نشاسته اثر نموده و آنرا هضم می کنند در لوله گرم شده رنگ زیتونی یا قهوهای ظا هر می گردد، در حالیکه در لوله دوم رنگ محلول آبی سیر متمایل به قهوهای با قی می ماند یعنی آنزیم ها روی نشاسته اثر نمی کنند. بنابراین در عسل طبیعی رنگ در لوله یکسان نیست ولی اگر عسل حرارت دیده یا تقلبی باشد رنگ دو لوله یکسان خواهد بود.   ٤- انحراف نورپلاریزه : همانطور که ذکر شد قند های عسل دارای درجه انحراف نورپلاریزه خاص خود می باشند. در این آزمایش با استفاده از دستگاه های دقیق تر می توان خلوص عسل را تعیین کرد. gr ٢٠ عسل را در٢٠ سانتیمتر مکعب آب سرد حل کرده ، ٤٠ سانتیمتر مکعب اتر اتیلیک به آن افزوده و آنرا به آرامی بهم زده و مخلوط می کنیم.قسمت اتری را در یک بشر کوچک وارد کرده ومی گذاریم تبخیر شود.بایمانده تبخیر را در١٠سانتی متر مکعب اتر حل کرده و به ٢ سانتیمتر مکعب از این عصاره اتری٢ سانتیمتر مکعب محلول یک در صد رزورسینول در اسید کلریدریک قوی اضافه می کنیم. هرگاه بلا فاصله رنگ صورتی در قسمت اسیدی ظاهر شود ، نتیجه مثبت بوده و دلیل وجود قند اینورت مصنوعی در نمونه است. این رنگ صورتی پس از٢٠ دقیقه تیره شده و تبدیل به رنگ قرمز آلبالویی در حد فاصل دو قسمت اتری و اسیدی میگردد.هرگاه قند اینورت از تاثیر آنزیم اینورتاز بر ساکاروز ایجاد شده باشد فاقد (H.M.F ) خواهد بود و نتیجه آزمایش فوق منفی خواهد بود.همچنین نتیجه این آزمایش در مورد عسل طبیعی که حرارت دیده باشد مثبت است. (وجود H.M.F را در عسل طبیعی که ١٠٠درجه سانتیگراد حرارت دیده است با کروماتوکرافی کاغذی می توان تشخیص داد.) H.M.Fاز اثر اسیدها و حرارت بر قند های ساده خصوصا فروکتوز بوجود می آید.بدین ترتیب که فروکتوز ٢مولکول آب از دست داده و تبدیل به H.M.F می گردد.تشکیل H.M.Fاز گلوکز کاملا پیچیده تر می باشد. سطوح H.M.F در عسل تازه صفر می باشد وبه تدریج تحت اثر گرمای محیط و انبار افزایش می یابد و هرچه گرما بر حسب واحد/زمان بیشتر باشد مقدار H.M.F نیز بیشتر می باشد. در مورد میزان استاندارد  این عسل کشورهای مختلف بررسی های مختلفی انجام داده اند. در آسیا کشور عربستان سعودی ودر اروپا کشور آلمان به میزان بسیار پیشرفته ای در این مورد ازمایشات وتحقیقات صورت داده اند.استاندارد جهانی نیز در سال ( ١٩٨٦) جدول تازهای در این مورد انتشار داد. به طور کلی میزان H.M.F در عسل در این استاندارد () mg/kg١٥-٨٠ در نظر گرفته اند. در کشور ما این میزان mg/kg٥ در نظر گرفته می شود. در کشور های اروپایی رد کردن بسیاری از عسل های با کیفیت بخاطر پایینی تحمل H.M.F به طور غیر ضروری باعث محدود کردن بازار می شود.در مورد دیاستاز محاسبه آن به عنوان یک فاکتور اصلی در اندازه گیری کیفیت عسل بعلت تنوع بینهایت در سطوح ابتدایی آن نمی تواند به عنوان فاکتور اصلی مورد استفاده قرار گیرد. همچنین برای کنترل کیفی عسل تجزیه شیمیایی ، بررسی خواص فیزیکی نوری و معیارهای ارگانولپتیکال ضروری است. برای پرهیز از سوء استفاده از عسل وفریب مردم و تولید عسل تقلبی دولتهای بسیاری از کشورها مایل به کنترل صحیح عسل می باشند. هفت قانون طلایی کیفیت عسل : عوامل کنترل کننده عسل که به هفت قانون طلایی معروف هستند شامل موارد ذیل می باشند. ١- عسل باید خالص بوده و با ماده دیگری مخلوط نشود.یعنی با توجه به قوانین مواد غذایی چیزی به آن اضافه یا کم نگردد. ٢- عسل باید رسیده باشد یعنی بیش از نصف سلول های شان عسل دارای درپوش های مومی می باشند. ٣- جهت حفظ ترکیباتی مثل مواد معطر، آنزیم ها ، مواد ضد میکروب و رنگدانه ها باید عسل در شرایط طبیعی خود نگهداری شود. ٤- عسل باید تمیز بوده فاقد ذرات موم ، اجزای بدن زنبورها و سایر حشرات باشد. ٥- عسل به صورت مایع (شفاف) وکریستالی باید از غلظت خوبی برخوردار باشد. ٦- عسل باید به خوبی بسته بندی شده و همچنین برچسب مناسبی داشته باشد. ٧- برچسب عسل باید حاوی اطلاعات صحیحی شامل منشا گیاهی عسل ،تغذیه زنبور و نام زنبوردار آن باشد. اطلاعات روی برچسب عسل بایستی همواره صحیح باشد و خریدار را گمراه نکند. روشهای مرسوم در فرهنگ عوام برای تشخیص عسل طبیعی از تقلبی پشتوانه علمی نداشته و روشهای صحیح و قاطعی نیستند.البته این مسئله یک امر طبیعی است زیرا عسل دارای خصوصیات پیچیدهای بوده و نیز تحت تاثیر مستقیم شرایط محیطی قرار می گیرد.مثلا در محیط های گرم به شدگی روان شده ودر محیط سرد بسیار سفت و چسبنده است.همچنین در محیط مرطوب براحتی رطوبت جذب می کند و در محیط خشک رطوبت آن کاهش می یابد.نور مستقیم خورشید نیز براحتی ترکیبات آنرا تحت تاثیر قرار می دهد. پس تشخیص عسل طبیعی مرغوب توسط خریداران بدون استفاده از وسایل آزمایشگاهی کار مشکلی است.البته زنبورداران و افرادی که با فرآوری عسل سرو کار دارند تشخیص تجربی تسبتا خوبی دارند ولی هنوز روش ساده ای برای مردم وجود ندارد که بتوانند براحتی عسل تقلبی رااز عسل طبیعی تشخیص دهند.البته در ازمایشگاه با دستگاههای ساده مرغوبیت و صدمات مختلفی که به عسل وارد شده قابل اندازه گیری لست.جهت اینکه یک دید کلی برای خریداران عسل ایجاد کنیم . چند توصیه : ١- عسل را از فروشگاه های معتبر خریداری نمایید. ٢- توجه به برچسب روی شیشه عسل که باید حاوی نام و نشان شرکت تولیدی ، شماره پروانه بهداشتی ، وزن وغیره باشد. ٣- مسئله مهم که هنوز به صورت شبهه ای برای بسیاری از مردم باقی مانده شکرک زدن عسل است. باید توجه داشت که اکثر عسل ها پس از مدتی شکرک می زنند.البته زمان شکرک زدن عسل بسته به نوع گیاه ، میزان و نوع ذرات در عسل و غیره فرق می کند. جهت مایع کردن عسل شکرک زده باید ظرف عسل نیم ساعت در دمای ٦٥-٧٠ درجه سانتیگراد قرار گیرد. بحث : توصیه هایی در مورد نگهداری عسل : ١- سعی شود در هنگام خرید عسل حتما عسل هایی خریداری گردد که دارای نشان استاندارد و دارای بسبه بندی سالم باشد و حتی الامکان ترکیبات موجود در عسل و نوع عسل روی ظرف عسل نوشته شده باشد.   منابع : ١- شهرستانی ، ن (١٣٦٨) . زنبور عسل و پرورش آن ، مرکز نشر سپهر ٢- عبادی ، رحیم ، احمدی . عسل (١٣٦٩) . پرورش زنبور عسل، انتشارات راه نجات اصفهان . ٣- سید جواد سعادتمند (پاییز١٣٧٨) عسل تقلبی ، انتشارات آییژ . 4.Dietz , A(1990).The hive and honey bee .     منبع: مرکز مقالات کشاورزی AKE( بزرگترین وبلاگ کشاورزی ایران )