پروانه
دانه‌خوار سويا (سوژا) Etiella zinckenella Lepidoptera: Pyralidae
پروانه : رنگ پروانه، خاکستری تا قهوه ای روشن است و در حاشیه فوقانی بال رویی یک
نوار به رنگ روشن دیده می شود. عرض بدن آن با بال های باز 20 تا 23 و طول آن 8 تا
11 میلی متر است.
تخم : تخم، بیشتر به صورت انفرادی گذاشته می شود و بیضی شکل می باشند. رنگ آنها
ابتدا زرد کم رنگ که به تدریج خاکستری می شود.
لارو : لارو نوزاد 2 تا 3 میلی متر طول دارد. ابتدا به رنگ سفید شیری است که به
تدریج در سنین بعدی پنج نوار نارنجی
رنگ در قسمت پشتی و پهلویی ظاهر می شوند. رنگ لارو کامل و بالغ ارغوانی مایل به
قرمز (جگری) می باشد و طولش به 13 تا 15 میلی متر می رسد.
شفیره : شکل شفیره کله قندی، رنگ آن خرمایی و اندازه آن 8 تا
13 میلی متر می باشد. شفیره در داخل پیله ای جا
دارد.
نحوه زندگی آفت:
این حشره دو نسل در سال دارد.
نسل اول آن ( نسل زمستانی ) معمولاً در اواخر اردیبهشت و اوایل خرداد ماه به پرواز
در می آیند. پروانه های ماده پس از جفت گیری و گذشت 3 تا 4 روز، تخم خود را به
صورت پراکنده و بیشتر انفرادی روی علف های هرز میزبان
مانند داغداغک، گون، طاوسی و ... و یا روی غلاف های نورس لوبیا و عدس و نخود که در بعضی از مناطق به علت
مساعد بودن شرایط جوی زود کاشت شده اند، می گذارند. تخم ها پس از 7 تا 4 روز تفریخ
شده و لاروهای نوزاد خارج می شوند. این لاروها بلافاصله وارد غلاف شده و از دانه
های شیری تغذیه می کنند. دوره زندگی لاروها ( از نوزاد تا کامل شدن ) 25 تا 30 روز
می باشد. لاروها پس از کامل شدن از محل زندگی خود خارج شده و در عمق 2 تا 4 سانتی خاک تبدیل به شفیره می شوند. دوران شفیرگی 30 تا 25 روز به
طول می انجامد . پس از طی این مراحل نسل دوم آفت در
طبیعت به پرواز در می آید. زمان پرواز این پروانه ها با ظهور و تشکیل غلاف در
سویا، یعنی اواخر تیر و اوایل مرداد ماه مقارن است. این بار، پروانه های ماده آفت پس از جفت گیری گذشت 2 تا 3 روز تخم های خود
را روی غلاف های سبز و تازه بوته های سویا قرار می دهند. تخم ها پس از 2 تا 3 روز
تفریخ و لاروهای نوزاد بطور مستقیم داخل غلاف می شوند و از دانه های نورس سویا
تغذیه می کنند.
مبــارزه :
آفت زمستان را به صورت لارو در عمق 2 تا 4 سانتی
متری خاک داخل مزرعه می گذراند.
بنابراین زدن شخم پائیزه و تخت آب زمستانه، سبب از بین رفتن تعداد زیادی از آنها
می شود. به علاوه، از بین بردن علف های هرز میزبان
آفت در اطراف مزارع سویا که نسل اول آفت روی آنها پرورش می یابد، ضروری است.
تناوب زراعی در کاهش جمعیت آفت بسیار موثر است. اگر در
مناطق سویاکاری، تناوب زراعی به طور وسیع انجام گیرد و برای مدت 2 تا 3 سال گیاهان زراعی دیگری غیر از خانواده بقولات کشت
شوند، جمعیت آفت به شدت کاهش خواهد یافت.
مبارزه شیمیایی وقتی به ثمر می رسد که مزرعه سویا از 15 تیر ماه به بعد کاملاً تحت
کنترل بوده و با دیدن اولین آثار آلودگی روی غلاف های سویا، سم پاشی را شروع نمود.
بعلاوه چون تخم ریزی پروانه های ماده تدریجی است، لذا به فاصله 7 تا 10 روز بعد از
سمپاشی نوبت اول، ســـم پاشی مرحله دوم شروع خواهد شد.
نتیجه :
این آفت در اکثر نقاط گرم دنیا
وجود دارد. به علاوه می تواند با شرایط آب و هوای مختلف عادت نماید. در حال حاضر
بیشتر فعالیت های آفت در استانهای لرستان،
خوزستان، آذربایجان و استان مرکزی مشاهده شده است. تراکم جمعیت آفت در بعضی از سالها افزایش زیادی داشته و موجب
کاهش محصول به میزان 80% می شود.
معمولاً ظهور نسل دوم آفت مقارن است با اواخر تیر
و اوایل مرداد ماه. در این زمان بیشتر غلاف های سویا تشکیل شده و دانه های داخل
آنها مراحل تکاملی خود را طی می کنند. متاسفانه هم زمان با آن پروانه های ماده آفت پس از جفت گیری و گذشت 2 تا 3 روز، تخم های
خود را روی غلاف های سبز و تازه بوته های سویا قرار می دهند. تخم ها پس از مدت کمی
تفریخ و لاروهای نوزاد به طور مستقیم داخل غلاف می شود. هر لارو نوزاد تا زمان
کامل شدن ( حدود 20 روز ) قادر است 2 تا 3 دانه هر غلاف را از بین ببرد. بررسی های
انجام شده نشان می دهد که به ندرت دو عدد لارو در یک غلاف مشغول فعالیت و تغذیه
بوده است.
معمولاً اگر لارو نوزادی وارد غلافی شد، ولی دانه های آن غلاف برای تغذیه و رشد
کامل او کافی نباشد، پس از خوردن دانه های آن غلاف خارج شده و خود را به غلاف سالم
دیگری می رساند و تا کامل شدن از آن تغذیه می کند. لاروهای نسل دوم آفت، پس از
کامل شدن از غلاف ها خارج شده و در داخل خاک مزرعه
به پیش شفیره تبدیل شده و با تشکیل
پیله ای به دور خود تا بهار سال بعد در آنجا می ماند. در بهار با افزایش درجه
حرارت هوا، لاروها شفیره شده و سپس به صورت
پروانه در طبیعت ظاهر می شوند. بنابراین شخم پائیزه و تخت آب زمستانه باعث نابودی
تعداد زیادی از آنها می شود. با از بین بردن علف های هرز اطراف
مزارع سویا کاری که پناهگاه و میزبان های مناسبی جهت پرورش آفت محسوب می شوند، جمعیت آن به شدت کاهش می
یابد. به علاوه تناوب زراعی و جلوگیری از کاشت مجدد سویا به مدت حداقل 2 تا 3 سال
در زمین هایی که قبلاً کشت سویا و سایر گیاهان خانواده
بقولات در آن انجام گرفته است، باعث کاهش جمعیت آفت خواهد شد.
با توجه به اهمیت اقتصادی زیان آفت مذکور، لزوم مبارزه علیه آن کاملاً مشهود
است. اما توسل به استفاده تنها از سموم آفت کش
معقول نمی باشد. زیرا مصرف سموم علاوه بر اینکه در مجموع هزینه تولید را بالا می
برد، عوارض جانبی دیگری را نیز مانند آلودگی محیط زیست، ایجاد مقاومت در آفات،
ایجاد باقی مانده سم در محصولاتکشاورزی بخصوص
در گیاهان دانه روغنی و بالاخره از بین بردن حشرات مفید که بسیاری از آنها خود از دشمنان
طبیعی آفات محسوب می گردند در
بردارد که، گاهی اوقات مضرات استفاده از سموم از فواید آن بیشتر است.
امروزه کوشش و جدیت روزافزونی در جریان است تا بتوان با پژوهش ها و بررسی های لازم
از طریق استفاده از مبارزه بیولوژیک، بر انواع آفات غلبه کرد. در این راستا می توان از دشمنان
طبیعی آفت مانند زنبورها استفاده
کرد.
منبع: مرکز مقالات
کشاورزی AKE( بزرگترین وبلاگ کشاورزی ایران )